بررسی نمود زبانی تابو در ترجمه به فارسی و پیامدهای آن

کلمه تابو در قرن هجدهم از زبانهای پولینیزیایی گرفته شده است. در این زبانها این واژه به معنای ممنوع بودن و قدغن بودن به کار می رفته است. تابو امروزه نیز در فرهنگ و زبانهای دنیا همچنان به حیات خود ادامه می دهد و به اشکال گوناگون در فرهنگها و زبانهای بشری تجلی می کند. این نوشتار سعی دارد با بررسی برخی از متون ترجمه شده از زبانهای دیگر به فارسی به یک دسته بندی از انواع تابو، یعنی مواردی که طبق فرهنگ و قراردادهای اجتماعی جامعه ما پذیرفته شده نیست و بنابراین نباید در ترجمه به فارسی ظاهر شود، دست پیدا کند. در این مقاله دو نوع سانسور برشمرده شده که یکی توسط خود فرد(مترجم) اعمال می شود و دیگری توسط افراد، نهادها یا سازمان های اجتماعی به مترجم منتقل و بر ترجمه اعمال می شود. این دو نوع سانسور در ارائه مثالهای موجود در تحقیق از هم مشخص شده اند. شیوه بررسی داده ها در این تحقیق بدین صورت بوده که ابتدا اصل مورد مشمول تابو از زبان مبدا ارائه شده و سپس ترجمه نخستین مترجم فارسی آن ارائه گردیده و در وهله بعد ترجمه اصلاح شده آن که برای چاپ کتاب انتخاب شده ارائه شده است. پس از ارائه هر مثال معلوم کرده ایم که مورد مربوط به کدام دسته از تابوهاست و مترجم چه راهکاری را برای برخورد با تابو برگزیده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که متاسفانه مترجمین از راهکار حذف زیاد استفاده کرده اند که آسانترین طریق برخورد با تابوهاست. اما در برخی موارد هم بسته به تبحر و دانش خود از راهکارهای دیگری چون: استفاده از واژه شامل یا عام به جای مورد شمول یا خاص، جایگزین کردن واژه تابوی زبان مبدا با نزدیکترین معادل غیرتابوی زبان مقصد(هرچند که این دو واژه معانی و کارکردهای متفاوتی در دو زبان داشته اند) و ابداع واژه، عبارت یا حتی پاراگرافی از خود به جهت لطمه نخوردن به انسجام متن در زبان مقصد بهره برده اند. این که تابو و آنچه تابو محسوب می شود در زبانها و فرهنگهای متفاوت یکسان نیست سبب می شود که کار مترجمان بیش از پیش دشوار شود و گاهی(بخصوص زمانی که مترجم به اندازه کافی توانا نیست(ترجمه ای نامفهوم، مبهم یا غیرامین حاصل شود و به اصل معنایی که نویسنده متن اصلی قصد انتقال آن را داشته لطمه اساسی وارد شود.