فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی
سال سوم شماره 9 (زمستان 1386)

کنسرواتیزم (محافظه کاری) مکتبی است که بر نابرابری انسان ها با یکدیگر تاکید می کند و آن را انگیزه اصلی سعی و کوشش آدمیان در زندگی می داند. در این مکتب، مالکیت همچون خانواده و مذهب اموری مقدس شمرده می شود. محافظه کاری سلطه دولت را همچون سلطه پدر می داند، به تعبیری می توان اساسی ترین ویژگی محافظه کاری را حفظ وضعیت موجود و احتیاط در نیل به وضع مطلوب دانست. گرچه کلیله و دمنه و مرزبان نامه به نمونه و الگویی متفاوت از کنسرواتیزم متعلق است، اما سعی شده است تا امکان تطبیق این دو اثر با مضمون یادشده (کنسرواتیزم) در نظر و نگاهی روش شناسانه پی گرفته شود. به نظر می رسد این دو کتاب مملو از مضامینی است که با مفهوم کنسرواتیزم سازگارند.

مرگ، تجربه ای است که در حیطه دیگر تجربیات انسانی نمی گنجد. به همین دلیل، انسان ها در برابر آن، واکنش های متفاوت و گاه متضادی نشان داده و داوری های گوناگونی درباره آن نموده اند. شعر فارسی در همه گونه های خود، راوی احساس هایی بوده است که شاعران فارسی در برابر مرگ و زندگی داشته و دارند. در روزگار ما، احمد شاملو، شاعر انسان گرا و متعهد معاصر، کسی است که انسان، زندگی و مرگ را به گونه های مختلف، دستمایه شاعری خویش قرار داده است. او شاعری است متفکر که خود را در برابر انسان و سرنوشت او مسئول می شناسد. اندیشه درباره زندگی و مرگ، جریانی مداوم در شعر شاملوست که زمینه گفت وگوهای او را درباره انسان، آفرینش و هر آنچه به انسان و انسانیت او مربوط است، فراهم آورده است.

فروغ فرخزاد از چهره های صاحب سبک شعر پارسی است. یکی از وجوه مهم سبک شناختی شعر او، زبان متمایز شعرهایش است که در هر دو محور عمده نحو و واژگان برجسته است. این نوشتار، واژگان شعر فروغ را با شیوه توصیف و ارائه آمار بررسی کرده و هم چنین به تبار لغات، دایره واژگانی، برجستگی واژگان خاص مفرد و مرکب و نیز نوع و ساختمان فعل اشعار او و پیوند میان سبک واژگانی و عواطف و ذهنیت شاعر پرداخته است.

ظاهر کلام اشعریان و عارفان درباره فاعلیت حق تعالی و اینکه در هستی موثری جز او نیست، بسیار به هم نزدیک است، اما اشعریان به وجود مستقل برای اشیا باور دارند، گرچه تاثیر آنها را نفی می کنند، در حالی که عارفان برای اشیا وجودی قائل نیستند، چه رسد به اینکه آنها را تاثیرگذار بدانند. از نظر مولوی، کمال انسان، فانی شدن در حق است، یعنی اینکه انسان با تمام وجود درک کند که همه هستی اش و هر آنچه دارد، به تمامی از خداست. در این مقام، تمام تعینات رفع می شود، کثرات نابود می شوند و انسان فیض را از مبدا فیاض، بدون هیچ واسطه ای، می بیند. با وجود این، مولوی نظام عالم را براساس علیت می داند زیرا هر شیئی از اشیای عالم، اسمی از اسماء الهی است یعنی در عالم جز اسماء الهی، چیزی وجود ندارد تا اثر داشته باشد. به عنوان نمونه سوزاندن اثری است که هم می توان به آتش نسبت داد و هم به خداوند، در واقع آتش جلوه ای از جلوه های حق است و به امر حق می سوزاند. از نظر مولوی، دیده مردم عادی، سبب بین است و این عالم چنین اقتضایی دارد، اما سراینده مثنوی که خود دیده سبب سوراخ کن دارد، برای تعلیم سالکان به تکرار از سبب سوزی خداوند سخن گفته است.

بررسی مشکلات آموزش واحد درسی «دستور زبان فارسی 1» در دانشکده های گوناگون بیانگر وجود معضلاتی در تدریس این واحد درسی است که می توان آن را در دو سطح منابع انسانی و منابع درسی بررسی کرد. بحث منابع انسانی به دو متغیر یعنی مدرس و دانشجو اختصاص می یابد. بدیهی است که پاسخ معضلات این حوزه را باید خارج از واحد درسی دستور زبان بررسی کرد. بحث منابع درسی، متضمن بررسی معضلات متون درسی دانشگاهی است که به باور نگارنده، ایراد اساسی آن، اختلاف اصطلاحات درسی و شیوه آموزش در این متون در مقایسه با منابع درسی دوره متوسطه عمومی است.
نگارش این مقاله کوششی است در پاسخ به معضلات متون درسی «دستور زبان فارسی» در دانشگاه ها که در حیطه واحد درسی «دستور زبان فارسی» قابل بررسی و اصلاح است. این معضل از راه های بررسی مشکلات کتاب های درسی دوره متوسطه عمومی و کتاب های دانشگاهی، پیدا کردن موارد اختلاف و ارایه شیوه واحد، حل شدنی است. از این رو، هدف این مقاله، دستیابی به طرحی برای هماهنگ سازی اصطلاحات دستوری و ارایه شیوه ای واحد در تبیین مفاهیم دستور زبان فارسی با تکیه بر کاربرد در فراگیری متون ادب فارسی است.

سمک عیار، ازآثار ادبی قرن ششم است که فرامرز بن خداداد الارجانی آن را از زبان یکی از قصه پردازان زمان صدقه بن ابی القاسم شیرازی تحریر کرده است. محققان ادبیات، درباره نوع ادبی سمک عیار، نظر واحدی ندارند؛ گروهی آن را حماسه می دانند و برخی دیگر رمان و عده ای نیز آن را رمانس به شمار می آورند. در این پژوهش، افزون بر تعریف حماسه، رمان، رمانس و قصه و برشمردن ویژگی های این انواع و سنجش تطابق سمک عیار با هر کدام از آنها، مشخص خواهد شد که اطلاق حماسه، رمانس و رمان بر سمک عیار نادرست است و باید آن را قصه پهلوانی تخیلی نامید که با آرمان ها و آرزوهای بشر پیوند خورده است.

آنچه بیش از هر چیز در نتیجه تحقیق در سبک ادبی بخش سوم کشف الاسرار به چشم می خورد، کشف توازن های بسیار موسیقایی (لفظی و معنوی) در بند بند این پیکره نگارین است: توازن ها و نگارگری هایی از نوع سجع، جناس، تناسب و طباق و... . حال آنکه با تاملی ژرف تر درمی یابیم که حضور شیوه ها و شگردهای تازه تر اما پنهانی است که افزون بر شیوه های پیدای قاعده افزایی، سبب سحرانگیزی و دلربایی هر چه بیشتر نثر میبدی شده است.
در این گفتار با ذکر نمونه هایی از مجلدات ده گانه این اثر بر این باوریم که شاید انواع شیوه های هنجارگریزی زبان به ویژه هنجارگریزی نحوی و شگردهایی چون خلاف آمد، غافلگیری، عکس، متناقض نما و...، بیش از شیوه های مرسوم بلاغت سنتی در شکل گیری زبان موثر و مهیج نویسنده توانای این اثر کارگر افتاده است؛ شیوه های تازه ای که حاصل جست وجو در ظرفیت های بالقوه و بی انتهای پنهان زبان است.