حلاج و ابن داوود؛ تقابل عظیم دو عشق

عشق همواره به عنوان یکی از مهم ترین و اساسی ترین مقوله های مورد بحث در میان صاحب نظران و حکما مطرح بوده است. این مقوله آنگاه که پا به ساحت عرفان و معرفت حق تعالی می گشاید، با مفهومی فراتر از زمان و مکان و مادیت، خود را ظاهر می کند تا آنجا که سخن در توصیف و تعریف معنای والای آن از هر کس ساخته نیست.
حسین بن منصور حلاج از برجسته ترین شخصیت های عرفانی است که با قدم نهادن در این وادی بی کرانه و تجربه عملی عشق، نگرش ویژه خویش را در عشق خالصانه به معبود یکتا، مبنای اعتقادت صوفیه در طریق وصال به حق قرار داد و با بنا نهادن مکتب «عشق الهی» در مقابل فقهای ظاهربینی چون محمد بن داوود ظاهری ایستاد و دایره عشق را از محدوده متناهی انسانی به هستی بی مرز و نامتناهی احدیت ارتقا داد.
اساس اغلب اندیشه های ابن داوود که خود از نخستین نظریه پردازان عشق در اسلام است، در تفسیری که از عشق در کتاب الزهره به دست داده، از تفکرات افلاطون در «ضیافت» و «فدروس» گرفته شده است. از جمله همین انحصار عشق ورزی به معشوق انسانی بدون درنظر گرفتن معبود یگانه هستی در جایگاه معشوق حقیقی، خلوص و پاکدامنی عاشق و نفی وصال عاشق به معشوق و... که غالبا در مقابل عشق عرفانی حلاج قرار می گیرد. مهمترین اعتقاد ابن داوود، کتمان سر محبت توسط عاشق است که وی آن را به وجهی روشن می پذیرد در حالی که حلاج نفی و انکار آن را از شروط اصلی عشق خالصانه می داند. تحلیل و ارزیابی نظر حلاج و ابن داوود در باب عشق ما را به این نتیجه می رساند که حیطه عشق عرفانی بسیار عظیم تر و بی کرانه تر از مجال توصیف و تبیین جزئیات آن به ویژه از زبان غیر عارف و غیر عاشق است.