فصلنامه سیاست خارجی
سال بیست و نهم شماره 3 (پیاپی 115، پاییز 1394)

موضوع حقوق بشر به ویژه از اواسط قرن بیستم با صدور اعلامیه جهانی حقوق بشر و به تدریج شکل گیری ابزارهای حقوق بشری بین المللی در سطوح منطقه ای و جهانی مطرح بوده است. موضوع محیط زیست نیز در سطح جهانی مطرح بوده و منجر به تشکیل کنفرانس های مهم بین المللی و تصویب بیانیه ها و نیز چندین ابزار مهم حقوقی زیست محیطی منطقه ای و بین المللی شد. باوجود پیشرفت های به وجودآمده در هنجارسازی با تدوین و تصویب ابزارهای حقوقی بین المللی در زمینه های حقوق بشر و محیط زیست و نیز پیوستن تعداد زیادی از دولت ها، هنوز ضعف های فراوانی در اجرای این گونه قواعد به چشم می خورد. در این راستا، موضوع رابطه بین دو موضوع حقوق بشر و محیط زیست و تاثیر متقابل آنها بر یکدیگر، همواره محل بحث بیشتر و گاه اختلاف یا توافق بین دولت ها در مجامع بین المللی بوده است. اینکه پس از سال ها بحث، جامعه بین المللی در این زمینه تا کجا پیش رفته و تا چه حد توانسته بر پیچیدگی موضوع غلبه کرده و به تفاهم برسد، خود موضوع جالب توجهی است که در این مقاله به آن پرداخته شده است. به نظر می رسد که ازجمله موانع رسیدن به تفاهم، عدم تمایل بسیاری از دولت ها به ایجاد رابطه مستقیم بین حقوق بشر و محیط زیست در اسناد بین المللی با هدف مصونیت از اتخاذ هرگونه تصمیمی در این زمینه می باشد که ممکن است برای آنها پیامدهایی منفی دربر داشته باشد. همچنین برای برخی از دولت ها این بیم وجود دارد که پذیرش این رابطه، زمینه های پایبندی هرچه بیشتر آنها به اسناد حقوقی بین المللی و ایجاد محدودیت های جدید را فراهم کند. به هرحال و با توجه به نیاز، به نظر می رسد طرح موضوع در قالب توسعه پایدار بتواند به نتیجه برسد.

از دوران پس از جنگ سرد تا به امروز فرایند خلع سلاح و کنترل تسلیحات، بخش عمده تمرکز خود را بر سلاح های کشتارجمعی (هسته ای، شیمیایی و بیولوژیک) متمرکز کرده است. اهمیت فراوان این نوع سلاح ها در سطح بین الملل موجب شده که بیشتر توجه جریان خلع سلاح و کنترل تسلیحات به آنها معطوف شود و کمتر به سلاح های متعارف یا استفاده غیرانسانی از سلاح های متعارف به ویژه سلاح های خودکار یا ربات های هوشمند که وجه تمایز آنها با دیگر سلاح ها در دارا بودن عنصر «هوش مصنوعی» است، پرداخته شده است. در همین راستا با توجه به تجربه جنگ های دهه آغازین قرن 21، تاثیر و اهمیت فزاینده این نوع سلاح ها در توازن نظامی کشورها و جنگ های احتمالی آینده، ضرورت ایجاب می کند که این موضوع مورد بررسی و مداقه بیشتری قرار گیرد. پرسش اصلی این پژوهش این است که به کار گیری هوش مصنوعی در تسلیحات نظامی چگونه می تواند صلح و امنیت بین المللی را به مخاطره بیندازد؟ در پاسخ، این فرضیه مطرح می شود که کاربرد هوش مصنوعی در زمینه های نظامی ازجمله سلاح های خودکار با وجود برخی ابعاد مثبت احتمالی آنها منجر به تهدید و نقض صلح و امنیت بین المللی می شود. در این پژوهش روش تحقیق به صورت توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای و اینترنتی است.

توافق هسته ای بین ایران و شش قدرت برتر جهانی این قابلیت را دارد که تاثیرهای عمیقی بر چشم انداز تحولات در خاورمیانه بگذارد. ایران با دولت های عربی خلیج فارس به ویژه عربستان در رقابت تنگاتنگی در سراسر منطقه خاورمیانه است. هرچند کشورهای حوزه خلیج فارس و ترکیه با احتیاط از این توافق استقبال کردند، اما با این حال همچنان نگران نفوذ بیشتر ایران در عرصه منطقه ای هستند. در جهان غرب این امید وجود دارد که این توافق بتواند به روابط دیپلماتیک سیاسی و اقتصادی منجر شود؛ اما درعین حال پتانسیل بالقوه ای برای تشدید رقابت در میان بازیگران مختلف در خاورمیانه وجود دارد. اکنون پرسش این است که در پی این توافق، منطقه خاورمیانه و تحولات آن به چه سمتی خواهد رفت؟ و برجام تا چه اندازه در آینده مناسبات ایران با منطقه نقش خواهد داشت و نسبت آن با دیگر عوامل چگونه است؟ هدف این پژوهش بررسی تاثیر توافق هسته ای با تمرکز بر سیاست خارجی ایران در قبال رویدادهای خاورمیانه است. فرضیه مقاله این است که توافق هسته ای می تواند باعث تغییرو تحول در سیاست داخلی و خارجی ایران برای همکاری و مصالحه بیشتر در منطقه خاورمیانه شود.

قومیت در خاورمیانه، مسئله ای پیچیده است و کشورهای چندقومیتی همواره با مشکلات فراوانی از این ناحیه روبه رو بوده اند. برخی رویه سرکوب را در قبال مطالبات قومی در پیش گرفته اند و در مقابل، عده دیگری در تلاش بوده اند که با دادن حقوق فرهنگی و سیاسی به قومیت ها از بحرانی ناخواسته جلوگیری کنند. در این میان، سیاست ترکیه در قبال قومیت ها و به ویژه کردها، به عنوان اصلی ترین اقلیت قومی کشور، فرازونشیب زیادی داشته است. تا پیش از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه، ترک ها سیاست سرکوب را در مقابل کردها درپیش گرفته بودند، اما با روی کار آمدن این حزب، می توان تغییراتی اساسی را در این رویه مشاهده کرد. فهم این مسئله ازآن رو اهمیت دارد که مسئله کردها در ترکیه، اصلی ترین مسئله داخلی این کشور در طول دوره ای طولانی بوده است. در این نوشتار با استفاده از روش توصیفی تحلیلی تلاش بر این است که فرایند صلح ترکیه و کردهای این کشور را با به کارگیری نظریه های چندفرهنگ گرایی توضیح دهیم و بنابراین درصدد پاسخ گویی به این پرسش هستیم که نظریه های چندفرهنگ گرایی چگونه می توانند فرایند صلح در ترکیه را تبیین کنند؟ نتیجه ای که در این نوشتار به دست آمده، حاکی از این است که نظریه های چندفرهنگ گرایی قابلیت تبیین فرایند صلح ترکیه و کردهای این کشور را دارند.

یکی از موضوعات مهم مورد بحث در محافل سیاسی جمهوری اسلامی ایران از آغاز پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون، مسئله رابطه با امریکا بوده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران همواره فضایی از مخالفت، دشمنی، نفی، دگرسازی و خشونت واژه ای بر روابط ایران و امریکا حاکم بوده است. واقعیت این است که رابطه ایران و امریکا کلاف سردرگمی است که این دو کشور تنها بازیگران آن نیستند، بلکه بازیگران دیگری که از این رهگذر سود می برند در فرایند این روابط تاثیرگذار هستند. این مقاله ضمن تحلیل روندهای حاکم بر روابط ایران و امریکا از زمان پیروزی انقلاب اسلامی ایران تاکنون، به بررسی پیشران های تاثیرگذار بر روندهای موجود پرداخته و به دنبال پاسخ به این پرسش مهم است که با توجه به استمرار پیشران های تاثیرگذار بر روابط ایران و امریکا، آیا امکان بهبود روابط میان دو کشور در آینده نزدیک وجود دارد؟ در پاسخ به این پرسش، فرضیه مطرح این است که با توجه به استمرار وجود پیشران های سه گانه تاثیرگذار در ایجاد روندهای موجود در مناسبات ایران و آمریکا، شامل تضادهای ایدئولوژیک میان ایران و امریکا، جایگاه اسرائیل و لابی صهیونیستی فعال در امریکا در اتخاذ سیاست های خصمانه امریکا علیه ایران و درنهایت، تاثیرگذاری کشورهای حوزه خلیج فارس و در راس آنها عربستان بر سیاست خارجی خاورمیانه ای امریکا، امکان بهبود روابط ایران و امریکا در آینده نزدیک متصور نیست.

امنیت ملی در دوره حکومت های پساوستفالیایی از مهم ترین حوزه های موردتوجه به شمار می آید. آیین نظامی، چگونگی شرکت نیروهای نظامی در لشکرکشی ها، عملیات، نبردها و درگیری ها را به طور مختصر بیان می کند. درواقع آیین نظامی، راهنمای اعمال نظامی است و شامل قواعد سریع و تغییرناپذیر نمی شود، بلکه یک چارچوب عمومی برای نیروهای نظامی است که به استاندارد شدن عملیات نظامی و آمادگی نیروها کمک می کند. روسیه در جایگاه وارث امپراتوری شوروی، با توجه به مشکلات بسیاری که در جمهوری های پیرامونی و غرب دارد، آیین نظامی خود را سامان می دهد. این آیین نه تنها در دوران اتحاد شوروی، بلکه پیش از آن هم در این کشور بسیار اهمیت داشته است. تفاوت آیین نظامی پس از فروپاشی شوروی با آیین دوران امپراتوری، این است که انعطاف پذیرشده است و شاهد تغییر ماهیت «سند نظامی» یا «آیین نظامی» فدراسیون روسیه از هنگام انتشار نخستین نسخه رسمی آن، تا جدیدترین نسخه آن هستیم. آیین نظامی روسیه ازجمله سندهای راهبردی مهم در این کشور است که افزون بر جهت گیری های نظامی، نوع نگاه سیاست گذاران این کشور را در مناسبات خارجی نیز بازتاب می دهد. پرسش اصلی این نوشتار این است که عوامل دگرگونی در آیین نظامی فدراسیون روسیه چیست؟ فرضیه نویسندگان این است که عوامل داخلی، منطقه ای و بین المللی سبب دگرگونی در آیین نظامی روسیه شده اند. نویسندگان مقاله، بررسی خود را به روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از کتاب ها و مقاله های فارسی و انگلیسی در این زمینه و بهره گیری از اسناد امنیتی روسیه از منابع اینترنتی انجام داده اند.