بررسی زون های دگرسان نوع پورفیری و رفتار ژئوشیمیایی عناصر کمیاب و نادر خاکی در آنها در منطقه کیقال (شمال ورزقان، آذربایجان شرقی)

استوک پورفیری کوارتز مونزونیتی کیقال در 12 کیلومتری شمال شهرستان ورزقان، واقع در شمال غربی ایران (استان آذربایجان شرقی) قرار دارد. این توده طی فعالیت های ماگمایی نفوذی فاز پیرنه به درون واحدهای آتشفشانی قدیمی تر نفوذ کرده و موجب کانی-سازی مس مولیبدن و گسترش زون های دگرسان گرمابی در منطقه شده است. پس از جایگیری این توده، دایک های تاخیری متعددی با ترکیب عمده دیوریتی کوارتز دیوریتی در این منطقه به داخل استوک کوارتزمونزونیتی نفوذ کرده اند. رخداد شکستگی-های هیدرولیکی موجب ایجاد زون های خرد شده ی نفوذپذیر در داخل استوک پورفیری و سنگ های پیرامونی و تسهیل گردش سیالات گرمابی شده که منجربه گسترش زون های دگرسان پتاسی، فیلیک، آرژیلیک، آرژیلیک پیشرفته و پروپیلیتیک در گستره مورد بررسی شده است. در بررسی رفتار عناصر نادر خاکی در زون های دگرسان مختلف، الگوی کلی نمودارهای عنکبوتی، شیب منفی مشخص از عناصر LREE به سمت عناصر HREE نشان می دهد. در زون های پتاسی و فیلیک، تهی شدگی عناصر REE قابل مشاهده اند که به علت فعالیت بالای همبافت های سولفاتی و پایین بودن pH و نیز نسبت بالای سنگ/آب بوده است اما در زون آرژیلیک در مقابل تهی شدگی عناصر LREE، عناصر HREE غنی شدگی نشان می دهند که به دلیل جذب آنها به وسیله ی کانی های رسی و نیز فعالیت پایین همبافت های سولفاتی در شاره های تولید کننده ی دگرسانی آرژیلیک است. در زون پروپیلیتیک عناصرHREE بی تحرک بوده ولی عناصر LREE در مقایسه با نمونه ی تقریبا سالم، غنی شدگی نشان می دهند و در زون شسته شده، تهی شدگی عناصر LREE و MREE بیشتر از عناصر HREE است. نسبت (Eu/Eu*) در نمونه تقریبا سالم و نمونه های دگرسان کوچکتر از 1 است اما نسبت (Ce/Ce*) بزرگتر از 1 است. بر این اساس بیهنجاری منفی Eu می تواند به دلیل جدایش تفریقی پلاژیوکلازهای کلسیک از ماگمای مولد استوک پورفیری و یا عدم وجود آنها در مواد خاستگاه ماگمای مادر باشد. بیشترین مقدار (Eu/Eu*) به زون شسته شده وابسته است که به علت حاکم بودن شرایط اکسیدی و نامتحرک شدن این عنصر است. مقدار این نسبت در زون آرژیلیک مشابه نمونه ی سالم بوده و در زون های پتاسی و فیلیک به دلیل تمرکز و ته نشینی این عنصر به وسیله ی اکسیدها و سولفیدهای گرمابی، بیشتر از نمونه سالم است.