مجله پژوهش های دانش زمین
پیاپی 6 (تابستان 1390)

تاقدیس سیاه شمالی با روند شمال باختری-جنوب خاوری درکمربند چین-راندگی زاگرس (فارس ساحلی) و در خاور گسل کازرون واقع شده است. در این مطالعه تاقدیس سیاه شمالی به منظور تحلیل ساختاری مورد بررسی قرار گرفته است. در این راستا برش های عرضی ساختاری از تاقدیس مورد مطالعه با استفاده از برداشت های صحرایی و بر پایه داده های چاه، خط لرزه ای و برش های چینه شناسی روزمینی ترسیم گردید. بر پایه تحلیل-های هندسی انجام شده به روش (Mitra، 2002) ، تاقدیس سیاه شمالی در رده چین های فراکنشی گسلیده متقارن قرار گرفت. برای تحلیل جنبشی تاقدیس یاد شده از روش (Poblet and McClay، 1996) استفاده شد و نتایج به دست آمده بیانگر آن است که هندسه تاقدیس سیاه شمالی همانند هندسه چین های فراکنشی ارائه شده به وسیله Dahlestrom (1990) می باشد و از این رو فرگشت جنبشی آن بر مبنای مدل (Poblet and McClay، 1996) معتبر است.

منطقه محسن ابن علی در جنوب شرق شهرستان بروجرد، درشمال غرب پهنه سنندج- سیرجان واقع شده است. اغلب سنگهای رخنمون یافته در منطقه، یک توالی آتشفشانی- رسوبی به سن مزوزوئیک (تریاس) می باشند که در حد رخساره شیست سبز دگرگون شده اند. بر اساس بررسی های صحرایی، دگرسانی های اصلی در منطقه شامل پروپیلیتی، سیلیسی، کربناتی، هماتیتی و سریسیتی هستند که دگرسانی پروپیلیتی در متاولکانیکهای منطقه گسترش بیشتری دارد. دگرسانی سیلیسی و کربناتی نیز همراه با کانی سازی قابل مشاهده است. با توجه به تصاویر ماهواره ای ETM ارتباط نزدیکی بین عامل خطوارگی و دگرسانی های گرمابی در منطقه مشاهده می شود. مطالعات لیتوژئوشیمیایی یکی از کاربردی ترین روش ها جهت اکتشاف طلاست. بر اساس نتایج حاصل از مطالعات لیتوژئوشیمیایی در منطقه، آنومالی طلا در وسط شبکه نمونه برداری و در جهت عمود بر روند واحدهای سنگی در متاولکانیکهای حدواسط تا بازیک مشخص شد. در آنومالی فوق الذکر عناصرAg،As،Sb،Zn،Cu،Pb آنومالی نشان می دهند. ضرایب همبستگی در ماتریس همبستگی عناصر نشان می دهد که طلا بیشترین همبستگی را با عناصر As (. 81) ، Ag (. 73) ، Cu (. 68) ، Pb (. 64) وZn (. 63) نشان می دهد. مطالعات صحرایی نشان می دهد که در آنومالی اصلی طلا در منطقه، کانی سازی شامل رگچه های سیلیسی- کربناتی و بصورت پرکننده درز و شکافهای سنگ و همچنین بصورت رگه های سیلیسی سرشار از اکسیدهای آهن در واحد متاولکانیکهای آندزیتی مشاهده می شود. بر اساس نتایج تجزیه شیمیایی میزان طلا در رگچه های سیلیسی- کربناتی 07/0 تا 5/0 گرم در تن و در رگه های سیلیسی حاوی اکسید آهن 74/1 تا 8/9 گرم در تن را نشان می دهد. مهمترین کانی های شناسایی شده در مطالعات کانه نگاری شامل پیریت،کالکوپیریت، بورنیت، کوولیت، مالاکیت و اکسیدهای آهن اکثرا شامل هماتیت و گوتیت می باشد. با توجه به نوع دگرسانی ها، شکل کانی سازی، نوع سنگ میزبان و کانی شناسی در محدوده محسن ابن علی، می توان گفت کانی سازی طلا ارتباط مستقیم با روند شکستگی ها و گسلهای منطقه دارد. محلولهای گرمابی کانی ساز به داخل درز و شکافهای موجود در سنگهای متاولکانیکی نفوذ کرده و باعث ایجاد دگرسانی های مختلف و کانی سازی در جایگاه های مناسب ساختاری شده است.

منطقه مورد مطالعه در آنومالی پنج ساغند در زون ساختاری ایران مرکزی، درکمربند متالوژنی بافق - پشت بادام قراردارد. کانی سازی عناصر پرتوزا در منطقه ساغند عمدتا از نوع هیدروترمالی و متاسوماتیسم وابسته به توده های نفوذی منطقه (گرانیت موجود در شمال آنومالی پنج) می باشد. پدیده متاسوماتیسم آلکالن و همراهی توریوم و اورانیوم با عناصر نادر خاکی یکی از بارزترین ویژگی های این چرخه متالوژنی در ایران مرکزی و منطقه مورد مطالعه می باشد. هدف این مقاله بررسی دگرسانی های عناصر پرتوزا در آنومالی پنج ساغند با استفاده از مطالعات دورسنجی می باشد. در این بررسی ار تصاویر ماهواره ترا سنجنده استر برای جداسازی آلتراسیون ها و از ماهواره لندست سنجندهETM برای جداسازی ساختارها استفاده شده است. آلتراسیون های مرتبط با تیپ هیدروترمال اورانیوم و توریوم، هماتیتی، آرژیلیک، کربناتی، کلریتی، اپیدوتی و سیلیسی می باشد. در بررسی های استخراج مناطق دگرسان شده، کانی های دگرسانی گرمابی شامل آلتراسیون های آرژلیک (کائولینیت، مونتموریلونیت، ایلیت و هالوزیت) ، پروپلیتیک (کلریت و اپیدوت) ، کربنات (کلسیت و دولومیت) ، سیلیسی و اکسید آهن (هماتیت، لیمونیت، جاروسیت و گوتیت) و کانی آلبیت هستند. الگوریتم های مورد استفاده برای استخراج آلتراسیون ها شامل پیش بینی خطی باند، فیلترگذاری انطباقی، نمایشگر زاویه طیفی، نسبت باندی و تفسیر بصری می باشد. برای جداسازی این آلتراسیون ها از تمام روش های ذکر شده برای بدست آوردن نتایج مطلوب استفاده گردید ولی به طور کلی بهترین الگوریتم به ترتیب اولویت فیلترگذاری انطباقی، نسبت باندی، پیش بینی خطی باند و تفسیر بصری بود. جداسازی ساختارها با روش تفسیر چشمی تصاویر صورت گرفت، در این روش با استفاده از ترکیب رنگی (RGB: 741 ،742) در تصویرETM تصویری ایجاد نموده که ساختارهای موجود درمنطقه و روند آنها را با آلتراسیون ها به خوبی نشان میدهد.

سازند دالان به سن پرمین به همراه سازند کنگان به سن تریاس به عنوان بزرگترین مخزن گازدار در منطقه زاگرس و خلیج فارس، حدود 50 درصد از ذخایر گازی را به خود اختصاص داده اند. سازند دالان با رخساره کربناته و تبخیری مابین سازند تخریبی فراقون در پایین و کربنات های کنگان در بالا قرار گرفته است. در این مطالعه، به شناسایی میکروفاسیس ها، تفسیر محیط رسوبی و فرآیندهای دیاژنزی سازند دالان در چاه شماره X در میدان گازی پارس جنوبی پرداخته شده است. مطالعات میکروسکوپی منجر به شناسایی 4 رخساره با حروف اختصاری A، B، C، D گردیده است که این رخساره ها از نظر محیط رسوبگذاری به 4 کمربند رخساره ای مربوط به محیط جذرومدی،لاگون، پشته کربناته و دریای باز تعلق دارند و براساس شواهد موجود بر روی یک پلاتفرم کربناته از نوع رمپ هموکلینال نهشته شده اند. از مهمترین فرآیندهای دیاژنزی در سازند دالان انیدریتی و دولومیتی شدن می باشد که به لحاظ پدیده های دیاژنزی سیمان انیدریتی بعد از پدیده دولومیتی-شدن، غالب ترین پدیده دیاژنزی در این سازند می باشد. بررسی های پتروگرافی سازند دالان در این منطقه نشان می دهد که سیمان انیدریت به عنوان یک محصول دیاژنتیکی عمده تخلخل های موجود در سازند را مسدود کرده است. از بین بافت های مختلف انیدریت، نوع پرکننده ی تخلخل و فراگیر بیشترین تاثیر را بر کیفیت مخزنی داشته است و با گسترش در رخساره های دولوگرینستونی و دولوپکستونی دانه پشتیبان و پرکردن تمامی فضاهای خالی طی تدفین کم عمق، کیفیت مخزنی آنها را به شدت کاهش داده است. اما از طرفی با توجه به انحلال پذیری این نوع سیمان در مراحل بعدی دیاژنز و ایجاد تخلخل ثانویه، کیفیت مخزنی آنها بهبود یافته است. تشکیل سیمان انیدریت در رخساره های دولومیتی بیانگر تاثیر شورابه های غنی از سولفات و منیزیم در فرآیند دولومیتی شدن می باشد. براساس مطالعات پتروگرافی 4 نوع دولومیت شناسایی گردید. با استفاده از داده های تخلخل و تراوایی و لاگ های پتروفیزیکی و استفاده از دو متد لورنز و Log FZI، 4 واحد جریانی و 8 واحد مخزنی برای توالی مورد مطالعه شناسایی گردیده است.

امروزه با توجه به ابعاد پیچیده مسائل شهری و دخالت متغیرهای مختلف به ویژه فاکتورهای طبیعی در امر برنامه ریزی شهری از مدل ها و روش های خاصی استفاده می کنند. سیستم اطلاعات جغرافیایی و روش تصمیم-گیری چندمعیاره در کنار هم می توانند ابزار مفیدی در رابطه با مطالعه پهنه بندی توسعه آتی شهر به شمار روند. شهر دیواندره گره اتصالی استان کردستان و یک شهر نوپا به شمار می رود، که در یک منطقه کاملا کوهستانی واقع شده است. در این تحقیق پس از شناسایی و مطالعه عوامل موثر بر اساس ویژگی های توپوگرافی و ژئومورفولوژیکی در روند توسعه شهر، با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی و فرایند تحلیل سلسله مراتبی، پهنه بندی مناطق مستعد توسعه فیزیکی شهر انجام گرفته است. بر پایه نتایج حاصل از تحلیل و مدل سازی با استفاده از ابزار سیستم اطلاعات جغرافیایی و نرم افزار Expert choice ، نقشه پهنه بندی تناسب زمین در شهر دیواندره تهیه شده است. در این زمینه از روش ماتریس جهت وزن دهی دو به دویی بین شاخص ها استفاده شده است. سپس با اعمال ضریب شاخص و هم پوشانی آن ها، نقشه نهایی تناسب زمین به 5 کلاس تناسب، طبقه بندی شده که با توجه به آن 2/28 درصد از محدوده مطالعاتی (8/33 کیلومترمربع) در کلاس با تناسب زیاد و خیلی زیاد قرار گرفته که به ترتیب اهمیت در نواحی جنوب شرقی و شرق منطقه مورد مطالعه می باشند.

با استفاده از داده های دمای حداقل روزانه چهار ایستگاه تبریز، ارومیه، اردبیل و زنجان به عنوان ایستگاه های دارای آمار بلند مدت و شاخص منطقه شمال غرب ایران، دماهای فرین مورد تحلیل قرار داده شده اند. برای شناسایی و تحلیل دماهای فرین منطقه شمال غرب از شاخص ابداعی توسط هواشناسان ژاپنی تحت عنوان «انحراف نرمال شده دما» یا NTD استفاده شده است. با استفاده از این روش و با در نظر گرفتن فراسنج های شدت وقوع و وسعت یا فراگیری، 80 روز دمای فرین فراگیر در منطقه شمال غرب ایران مورد شناسایی قرار گرفته است. نتایج این پژوهش و همچنین نتایج مطالعاتی که قبلا با استفاده از روش «انحراف نرمال شده دما» انجام گرفته، نشان می دهد که روش مذکور روشی بسیار خوب برای تعیین و تفکیک و تحلیل دماهای فرین روزانه در اقلیم آذربایجان است. با توجه به این که شاخص «انحراف نرمال شده دما» تغییرات روز به روز دما را در هر یک از روزهای سال بر مبنای انحراف میانگین دمای آن روز از متوسط بلند مدت روز مذکور مورد محاسبه قرار می دهد، لذا یکی از عمده ترین مزایای روش NTD قابلیت استفاده آن در مطالعات سینوپتیک و انتخاب روزهای مطالعاتی است.

پدیده لغزش یکی از انواع ناپایداری دامنه ها می باشد که هر ساله خسارات مالی و جانی فراوانی را بر زندگی انسانها وارد می کند. در حوضه های شمالی ایران، ترکیب عوامل طبیعی و انسانی، سبب تشدید این پدیده و خسارات زیاد ناشی از آن شده است. یکی از راهکارهای اساسی جهت کاهش خسارت های ناشی از وقوع زمین-لغزش، دوری جستن از این مناطق می باشد. بدین منظور لازم است نقشه پهنه بندی خطر زمین لغزش تهیه گردد. در این مطالعه پس از بررسی های میدانی در حوضه واستان، 9 عامل موثر از جمله شیب دامنه، جهت دامنه، ارتفاع از سطح دریا، بارندگی، فاصله از جاده، فاصله از گسل، فاصله از شبکه زهکشی، کاربری اراضی و زمین شناسی به عنوان عوامل موثر در وقوع زمین لغزش های منطقه تشخیص داده شد. پس از تهیه لایه های اطلاعاتی این 9 عامل در محیط GIS، با استفاده از نرم افزار Arcview ، هر کدام از این لایه ها با لایه پراکنش زمین لغزش ها قطع داده شدند، تا نقش طبقات مربوط به عوامل مختلف مشخص شوند. سپس پهنه بندی با 5 روش ارزش اطلاعاتی، تراکم سطح، تحلیل سلسله مراتبی سیستم ها، روش پیشنهادی گوپتا-جوشی (Lnrf) و رگرسیون چند متغیره انجام گرفت. در پایان به منظور ارزیابی صحت نقشه های پهنه بندی، وزن های به دست آمده از روش های ذکر شده در حوضه واستان، برای حوضه آبخیز مجاور (حوضه ورکی) که از بسیاری لحاظ مشابه این حوضه بود، به کار گرفته شد. نتایج نشان داد که روش آماری رگرسیون چند متغیره، نسبت به سایر روش ها در تفکیک کلاسه های خطر، نتایج بهتری را ارائه نموده است. بنابراین روش رگرسیون چند متغیره، به عنوان مدل نهایی پهنه بندی خطر زمین لغزش برای منطقه مورد مطالعه پیشنهاد گردید.