نظام اداری حجاز در عصر عباسی و تاثر آن از تحولات سیاسی در قرن سوم هجری

ولایت حجاز در بین ولایات و سرزمین های اسلامی در عهد خلافت عباسی از موقعیتی خاص برخوردار بوده است. وجود حرمین، موسم حج، تمرکز مکاتب فقهی – حدیثی در مدینه و حضور علویان مدعی انحصار مشروعیت خلافت عباسی در این سرزمین، اداره ی حجاز را از حساسیت خاصی برخوردار می کرد. عباسیان این حساسیت را درک کردند و از همان آغاز به نظام اداری حجاز اهتمام خاص داشتند. اصلاحات منصور و مهدی در نظام اداری حجاز را بایستی از همین منظر نگریست. این اصلاحات در کنترل اوضاع و سرکوب موفق قیام های علوی کارکرد خود را نشان داد. در قرن سوم نظام اداری حجاز از تحولات سیاسی این قرن؛ یعنی تمایل شدید استقلال خواهی ولایات و تشکیل دولت های مستقل و ظهور عنصر ترک در صحنه سیاسی متاثر شد. در نیمه اول این قرن اقتدار سیاسی خلافت در استحکام نظام اداری حجاز با نمادهای خود، وحدت اداری ولایت، تداوم امارت والیان، فعالیت دیوان ها، تبلور یافت، لیکن در نیمه دوم این قرن ضعف سیاسی و چالش های نظام دیوانسالاری، بر نظام اداری حجاز را تاثیر گذاشت. وحدت اداری مخدوش شد و آشوب های متعدد ثبات و امنیت این ولایت را به مخاطره انداخت این مقاله در پی آن است که ضمن بازسازی نظام اداری حجاز، تاثیر این نظام را از تحولات سیاسی این قرن نشان دهد.