ایران فرهنگی در اندیشه های داریوش شایگان

در میان گفتمان های روشنفکری ایران، داریوش شایگان را به استناد آرای او «فیلسوف فرهنگ» می نامند. شایگان همواره بحث «ایران فرهنگی» را در نظر داشته است: چه آنجا که در «هندوئیسم و تصوف» به قیاس ظرفیت ها و امکانات ایران فرهنگی برای تاثیرگذاری بر فرهنگ و آیین هندو و عناصر بینافرهنگی می پردازد، (آنچه می توان از آن به عنوان ایران شرق یاد کرد) چه هنگامی که در «آسیا در برابر غرب» از هجوم دیگری و فرهنگی بیگانه و به ناچار نشانه های خطرآفرین برای ایران فرهنگی و هویت ایرانی سخن می گوید (آنچه می توان از آن با تسامح ایران اسلامی یاد کرد)، چه آنجا که در «نگاه شکسته» با طرح بحث اسکیزوفرنی فرهنگی به دوپارگی این فرهنگ و هویت اشاره می کند و بالاخره زمانی که در افسون زدگی جدید صحبت از تعدد هویت ها و ادغام هویت ها و فرهنگ ها در اثر روند جهانی شدن به میان می آورد (آنچه می توان از آن با عنوان ایران غرب یاد کرد). نویسندگان در مقاله حاضر مقوله ایران فرهنگی را در اندیشه شایگان متقدم و متاخر به بحث می گذارند. تاکید شایگان متقدم بر اهمیت ایران فرهنگی و ضرورت صیانت از آن با تمام میراث گذشته اما با سویه ای ایدئولوژیک است. درحالی که تاکید شایگان متاخر بر آمیخته شدن فرهنگ ها و الزاما نقش آفرینی فرهنگ ایرانی در عرصه جهانی است. در این وجه، ما با ایران فرهنگی ناب مواجه نیستیم، بلکه فرهنگی که به همان نسبت که ایرانی است، اجزای غربی، چینی و هندی هم دارد. نوشتار حاضر ضمن بسط این نگره در آرای این فیلسوف مهم، کاستی ها و مشکلات نظریه او را نیز مورد توجه قرار خواهد داد. مقاله از روش شناسی توصیفی مبتنی بر تحلیل محتوایی پیروی می کند.