اثر سطوح نیتروژن بر میزان محدودیت مبداء و الگوی توزیع مواد فتوسنتزی به دانه ژنوتیپ های گندم در شرایط تنش گرمای پایان فصل

تنش گرمای پایان فصل در مناطق نیمه گرمسیری نظیر جنوب غرب ایران به عنوان یکی از عوامل مهم محدود کننده عملکرد گندم در تاریخ کشت های پاییزه محسوب می شود. به منظور ارزیابی اثر سطوح نیتروژن بر میزان محدودیت مبداء و الگوی توزیع مجدد مواد فتوسنتزی به دانه ژنوتیپ های گندم، این پژوهش بصورت دو آزمایش مستقل، هر یک با آرایش کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام گرفت. آزمایش اول شامل کاشت ژنوتیپ ها در تاریخ کاشت توصیه شده یعنی اول آذر ماه بود و به منظور برخورد مراحل فنولوژیکی رشد بعد از گرده افشانی با تنش گرمای پایان فصل، تاریخ کاشت ژنوتیپ ها در آزمایش دیگر در اوایل بهمن ماه انجام شد. در هر آزمایش، سه سطح کود نیتروژن 50، 100 و 150 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار به عنوان کرت اصلی و شش ژنوتیپ گندم (چمران، استار، ویری ناک، 8-83-D و 5-84-D) به عنوان کرت های فرعی گزینش شدند. به منظور بررسی میزان محدودیت مبداء در ژنوتیپ های مورد مطالعه، نیمی از سنبلچه های هر سنبله یک هفته پس از گرده افشانی حذف شدند. نتایج نشان داد، کاهش میزان نیتروژن از 150 به 50 کیلوگرم در هکتار باعث کاهش معنی دار عملکرد دانه در هر دو شرایط بهینه و تنش گرمای پایان فصل شد. تنش گرمای پایان فصل، عملکرد دانه و وزن هزار دانه را به ترتیب 24% و 31% کاهش داد. میانگین محدودیت مبداء ژنوتیپ های گندم در شرایط تنش گرمای پایان فصل نسبت به شرایط بهینه 45 درصد افزایش یافت. بیشترین و کمترین میزان افرایش محدودیت مبداء در شرایط تنش گرمای پایان فصل نسبت به شرایط بهینه به ترتیب به لاین دیررس 5-84-D و لاین زودرس 8-83-D اختصاص داشت. میزان افزایش محدودیت مبداء ژنوتیپ های دیررس، میان رس و زودرس به ترتیب 56، 5/43 و 5/30 درصد ارزیابی شد. اگرچه سهم و کارایی توزیع مجدد مواد فتوسنتزی در شرایط تنش گرمای پایان فصل افزایش یافت، اما کاهش سهم فتوسنتز جاری به عنوان مهمترین مبداء تامین مواد فتوسنتزی دانه در مراحل پس از گرده افشانی، کاهش میزان انتقال مجدد و افزایش میزان محدودیت مبداء، باعث کاهش معنی دار وزن دانه و عملکرد دانه ژنوتیپ های مورد مطالعه شد.