تجلی فرهنگ انتظار در قیام های دو قرن اول هجری در ایران

فلسفه انتظار، علاوه بر ابعاد معنوی و دعوت انسان ها به خیر و صلاح، در بعد اجتماعی، تلاشی برای برقراری ساختار اجتماعی بر مبنای عدالت و برابری است. در طول تاریخ، منتظران ادیان و آیین ها چشم به ظهور منجی و مصلحی اجتماعی داشته اند. آموزه های قرآنی بشارت جامعه ای را می دهد که انسان های صالح، وارث آن هستند. احادیث و روایات تاکید دارند که منجی مورد نظر، از خاندان پیامبر بوده، با نام «مهدی» شناخته می شود.
مقاله حاضر قیام های دو قرن اول هجری را که با رویکرد فلسفه انتظار و به نام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) صورت گرفته و در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران تاثیرگذار بوده است را در سه گروه: قیام هایی با توسل به اندیشه موعودگرایی شیعه به نام مهدی؛ قیام های مسلمانان، علیه خلافت اموی و عباسی به نام الرضا من آل محمد؛ قیام های ایرانیان بر اساس افکار مذهبی التقاطی اسلام و باورهای پیش از اسلام مورد بررسی قرار می دهد. این قیام ها در نهایت، موجب آشنایی مردم ایران با حقوق انسانی و اسلامی شان شد.