جامعه پذیری آموزشی پیش نیاز آفرینش دانش: بحثی در جامعه شناسی آموزش و پرورش

این مقاله با بهره گیری از چارچوب نظری بدیع نویسنده، و شواهد تجربی حاصل از یک پژوهش، چگونگی تاثیر عوامل جامعه بنیاد بر شکل گیری نظام شخصیتی ویژه مولد دانش را در بین دانش آموزان مورد بررسی قرار می دهد. بر پایه این چارچوب، در صورت تعبیه سامانه ای از ارزش ها، راهبردهای یادگیری و پشتکار آموزشی دانش آفرین در دانش آموزان در فرایند جامعه پذیری آموزشی، امکان بالقوه دانش آفرینی فراهم می آید. فرضیات برگرفته از چارچوب نظری با استفاده از مصاحبه نظام مند، مورد سنجش قرار گر فته اند. نمونه، از میان دانش آموزان دختر سال سوم دبیرستان های شهر تهران در سال تحصیلی 1380 به صورت چند مرحله ای در 5 منطقه آموزشی و از 30 دبیرستان عادی و غیر انتفاعی به تعداد 600 دانش آموز و به صورت تصادفی انتخاب شده است. یافته ها نشان می دهند در بین متغیرهای درون سامانه ای، ارزش ابرازی تحصیل نقش مهمی در شکل گیری پشتکار آموزشی دارد. در مقابل، ارزش ابزاری نیز تاثیر منفی بر پشتکار را نشان می دهد. درقسمت نتایج این روابط از زاویه متغیرهای بینابینی دیگری مانند راهبردهای دوگانه سطح گرا و ژرف گرای یادگیری با پشتکار آموزشی نشان داده شده است. گفتنی است با تقویت ارزش ابرازی تحصیل در دانش آموزان که خود محصول جامعه پذیری آموزشی ویژه ای است که از خانواده و به ویژه مدرسه ناشی می شود، راهبردهای یادگیری بیشتر به سمت ژرفانگری به پیش می رود. با رشد و توسعه ارزش های ابزاری تحصیل، دانش آموز کمتر راهبردهای ژرفانگر را در یادگیری پیشه کرده و بیشتر به سوی راهبردهای مخالف، یعنی استراتژی های سطح گرا روی می آورد. محصول این شرایط تقویت نظام شخصیتی واجد پشتکار آموزشی برای دارندگان ارزش ابرازی و فاقد یا کاهش پشتکار آموزشی (با مفهوم سازی خاص مطرح شده در این مقاله) برای دانش آموزان دارای ارزش ابزاری و راهبرد سطح گرا است. پشتکاری که تصور می شود با مشارکت متغیرهای عمده دیگر مانند ارزش های آموزشی و راهبردهای یادگیری نوعی سامانه دانش بنیان در نظام شخصیتی افراد را رقم می زند که پیش نیاز تبدیل دانش آموز امروز به دانش آفرین فردا است.