فهرست مطالب

نظریه های اجتماعی متفکران مسلمان - سال ششم شماره 1 (پیاپی 10، بهار و تابستان 1395)

نشریه نظریه های اجتماعی متفکران مسلمان
سال ششم شماره 1 (پیاپی 10، بهار و تابستان 1395)

  • تاریخ انتشار: 1395/06/13
  • تعداد عناوین: 7
|
  • علمی-پژوهشی
  • مسلم طاهری کل کشوندی، حمید پارسانیا صفحات 9-28
    این پژوهش درصدد است که به ارزیابی نقش ادراکات انسان در شکل گیری انواع جوامع انسانی و تکامل آنها در علم مدنی فارابی بپردازد؛ به عبارت دیگر هدف از انجام این پژوهش، ارزیابی رویکرد فارابی نسبت به منشا تفاوت های موجود در مدن انسانی از چارچوب مراتب ادراکی حاکم بر یک جامعه است. روش تحقیق در پژوهش حاضر، استفاده از روش اکتشافی و رویکرد توصیفی-تحلیلی است و سعی می شود آراء این اندیشمند مسلمان درباره مسئله اصلی پژوهش، تبیین و بررسی شود. سامان دهی تحقیق این گونه خواهد بود که پس از طرح مسئله و ذکر مقدمه ای در باب اهمیت و ضرورت اقدام به چنین پژوهشی، مبانی انسان شناسی معرفت از منظر فارابی ارائه می شود، سپس به مبحث انواع مدن انسانی از نظر وی پرداخته خواهد شد و مبادی معرفتی و غیرمعرفتی موثر بر شکل گیری این جوامع مورد بررسی قرار خواهد گرفت، و در پایان به منشا تفاوت های موجود در جوامع انسانی نسبت به دوری یا نزدیکی به مدینه فاضله که نشان دهنده تفاوت موجود بین مدن فاضله و غیر فاضله است، خواهد پرداخت.
    کلیدواژگان: فارابی، معرفت شناسی، علم مدنی، ادراکات انسانی، مدن انسانی
  • محمدباقر آخوندی صفحات 29-55
    مسئله آنست که خروج از انفعال در برابرفرهنگ مبتذل در حال اشاعه و تحقق دکترین جهانی شدن فرهنگ اسلامی، با تکیه بر معیارها و سلایق شخصی مبلغان، امکان پذیر نیست؛ و نیازی جدی به الگوئی استاندارد شده از منابع دین وجود دارد. لذا هدف این مقاله استخراج و تدوین الگوی کارگزاری نفوذ اجتماعی دین از آموزه های قران است که با بهره گیری از روش تحلیل محتوای کیفی و گرانددتئوری، میسر گردیده است. یافته ها نشان می دهد الگوی بدست آمده دارای دو بعد عملی و نظری است که شاخص های بعد نظری عبارتند از: تخصص، شناخت از شرایط( فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و بین المللی)، شناخت از مخاطب و شناخت از نقش های خود. شاخص های بعد عملی نیزعبارتند از: ایمان، امانتداری، اطمینان در ارائه، استقامت و پایداری و هماهنگی با مخاطب.نتیجه آنکه میزان نفوذ اجتماعی دین از طریق هر کدام از کارگزاران با میزان نزدیکی و شباهت آنها با الگوی گارگزاری نفوذ اجتماعی دین در آموزه های قرآنی، ارتباط مستقیم دارد. هر چه نزدیکی و شباهت بیشتر، نفوذ اجتماعی دین بیشتر و هر چه نزدیکی و شباهت کمتر، نفوذ اجتماعی دین، کمتر خواهد بود.
    کلیدواژگان: قرآن، نفوذ اجتماعی دین، الگوی کارگزاری، بعد عملی، بعد نظری
  • محمد ملاعباسی، علی محمد حاضری صفحات 57-79
    مفهوم فطرت پیش از دوران پهلوی دوم، در کتاب ها و روزنامه های مذهبی، بسیار به ندرت به کار رفته است. اما بعد از شهریور 1320 و آغاز سلطنت محمدرضا شاه، استفاده از این مفهوم و نظریه پردازی درباره آن، در مجلات و روزنامه هایی که نشر و تبلیغ مسائل دینی را هدف خود قرار داده بودند، افزایش می یابد. فطرت، رفته رفته از سویی، به مفهومی کلیدی برای دفاع از دین در برابر مارکسیست ها یا دیگر منتقدان دین تبدیل می شود و از سوی دیگر، برای نقد دین داری متحجرانه و خرافی به کار می رود. بدین ترتیب، فطرت به چنان ابزار مهمی برای مبارزات دینی-اجتماعی مبدل می شود که در آستانه انقلاب اسلامی، استاد مرتضی مطهری آن را «ام المسائل» دین اسلام می نامد. اما پس از انقلاب اسلامی، این موج فروکش کرده و با بلاموضوع شدن کارکردهای این مفهوم در دوره پیش از انقلاب، بار دیگر به حاشیه رانده می شود. این مقاله کارکردهای اجتماعی فطرت در دوره پهلوی دوم را بررسی می کند.
    کلیدواژگان: فطرت، گفتمان های دینی دوره پهلوی دوم، تبلیغ، محمدعلی شاه آبادی، سیدمحمود طالقانی، مرتضی مطهری
  • یونس اکبری، غلامرضا جمشیدیها صفحات 81-105
    علم عمران ابن خلدون برپایه روش شناسی خاصی بنا نهاده شده است که فهم این نحوه تببینی گام مهمی در زمینه فهم منطق خلدون و متعاقب آن فهم پدیده های است که او قصد تبیین آنها را دارد. مقاله حاضر قصد بررسی نحوه تبیین وقایع توسط خلدون را دارد. روش تحقیق در این پژوهش از نوع روش اسنادی است. یافته های تحقیق نشان می دهد که رویکرد تببینی ابن خلدون در تبیین امور واقع با رویکرد علمی متعارف امروزی که همان رویکرد قانون مدار یا نوموتتیک است، همخوانی دارد. از منظر روش شناسی نتایج بیانگر این امر است که تجربه ی خلدونی اشاره به تجریه مکرر در تاریخ دارد، به عبارتی همان ساختارهای رویکرد ساختارگرایی هستند که نتایج مشخص تکرار شونده ای را به دنبال خود دارند. از دید هستی شناسی نیز ابن خلدون فرض واقعیت بیرونی و مستقل از ذهن را به رسمیت می شناسد.
    کلیدواژگان: ابن خلدون، هستی شناسی، معرفت شناسی، روش شناسی
  • محمدتقی پیربابایی، سیداحمد فیروزآبادی، عیسی حجت، محمد سلطان زاده صفحات 107-128
    سرمایه اجتماعی مفهومی است زمینه گرا و دین یکی از عوامل مهم در بررسی آن می باشد. این پژوهش تلاش می کند تا تصویری از سرمایه اجتماعی در جامعه اسلامی ایران ارائه دهد. گام نخست در جهت شکل گیری چارچوبی برای این مفهوم یافتن پاسخی برای این پرسش هاست: هسته سرمایه اجتماعی چیست؟ کنشگر با چه انگیزه ای به کنشگری در شبکه ها روی می آورد؟(سرچشمه) مولفه های سرمایه اجتماعی چه هستند؟ در تطبیق چارچوب فوق با بستر ایران به دو وجه اجتماعی(تاریخی و معاصر) و دینی توجه شده است. بررسی نظام اجتماعی ایران نشان داد سرمایه اجتماعی ساختاری به دلیل حضور و اثرگذاری محدود و ناچیز گروه ها و شبکه های رسمی، دچار ضعف است. آموزه های اسلام از یکسو سرچشمه های سرمایه اجتماعی را ترویج و تقویت و از سوی دیگر عناصر شناختی آن را تائید و توصیه می کنند. بنابراین سرمایه اجتماعی در ایران بر خلاف غرب در وجه شناختی غنی و نیرومند بوده و انگیزه های لازم را برای رشد و شکوفایی آن فراهم می کند. این نتیجه گیری همچنین، تعیین مولفه ها و شیوه های بروز سرمایه اجتماعی در بستر ایران را ممکن می سازد.
    کلیدواژگان: سرمایه اجتماعی، اسلام، ایران، دین، ساختار اجتماعی
  • قاسم زائری، سید محمد معلمی صفحات 129-160
    این مقاله به نحوه پیدایی و عوامل شکل دهنده نظریه «روش شناسی بنیادین» به عنوان نظریه ای در باب مبناکاوی نظریات علمی اختصاص دارد که با اتکا به مبانی صدرایی، به بررسی عوامل معرفتی و غیرمعرفتی موثر بر تولید نظریه های علمی می پردازد. مبنای نظری این مقاله، خود نظریه «روش شناسی بنیادین» است و تلاش دارد نظریه روش شناسی بنیادین را در مورد خودش بیازماید. ابتدا شرحی از چیستی «نظریه روش شناسی بنیادین» داده شده و پس از بیان عوامل تحقق «نظریه روش شناسی بنیادین»، به داوری درباره درونی یا بیرونی بودن آن پرداخته شده است. در اینجا از روش اسنادی و تحلیل متون و بررسی آثار استاد «حمید پارسانیا» سود برده شده و ضمنا به زمینه اجتماعی و زندگی فردی واضع نظریه توجه شده است. این مقاله به نحوه پیدایی و عوامل شکل دهنده نظریه «روش شناسی بنیادین» به عنوان نظریه ای در باب مبناکاوی نظریات علمی اختصاص دارد که با اتکا به مبانی صدرایی، به بررسی عوامل معرفتی و غیرمعرفتی موثر بر تولید نظریه های علمی می پردازد. مبنای نظری این مقاله، خود نظریه «روش شناسی بنیادین» است و تلاش دارد نظریه روش شناسی بنیادین را در مورد خودش بیازماید. ابتدا شرحی از چیستی «نظریه روش شناسی بنیادین» داده شده و پس از بیان عوامل تحقق «نظریه روش شناسی بنیادین»، به داوری درباره درونی یا بیرونی بودن آن پرداخته شده است. در اینجا از روش اسنادی و تحلیل متون و بررسی آثار استاد «حمید پارسانیا» سود برده شده و ضمنا به زمینه اجتماعی و زندگی فردی واضع نظریه توجه شده است.
    کلیدواژگان: نظریه روش شناسی بنیادین، حمید پارسانیا، مسئله علمی، مبناکاوی، ذات گرایی
  • علیرضا حدادی، مهدی حسین زاده یزدی صفحات 161-199
    تجدد، فراگیری و پیشوایی خود را از طریق فرایند توسعه و جهانی شدن دنبال می کند. در مقابل برخی منتقدان پارادایم توسعه، با رد مسیر تک خطی متجددشدن و قبول چندفرهنگ گرایی، نسخه های بومی را برای فرهنگ های گوناگون تجویز می کنند. از مهم ترین نتایج این رویکرد، تمرکز بر تکثرگرایی هویتی و بومی گرایی در علم بوده است.
    طرفداران علم بومی رویکردهای متنوعی را درپیش گرفته اند. کچویان از جمله متفکران جریان علم بومی معاصر در ایران است که با استفاده از ظرفیت مابعدتجدد به نقد تجدد پرداخته است. در اندیشه وی با تجددستیزی، باب تکثر هویتی باز شده و تاکید بر هویت ایرانی، از ماهیت بالضروره تاریخی انسان، و تکثر عقل و علوم انسانی پرده برمی دارد. او با نفی تمامیت خواهی فراروایت تجدد، و تمرکز بر فلسفه اجتماعی برآمده از متون دینی، سعی در بازکردن مجالی برای عرض اندام هویت و علم اسلامی-ایرانی دارد.
    نگارندگان در این مقاله کوشیده اند تا با تبیین دیدگاه های اجتماعی این متفکر مسلمان، تقریری صحیح از نظریه بومی گرایی وی ارائه کرده و ملاحظاتی را بر آن مطرح نمایند.
    کلیدواژگان: تجدد، هویت، علم بومی، تکثرگرایی تاریخی و فرهنگی، حسین کچویان
|
  • Moslem Taheri, Hamid Parsania Pages 9-28
    The aim of this study was to evaluate the role of human perception in the formation of human societies and their evolution in Farabi's civil science; In other words, the aim of this study was to evaluate Farabi approach to human communities of the origin of differences in levels of perception in a society.Methodology In this study, using exploratory and descriptive-analytic approach and is tried the views of This Muslim thinker about the issue of research, clarify and review.Such research will be organized after the introduction on importance and necessity the issue and to such research, anthropological the principles of knowledge is presented from the perspective of Farabi, Then he discussed the topic of human communities is based. And the principles of cognitive and noncognitive involved in the emergence of these communities will be studied, And in the end discussed to the origin differences in human societies and their relation with the utopia that shows the difference between virtuous and non-virtuous communities.
    Keywords: al-Farabi, epistemology, civil science, human perceptions, human communities
  • Mohammad Bagher Akhoundi Pages 29-55
    In order to overcome passivity against the spreading vulgar culture and to implement the doctrine of globalization of Islamic culture, subjective criteria of the missionaries should be avoided. This seriously need a standardized model of religious sources. Therefore, This study aims is to extract and elaborate the agency pattern of the social influence of religion relying on the teachings of the Quran and using the content quality analysis and grounded theory. The findings show that the obtained pattern has two practical and theoretical dimensions. The theoretical indicators include expertise, knowledge of the (cultural, social, economic, political and international) conditions, recognition of the audience and recognition of the personal roles. Practical indicators include faith, fidelity, confidence in the presentation, endurance and sustainability and coordination with the audience. Results reveal that there is a direct relationship between the social influence of the religion and the degree of their proximity and similarity with the pattern of social influence agency of the religion in the teachings of the Quran through each of the agents; so that the more proximity and similarity are, the more social influence of the religion is and the less proximity and similarity are, the less social influence of the religion is.
    Keywords: Quran, Social Influence of Religion, Agency Pattern, Practical Dimension, Theoretical Dimension
  • Mohammad Mollaabbasi, Ali Mohammad Hazeri Pages 57-79
    Before the coronation of the Second Pahlavi, religious literature rarely noted the concept of Fitrah. After coronation of Mohammad Reza Pahlavi in September 1941, however, the term and its theorizations found wider recognition in those magazines and newspapers aimed at promoting religious ideas. Gradually, Fitrah became a key concept in two significant ways: making a case for religion against criticisms raised by Marxists and secular critics of religion on one hand, and criticizing reactionary and superstitious interpretations of the religion on the other. Hence, Fitrah became so significant a tool in socio-religious struggles that it was called “the mother of all problems” of Islam by Morteza Motahari right before the Islamic Revolution. After the revolution, however, its moment was gone and the functions it had in pre-revolution era went obsolete. Thus, again, the concept was marginalized altogether. This paper investigates the socio-religious functions of Fitrah in the Second Pahlavi era.
    Keywords: Fitrah, religious discourses in second Pahlavi era, promotion, Mohammad Ali Shahabadi, Seyyed Mahmood Taheqani, Morteza Motahari
  • Younes Akbari, Gholamreza Gamshidiha Pages 81-105
    Ibn khaldun’s science of omran has been founded based on Special methodology that understanding that logic of explain is an important step to understanding the logic of khaldun and subsequently understanding of phenomena that He is going to explain them. This article is going to examine how to explain fact’s by khaldun. The research method in this study is documentary. The findings indicate that explained approach of ibn khaldun in explaining the facts is rule-based or nomothetic approach that is alignment with today's conventional scientific approach. In terms of methodology, findings demonstrate that khaldunin experience reference to the frequent experience in the history, in other words, his methodology is as structures of structural approach that to followed themselves repeated specific results. From the perspective of ontology also ibn khaldun recognizes assume external reality independent of the mind.
    Keywords: Ibn Khaldun, ontology, epistemology, methodology, Explanation
  • Mohammad Pirbabaei Pages 107-128
    Social capital is a contextual concept and religion is one of the most important factors in its investigation. This research tries to provide a picture of social capital in the Islamic society of Iran. The first step towards shaping a framework for the concept is finding an answer to these questions: What is the core of social capital? What is the motivation of the actor to do activities in networks? What are the components (sources) of social capital? In adapting the above framework in the context of Iran, two historical and contemporary aspects are considered. Investigating the social structure of Iran showed that the structural social capital is very weak due to the limited and trivial presence and impact of formal group and networks. The teachings of Islam on the one hand promote and strengthen the sources of social capital and on the other hand approve and recommend its cognitive elements. Contrary to the west, social capital in Iran had been rich and powerful in cognitive terms, and provides the incentives for growth and prosperity. This conclusion also makes it possible to determine the components and techniques of emergence of social capital in the context of Iran.
    Keywords: Islam, Social capital, Iran, Religion, Social Structure
  • Alireza Haddadi, Mahdi Hoseinzadeh Pages 161-199
    native science and its relation to religious science in recent decades has been the focus of Muslim scholars. According to some readings of native science, the pursuit of wisdom to science, all indigenous and historic.This approach usually taken as relativism and pluralism knowledge and in conflict with the principles of Islamic epistemology. Contrary to popular perception, relativism is not a unified whole and have varieties. Kachooyan is one of the scholars of Islamic methodology of human knowledge, which explain the historical nature of human and assert pluralism in humanities. This is reason to the accusation of radical relativism from some alternative streams in religious knowledge. The authors have tried to carefully distinguish between What is known as relativism, wise relativism and not acceptable relativism, and by explaining the views of the community of this Muslim thinker, to show that his ideas about native science, has no epistemological objections of fails types of relativism.
    Keywords: modernity, Identity, native science, historical, cultural pluralism, Hussein Kachooyan