پیوستگی و گسستگی میان نظام فیض و طبیعیات و هیات قدیم از منظر حکیمان مسلمان

نوشتار حاضر پیوستگی یا گسستگی میان نظریه نظام فیض و طبیعیات و هیات قدیم را از منظر حکیمان مسلمان مورد پژوهش قرار می دهد. در نظریه افلوطین به عنوان مبتکر نظریه نظام فیض پیوندی میان نظام فیض و طبیعیات و هیات کهن مشاهده نمی شود. در میان حکیمان مسلمان، فارابی میان نظام فیض و طبیعیات و هیات قدیم پیوند وثیقی برقرار، و نظام فیض را به شکل ثنایی تقریر می کند. بعد از او ابن سینا، اخوان الصفا، شیخ اشراق و ملاصدرا، مشی فارابی را از جهت برقراری پیوند میان نظام فیض و طبیعیات و هیات قدیم ادامه دادند، ابن سینا نظام فیض را به صورت ثلاثی و رباعی تقریر می کند و اخوان الصفا نیز دو نظریه در این باره ارائه می کنند. این دیدگاه ها تفاوت ماهوی با نظریه فارابی دارد. شیخ اشراق و ملاصدرا با نقد نظریه مشائیان، بر اساس مبانی فلسفی خود نظریه پردازی می کنند. ابوالبرکات بغدادی از حکیمان سلف و طباطبایی از حکیمان معاصر گرچه تفاوت ماهوی جدی میان نظریه آنها درباره نظام فیض وجود دارد در برابر جبهه موافقان، جبهه جدیدی گشودند و از گسستگی رابطه میان نظام فیض و طبیعیات و هیات قدیم دفاع کردند.