نشریه مطالعات دفاعی استراتژیک
پیاپی 68 (تابستان 1396)

هوانوردی در ایران و جهان دارای بازیگرانی است که نیاز به هماهنگی دارند. هماهنگی برای بهره برداری از فضا، بین واحدهای نظامی و غیرنظامی ضروری می باشد. با مراجعه به سوابق و سوانح، حوادث و تاخیر، مکاتبات متعدد در سطح ملی و جلسات چالشی در سطح کارشناسی و مدیریت عالی هوانوردی در می یابیم که هماهنگی های لازم در کمترین سطح، موردی، اجرایی و تا حدی تاکتیکی، روند سختی را طی می نماید. در هر کشوری دو سازمان اصلی در بخش هوانوردی وجود دارد. 1) بخش نظامی 2) بخش غیرنظامی. حوزه هوانوردی غیرنظامی شامل بخش های خصوصی، تجاری و هواگردهای دولتی است که به طور عمده در جابه جایی بار و مسافران به صورت ملی و بین المللی اشتغال دارند و حوزه ی نظامی شامل هواگردهای حاکمیتی هستند که در جابه جایی، آموزش، امنیت و دفاع اشتغال دارند. هر دو حوزه برای پایداری جهانی و اقتصاد ضروری می باشند. با نگرش به موارد مطروحه، مسئله اساسی این تحقیق ، فقدان الگوی راهبری مدیریت هوانوردی در جمهوری اسلامی ایران و مشکلات ناشی از ان موجب گردید که محقق نسبت به پیشنهاد طرح ساختار و تشکیلات مدیریت الگوی راهبردی هوانوردی در فضای جمهوری اسلامی ایران تحقیقات میدانی و کتابخانه ای چندلایه ای انجام دهد. این تحقیق ، یک تحقیق کاربردی است، و از نظر متدولوژی داده های تحقیق به روش توصیفی از نوع زمینه ای ، که بر اساس استفاده از ابزارهای مصاحبه، پرسشنامه و تجزیه و تحلیل نظرات خبرگان و مسئولین و دست اندرکاران هوانوردی و مراقبت از فضا و نیروهای مسلح ج. ا. ا صورت می گیرد.

نوآوری فرایندی است که دانش و فناوری جدید را خلق و در عرصه های گوناگون تبدیل به محصول و خدمات قابل استفاده در بازارهای ملی و جهانی می نماید. یکی از عرصه های مهم نوآوری، عرصه دفاعی می باشد. پیچیدگی محیط پیرامونی جمهوری اسلامی ایران و تولید تهدیدات متنوع در این محیط، نوآوری در نیروهای مسلح را به منظور کسب برتری در صحنه های نبرد الزامی نموده است. هدف این تحقیق تبیین نوآوری در نیروهای مسلح از دیدگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت الله العظمی امام خامنه ای (مدظله العالی) می باشد. این تحقیق از حیث نوع، کاربردی و با رویکرد آمیخته است که با استفاده از روش های تحلیل محتوا و نظریه پردازی داده بنیاد به صورت کمی و کیفی انجام گرفته است. نتایج به دست آمده نشان می دهد، با تبیین اندیشه نوآوری دفاعی و سپس معماری بخش های دفاعی، دانش و فناوری دفاعی و معماری سازمانی نیروهای مسلح، نوآوری در ابعاد مختلف امور دفاعی قابلیت پیاده سازی راکسب می نماید. پیامدهای این پیاده سازی شامل توسعه دانش و فناوری بومی، تربیت نیروی انسانی کارآمد، تولید تجهیزات پیشرفته دفاعی و انعطاف پذیری لازم در پاسخ به تهدیدات می گردد. علاوه بر آن کاهش تدریجی وابستگی به دانش و فناوری دفاعی غیر بومی، کسب توان رقابت تولید دانش و فناوری دفاعی با کشورهای پیشرفته در عرصه های جهانی و نهایتا دست یابی به یک الگوی دفاعی اسلامی- ایرانی از دیگر نتایج آن است.

سرعت بالا همواره با وقوع سوانح رابطه مستقیم دارد و از جایی که این نیرو دارای دارای تاسیسات، تجهیزات و جنگ افزارهای بسیار گران قیمتی است، وقوع سوانح و حوادث هوایی، ضربات جبران ناپذیری به بدنه این نیرو وارد می کند. یکی از مهم ترین دلائل افزایش سوانح و رویدادهای ناگوار کاهش عوامل ناملموس توان رزمی همچون انگیزه، روحیه، آموزش و انضباط در میان خلبانان وکارکنان فنی این نیرو می باشد. بنابراین تحقیق حاضر با هدف پاسخگویی به این سوال اساسی صورت گرفته است که عوامل تاثیرگذار بر کاهش انگیزه خلبانان و کارکنان فنی نهاجا کدامند؟ این تحقیق برمبنای دستاورد از نوع کاربردی، برمبنای روش تحقیق، از نوع پیمایشی، توصیفی و تحلیلی است. پس از بررسی دیدگاه های نظری راجع انگیزه و تاثیر آن بر سوانح هوایی، ابعاد و مولفه های آن شناسایی شده و به منظور تعیین تاثیر مولفه ها، نسبت به تنظیم پرسش نامه بین جامعه آماری اقدام گردید. جامعه آماری این پژوهش، دانشجویان هوایی ورودی سال تحصیلی 93-92 دانشگاه عالی دفاع ملی و دانشگاه فرماندهی و ستاد آجا به تعداد 100 نفر است که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 25 نفر به عنوان حجم نمونه تعیین گردیدند. روش جمع آوری اطلاعات و داده ها به روش کتابخانه ای و میدانی بوده و با استفاده از ابزارهای پرسش نامه و فیش برداری و همچنین نت برداری کتابخانه ای، داده های لازم جمع آوری شدند. داده های تحقیق با استفاده از شیوه های آماری توصیفی و تحلیل های کیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند.

سازمان های امروزی برای غلبه بر پیچیدگی و بقاء در یک محیط رقابتی شدید ناگزیر به تکیه بر دانش بجای سایر عوامل مزیت آفرین مانند زمین، سرمایه و نیروی کار هستند. سازمان های دفاعی نیز با توجه به پیچیدگی و تنوع تهدیدات نیازمند حرکت به سمت سازمان های دانش محور هستند. برتری در صحنه های نبرد آینده مبتنی بر برتری دانشی بر دشمنان است. هدف این تحقیق که به روش توصیفی پیمایشی انجام گردیده است ارایه الگوی سازمان های دفاعی دانش بنیان شامل مولفه ها و شاخص ها و ارتباط بین آنها می باشد. در این تحقیق ابتدا با استفاده از ادبیات نظری معتبر و نظرات خبرگان این حوزه 19 عامل شناسایی و با برگزاری جلسه خبرگی عوامل مذکور به چهار دسته ساختار سازمانی، فرهنگ سازمانی، سرمایه انسانی و مدیریت و رهبری تقسیم بندی و با استفاده از آزمون فریدمن مولفه ها و شاخص ها رتبه بندی و در نهایت الگو با استفاده از روش مدل سازی ساختاری مورد آزمون قرار گرفته که با اعتبار بالا کلیه عوامل شناسایی شده و ارتباط آنها با یکدیگر در الگوی ارایه شده مورد تائید قرار گرفته است.

ضرورت اسلامی سازی نظریه ها با رویکردی بومی، به ویژه در امر خطیر دفاع از مرام اسلام، خواست عمومی جامعه و نیروهای مسلح ج. ا. ایران می باشد. بهره گیری از متون اسلامی در عرصه های جدید دفاع، نیازی اساسی محسوب می گردد. ازآنجاکه بهره یافتن از متون اسلامی به تخصص ویژه ای نیاز دارد این تحقیق با تمرکز بر بیانات حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) بر آن است اقدام به ارائه نظریه نیروهای مسلح ولایتمدار از طریق روش تئوری داده بنیاد نماید. این روش یکی از روش هایی است که قابلیت به کارگیری در تحقیقات اسلامی را داراست. در این تحقیق برای کدگذاری باز از روش تحلیل اسنادی و برای کدگذاری محوری و دسته بندی عوامل و کشف روابط بین ابعاد و مولفه ها، از آزمون خبرگی و برای انجام مرحله کدگذاری انتخابی از روش چند رایی استفاده شده است. نتایج حاصل از تحقیق، 13 بعد، 29 مولفه را نشان می دهد و حاصل مطالعه، دستیابی به نظریه نیروهای مسلح ولایتمدار بر مبنای ابعاد و مولفه های مزبور می باشد که می تواند پشتیبانی برای طراحی مدل روابط متقابل جامعه و نیروهای مسلح ج. ا. ایران قرار گیرد.

پرداختن به مبحث اداره امور مردم در عصر کنونی با توجه به تهدیدات دشمن ناهمطراز اجتناب ناپذیر و جزء اهداف عمومی کشورها می باشد. با توجه به اهمیت این موضوع، شناسایی و ارزیابی مولفه های موثر بر حوزه اداره امور مردم می تواند تاثیرات چشم گیری بر پیشگیری و مقابله با تهدیدات دشمن ناهمطراز داشته است؛ بنابراین هدف از مطالعه حاضر، تحلیل و الویت بندی مولفه های موثر بر اداره امور مردم در برابر تهدیدات دشمن ناهمطراز با تاکید بر پدافند غیرعامل با کاربرد روش AHP است. جامعه آماری موردمطالعه، شامل خبرگان و صاحب نظران حوزه های مختلف سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، دفاعی و امنیتی می باشند. در همین راستا اطلاعات از طریق پرسشنامه و کنکاش در آرا، اندیشه ها و رهنمودهای امام خمینی (رحمت الله علیه) و امام خامنه ای (مدظله العالی) جمع آوری و داده ها با استفاده از تکنیک AHP و نرم افزار Expert Choice موردبررسی قرارگرفته است. شناسایی و ارزیابی این مولفه ها با طرح یک سوال اصلی تحت عنوان «مولفه های حوزه اداره امور مردم در برابر تهدیدات دشمن ناهمطراز با تاکید بر پدافند غیرعامل کدامند؟» انجام شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که مولفه حفظ امنیت و جان مردم (امنیت ملی، امنیت جامعه) بیشترین اهمیت را در مراحل اولیه تولید ایده در زمان روبه رو شدن با تهدیدات ناهمطراز در حوزه اداره امور مردم دارد، لذا پیشنهاد می گردد بحث امنیت در حوزه اداره امور مردم در سیاست گذاری ها در اولویت برنامه ها گنجانده شود.

اگر در هرجامعه ای منابع انسانی را عامل اصلی رشد، توسعه اقتصادی و اجتماعی و تولید ملی بدانیم، ضرورت گسترش خدمات تامین اجتماعی در حوزه هایی نظیر بازنشستگی، از کار افتادگی، بازماندگان، بیکاری، حوادث ناشی از کار، امدادرسانی، درمان و سایر خدمات حمایتی، بیش از پیش نمایان شده و بنابراین ارائه الگوهای نظری و راهبردی مناسب در اداره امور تامین اجتماعی مبتنی بر تجارب نظام این عرصه اهمیت بسزایی داشته است و مشارکت فعال و پویای منابع انسانی در توسعه پایدار کشور را امکان پذیر می کند. تحقیق پیش روی برای دست یابی به الگویی راهبردی در اداره امور تامین اجتماعی با استفاده از تجربیات نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران و بر پایه ی روش نظریه مبنایی صورت پذیرفته است. فرآیند گردآوری داده ها بر اساس نمونه گیری هدفمند و مصاحبه با 28 تن از مسئولان، اساتید دانشگاه ها و خبرگان و صاحب نظران نظام تامین اجتماعی صورت گرفته است. داده های به دست آمده در فرآیند کدگذاری (باز، محوری و انتخابی) کدگذاری قرار گرفته و پس از تحلیل، الگوی راهبردی نهایی در این مورد تدوین شد. با توجه به نتایج حاصل از روش نظریه مبنایی، الگویی مبتنی بر تجربیات نظام برای دستیابی به نظام تامین اجتماعی کارآمد ارائه شده است که مقوله ی محوری آن "عدالت اجتماعی مشخصه گفتمان حضرت امام (رحمت الله علیه) و امام خامنه ای (مدظله العالی) " است.

از آنجا که مهاجرت یکی از موضوعات مبتلا به جامعه بشری بوده و در طول تاریخ تداوم داشته است،و در کشور ایران نیز که به عنوان یک کشور مهاجر پذیر و مهاجر فرست در سطح منطقه و دنیا مطرح می باشد در زمینه مدیریت مهاجرین و اتباع خارجی خلاء ناشی از نبود یک الگوی راهبردی مدون با رویکرد اسلامی محسوس بوده است. لذا این مقاله در صدد بررسی و ارائه یک الگوی راهبردی مدون براساس تجارب مدیران و مبتنی بر گفتمان ولایت فقیه و قانون اساسی ایران در امور مهاجرین و اتباع خارجی می باشد. این تحقیق ازنوع کاربردی توسعه ای بوده وروش انجام آن آمیخته می باشد. ابزارگردآوری داده هادربخش اسنادی فیش برداری ودربخش میدانی پرسشنامه محقق ساخته بوده است،که روایی آن ازطریق اساتیدوصاحب نظران و پایایی آن بوسیله آلفای کرونباخ (90/0) تامین گردیده است. جامعه آماری تحقیق تعداد28 نفر از خبرگان و صاحبنظران که به صورت قصادفی هدفمند انتخاب شده اند. نتایج تحقیق نشان دادکه الگوی راهبردی مهاجرین و اتباع خارجی حاصل ازمنابع تحقیق دارای9 بعد (دکترین، اهداف،سیاست ها،برنامه ریزی،سارماندهی،هدایت، هماهنگی،پیاده سازی واجراوکنترل ونظارت) ،31 مولفه و 110 شاخص می باشد. پس ازارجاع مولفه هاوشاخص ها به جامعه خبرگی تحقیق جهت تایید برداشت های محقق و وزن دهی آنهابرخی از شاخص ها تایید نشد.

پژوهش حاضر در پی آن است که به بررسی وضعیت ژئوپلیتیکی ایران در منطقه پرداخته تا از مجرای آن راهبردهایی را در جهت تبدیل جمهوری اسلامی ایران به قدرت برتر منطقه در افق سال 1404 تدوین نماید.
این تحقیق از نظر نوع، کمی و با روش پیمایش صورت پذیرفته است. در قالب پیمایش کمی در مرحله ی اول با انجام مطالعات کتابخانه‏ای و اکتشافی، چارچوب نظری تدارک و متغیرهای مربوطه از آن استخراج شده و سپس با استفاده از ابزار پرسش‏نامه همراه با مصاحبه داده‏ها گردآوری و با روش‏های آماری تحلیل شده است. این تحقیق به لحاظ هدف، کاربردی و جمعیت آماری آن مشتمل بر 45نفر از متخصصان با مدرک دکتری یا کارشناسی ارشد در رشته‏های ژئوپلیتیک و امور دفاعی تعریف شده است که با توجه به تعداد کم آن‏ها مورد سرشماری قرار گرفته‏اند.
نتایج حاصل حاکی از آن است که پنج عامل گستردگی سرزمین، عمق راهبردی، موقعیت ارتباطی، تسلط بر تنگه هرمز ، استفاده از مزیت گروه‏های دینی تعیین کننده‏های راهبردهای ایران برای دستیابی به قدرت برتر در منطقه هستند. بر اساس این عوامل شش راهبرد مشخص، تدوین و اولویت بندی آن ها ارائه شده است.

ظهور به یکباره داعش در تابستان سال 1393ه. ش. در کشور عراق و تشکیل دولت خودخوانده، جهان اسلام را با واقعیات جدیدی از تفکر سلفی رادیکال مواجه ساخت که ابعاد گوناگون عملکردی آن برای اندیشمندان جهان اسلام ناشناخته بود. این نوع تفکر که نوعی سلفیه سیاسی است به سلفی های تکفیری معروف می باشند. تحقیق حاضر با هدف پاسخگویی به این سوال اساسی صورت گرفته است که عوامل داخلی تهدیدکننده امنیت جهان اسلام از سوی جریان های تکفیری کدام است؟ این تحقیق بر مبنای دستاوردها از نوع کاربردی، بر مبنای اهداف و ماهیت، از نوع پیمایشی، توصیفی و تحلیلی و بر مبنای نوع داده های مورد استفاده از نوع آمیخته است. محققین تلاش نموده اند تا پس از ماهیت شناسی جریان های تکفیری و مقوله ی امنیت جهان اسلام، عوامل داخلی تهدید کننده امنیت جهان اسلام که می تواند به منظور ایجاد ناامنی مورد استفاده جریان های تکفیری قرار گیرد را احصاء نمایند. جامعه آماری این پژوهش، تعداد 30 نفر از متفکران در حوزه جریان های تکفیری می باشند. روش جمع آوری اطلاعات و داده ها به روش کتابخانه ای و میدانی بوده و با استفاده از ابزارهای پرسشنامه و فیش برداری کتابخانه ای، داده های لازم جمع آوری شدند. داده های تحقیق با استفاده از شیوه های آماری توصیفی و تحلیل های کیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و تحلیل نهایی و عوامل احصاء شده بر اساس محاسبات ماتریس مقایسه زوجی مورد طبقه بندی قرار گرفته و در پایان بر اساس تجزیه و تحلیل و نتایج به دست آمده از تحقیق، تعدادی پیشنهاد کاربردی برای ارائه به مبادی تصمیم ساز برای مقابله با خطر جریان های تکفیری ارائه گردیده است.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی؛ غرب دشمنی خود را با ایران آغاز نمود و استفاده از تحریم های اقتصادی، اولین حربه ی بکار رفته برای از پا درآوردن انقلاب اسلامی ایران بود. هنوز هم این حربه با شدت و ضعف ادامه دارد. هدف این پژوهش ارائه ی ایده ای عملیاتی است، که بر اساس آن بتوان تهدید تحریم های اقتصادی کشور را به فرصتی بزرگ تبدیل نمود. در واقع راهکاری را با استفاده از ظرفیت بالای علمی کشور برای رهنمون شدن به تولید علم و فنآوری کالا و خدماتی که در تحریم های اقتصادی غرب به جمهوری اسلامی ایران وارد شده است، ارائه می دهد. این پژوهش کاربردی و توصیفی با روش خط مشی گذاری و با توجه به ظرفیت بالای بالقوه ی علمی کشور و استفاده از منویات رهبری؛ خط مشی و ایده ای را در راستای اقتصاد مقاومتی ارائه می دهد، که علاوه بر رفع تحریم های اقتصادی؛ گام های بزرگی برای استقلال و عدم سیطره بیگانه بر کشور برداشته خواهد شد. در این مقاله پیشنهاد شده است که، لیست کالا و خدمات تحریمی، به ترتیب اولویت و اهمیت (کالاها و خدمات حیاتی، خیلی ضروری، ضروری و متوسط) با همکاری همه ی دستگاه های ستادی، اجرایی و اصناف کشور تهیه شده تا پژوهش های دانشگاه ها، موسسات پژوهشی و پژوهشگران بر روی تولید علم و فنآوری آن ها متمرکز گردد. اجرای این خط مشی؛ شرایطی را فراهم می نماید، که اقتصادی مقاومتی به جهاد علمی در کشور پیوند خورده و گامی اساسی برای استحکام بخشی به ساخت درونی نظام جمهوری اسلامی ایران برداشته شود.

جنگ های دودهه ی اخیر این مسئله را به خوبی نشان می دهد که کشورهای تهدید کننده یا شروع کننده جنگ، خواستار سرعت بخشیدن به جنگ یا به عبارتی پیروزی سریع هستند تا اراده خود را با کمترین هزینه و تلفات و با سرعت در حداقل زمان به طرف مقابل تحمیل کنند و این قدرت هوایی است که توانایی لازم را به آنها می دهد، بنابراین استفاده از ابزار قدرت هوایی توانمند که خواسته دولتمردان را برآورده کند بسیار مهم جلوه می کند. در این راستا محقق تلاش می نماید تا عوامل قدرت هوایی برترساز برای کشور جمهوری اسلامی ایران را بررسی و با احصاء ابعاد، مولفه ها و شاخص های موثر به این مهم برسد که با توجه به اینکه در این زمینه تاکنون تحقیقی صورت نگرفته است نوآوری تحقیق نیز محسوب می شود. هدف اصلی تحقیق تعیین عوامل قدرت هوایی برترساز در کشور جمهوری اسلامی ایران و سوال تحقیق چیستی عوامل قدرت هوایی برترساز در کشور جمهوری اسلامی ایران می باشد. نوع تحقیق کاربردی و توسعه ای، روش تحقیق توصیفی- موردی و زمینه ای و رویکرد آن آمیخته می باشد. نتایج تحقیق در دو بخش ارائه شده است، بخش اول منتج از تحقیق کتابخانه ای و ارائه ادبیات در زمینه قدرت هوایی که نشان می دهد عواملی نظیر، پیروزی، سرعت، غافلگیری، انعطاف پذیری، همه جا حاضر بودن در صحنه نبرد، فنآوری تر شدن تجهیزات، کم شدن تلفات خودی، کاهش هزینه ها و افزایش تلفات برای دشمن، وادار به تسلیم شدن سریع تر و در نهایت شکست دشمن از اولویت های اصلی در جنگ هستند و بخش دوم بیانگر این مسئله است که عمده ترین ابعاد، مولفه ها و شاخص های تبدیل شدن به یک قدرت هوایی برتر و نهایتا پیروزی سریع در جنگ، ایجاد و تقویت ابعاد سخت افزاری و نرم-افزاری از مولفه های رزمی و پشتیباتی رزمی- معنوی و غیرمعنوی و شاخص های کلانی است که می تواند دستیابی به قدرت هوایی برتر در سطح منطقه را تسهیل نماید.

دفاع همه جانبه شامل تمام مولفه های قدرت ملی است. در این مقاله فقط به مولفه جنگ آینده پرداخته می شود. بنابراین هدف اصلی این مقاله تدوین راهبردهای جنگ احتمالی آینده در دفاع همه جانبه می باشد. این پژوهش به روش آمیخته (روش توصیفی- تحلیلی و زمینه ای موردی) انجام گردیده و از نوع توسعه ای- کاربردی است، روش جمع آوری اطلاعات میدانی و کتابخانه ای بوده و جامعه آماری 17 نفر، که با استفاده از روش های تحلیل خبرگی تحلیل شده است. تعریف جنگ آینده و ویژگی های آن که در ادبیات تحقیق بیان شده مورد تایید خبرگان قرار گرفته و نتایج تحقیق حکایت از آن دارد وضعیت نیروهای مسلح ج. ا. ایران در جنگ آینده وضعیت مطلوبی است و در ابتدای ربع اول، یعنی مسیر تهاجم قرار گرفته است. پس از تجزیه و تحلیل محیط داخل و خارج، تعداد 10 مورد قوت، 8 مورد ضعف، 5 مورد فرصت و 5 مورد تهدید به دست آمده است و بر مبنای وضع موجود، تخصیص منابع جهت به کارگیری قوت ها و فرصت ها به منظور مرتفع نمودن تهدیدها و ضعف های موجود انجام شده است، بر اساس مدل SWOT تعداد 7 راهبرد مهم ارائه گردیده است. اجرای جنگ های شناختی، جنگ هیبریدی، تشکیل ائتلاف و پیمان های دفاعی- امنیتی، توسعه عمق راهبردی از طریق گروه های جهادی همگرا با ج. ا. ایران و اجرای رزمایش های مردم پایه توصیه گردیده است.