مجله الجمعیه العلمیه الایرانیه للغه العربیه و آدابها، فصلیه علمیه محکمه
پیاپی 3 (خریف 2005)

در «امثال و حکم» دهخدا حکمت و امثال عربی بسیاری وجود دارد که به منبع آنها اشاره نشده و یا به اشخاصی غیر از صاحبان اصلی آنها نسبت داده شده است. بخشی از این اقوال حکیمانه که دهخدا آنها را از منابع فارسی مثل مرزبان نامه، قابوس نامه و...، نقل کرده است، متعلق به فرزانگان و حکیمان ایرانی قبل از اسلام است که به طرق مختلف وارد فرهنگ عربی شده ولی به تدریج با گذر از دهلیز زمان هویت ایرانی خود را از دست داده رنگ و بوی عربی یافته است، چندان که از دید بسیاری از جمله ادیب نکته سنج و ایران دوستی چون دهخدا پنهانمانده است. این مقاله حاصل پژوهشی دراز دامن است که نتیجه آن دستیابی به 30 مورد از این اقوال است، ارایه اسناد و مدارک قدیم و دست اول این اقوال از یک سو نشانگر غنای فرهنگی ایرانیان باستان و از دیگر سو شاهد صادقی بر دگرگونی های حقایق در گذر زمان است.

احمد مطر شاعر معاصر عراقی یکی از نوادر روزگار است که شعرش را نه در طلب اهداف تافه دنیا بلکه در راه هدف والای انسانی، و نه در مدح و ستایش حکام که در هجو آنها به خدمت گرفته است. شعر وی که بسیار آهنگین و دارای صبغه سیاسی است، از طرفی تصویری است واقعی از زندگی و اعتقادات او و از طرفی دیگر تصویری است طنزآمیز و بزرگ نمایی شده از مشکلات کشورهای عربی، چهار عنصر اساسی در معنای شعری این شاعر جسور عراقی خودنمایی می کند، که عبارت اند از: بی پروایی و بلندپروازی شاعر، ستمگری و تکبر حکام، بدبختی و ستم پذیری مردم و سرانجام پلیدی و سمجی جاسوسان. احمد مطر علت تمامی مصیبت های کشورهای عربی را در حکومت حاکمان ستمگر آنها جستجو می کند. وی با مشاهده ظلم و ستم این حکام که به نظر وی حکومت شان نه پایه و اساس شرعی دارد و نه قانونی و هم چنین با دیدن ظلم پذیری و عقب ماندگی مردم این کشورها که در اثر بی سوادی و عدم آشنایی با حقوقشان بر آنها عارض شده است، سعی دارد در شعرش آینه ای تمام نما و تصویری کاملا گویا از چهره آنها ارایه دهد تا شاید از طرفی حاکمان با دیدن سیمای واقعی خود در آن، دست از ظلم و جور برداشته و از طرفی دیگر مردم خفت و خواری را رها کرده، بر ضد حکام ستمگرشان دست به اقدام عملی زده و به ظلم وستم آنها پایان دهند.

حرکت های بزرگ تاریخی بیش از هر چیز مدیون شخصیت های برجسته ای است که با نفوذ خود بر افکار و اندیشه ملت ها تحولات عمیقی را در جامعه بشری ایجاد کرده اند. از جمله این شخصیت ها امام خمینی بود که رفتار خویش نام و یاد پیامبران و امامان مصلح را در ذهن ها زنده کرد. او حسین زمان ما بود و ویژگی های برجسته ایشان در شعر معاصر عرب منعکس شده است. امام مردی آزاده و شهادت طلبی ایشان توسط عدنان مصطفی العمرانی، شاعر عرب، به تصویر کشیده شده است. آزادگی و بت شکنی امام نیز مورد توجه علی مرتضی الامین، شاعر لبنانی، و صالح عظیمه، شاعر سوری، قرار گرفته است. امام خمینی حقیقت دین را به شکلی که رسول خدا و اهل بیت مطرح کرده بودند ارایه کرد و این تفسیر، تازه به نظر می رسد. از این رو برخی شاعران عرب او را زنده کننده دین نامیدند.

عفت، با تمامی جلوه های شعری عنتره بن شداد پیوند خورده است؛ از این رو چنانچه پژوهشگری با حوصله دیوان وی را مورد مطالعه قرار دهد، خود را در برابر شاعری محجوب و عفیف و در عین حال شجاع و دلاور خواهد دید. در این پرده های تصویر، گاه او را در میدان کارزار می بیند که به وقت غنیمت گری خویشتن دار آزرمناک است و گاه او را در سلوک و رفتارش با زن بیگانه مشاهده می کند که از سر عفت و شرافتی بلند پایه، حرمتش را پاس می دارد و هرگز قدمی از جاده عفاف بیرون نمی نهد و دیگرگاه او را در خطاب با معشوقش عبله، نظاره گر می شود که عفیفانه به گفتگویی شیرین و دل پسند با او دل خوش می دارد و بسنده می کند و زمانی دیگر، او را چون صورتگری چیره دست و عفیف می یابد که در توصیف جسمانی عبله، نظرگاه خود را بیش از حد نمی گستراند و به بوی خوشی از او یا گوارایی دهانش و یا چیزی شبیه به آن اکتفا می کند. گفتاری که در پیش روست، به بازتاب این فضیلت و ابعاد و زوایای آن در شعر این شاعر ناظر است.

فضایل اهل بیت عصمت (ع) با وجود عناد دشمنان و کتمان بسیاری از دوستان، هستی را فراگرفته است. هیچ انسان واقع بین و خواستار حقیقتی نیست که آن شخصیت را بشناسد و دلش از مهرشان سرشار نباشد؛ هر چند ابراز نکند. بزرگان دین از هر فرقه و گرایش، به آن فضایل اشاره کرده و محبت خویش را نسبت به خاندان نبی اکرم (ص) بیان داشته اند. امام شافعی پیشوای فرقه شافعی به مناسبت های مختلف نسبت به اهل بیت: اظهار ارادت کرده و موضع خویش را در قبال ایشان با صراحت و تاکید اعلام کرده است.
به نظر رسید، سخن گفتن از شعر شافعی درباره اهل بیت (ع) بدون معرفی دیوان او و چگونگی اشعار و موضوعات آن، کاری غیر مستند و سطحی است، بنابراین، ما در این مقاله، با نگاهی به زندگی و جایگاه او در شعر عربی و مصادر دیوان و موضوعات شعری اش، اشعاری را که درباره اهل بیت (ع) سروده است، همراه با مصادر اصلی و ترجمه فارسی و گاهی توضیح و نقد و نظر تحلیل نموده و نتیجه گیری کرده ایم.

زبان شناسان عرب از آغاز تاکنون پژوهش های ژرف و گسترده ای را پیرامون زبان عربی، به ویژه در زمینه لغت شناسی و تصریف و قوانین تغییر و تحول واژگان و اصول و ریشه یابی آن، انجام داده اند. این کاوش ها به شناخت گونه های مختلف واژگان و تشخیص قواعد حاکم بر دگرگونی های آن انجامید. نتایج حاصل از این مطالعات و بررسی ها در پیدایش علم صرف (Morphology) و نگارش لغت نامه های زبان تجلی کرد، و در اثر این پژوهش ها قواعد اشتقاق و واژه سازی عربی قانونمند گردید. در این مقاله با بهره گرفتن از منابع و ماخذ قدیم و نوین، به تعریف و توضیحاشتقاق و واژه سازی، انواع اشتقاق و قواعد و قوانین حاکم بر آن پرداخته شده است.