فصلنامه ره آورد نور
سال هفدهم شماره 64 (پیاپی 81، پاییز 1397)

به دنبال تولید سه نرم افزار: دانشنامه فضایل اهلبیت (ع)، تاریخ تشیع و نورالولایه نسخه 2، آیین رونمایی از این محصولات، روز پنجشنبه 12 مهرماه 1397 شمسی در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی برگزار شد و محتوای علمی و قابلیتهای فنی و پژوهشی این تولیدات ارزشمند، در منظر علاقهمندان و محققان علوم اسلامی قرار گرفت. در این مراسم، حضرت آیتالله اراکی، دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و نیز شخصیتهای علمی و فرهنگی، اساتید، طلاب، پژوهشگران و دوستداران معارف اهلبیت عصمت و طهارت (ع) حضور داشتند. بعد از بیانات حضرت آیتالله اراکی، حجتالاسلام والمسلمین دکتر حمید شهریاری، رییس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، به سخنرانی پرداخت و مطالب خویش را در موضوع چیستی و کارکردهای اینترنت اشیا در حوزه حاکمیت ارایه نمود. نظر به اهمیت مباحث و موضوعات مطرحشده در این سخنرانی، در صدد برآمدیم آن را در فصلنامه رهآورد نور عرضه نماییم تا در معرض استفاده خوانندگان عزیز قرار گیرد.

برگزاری مراسم رونمایی از محصولات نور، فرصتی است برای معرفی دستاوردها و توانمندی های مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به جامعه هدف و مخاطبان نرم افزارها و تولیدات رقومی نور. این گونه آیین ها، موجی فراگیر از تبلیغات چهره به چهره و محیطی ایجاد می کند که از تاثیرگذاری قابل توجهی برخوردار خواهد بود. در همین راستا، مراسمی در روز پنج شنبه 12 مهرماه سال جاری، با حضور اندیشمندان، فضلا، طلاب، دانشجویان و علاقه مندان به موضوع امامت و ولایت برگزار شد و از سه نرم افزار ارزشمند: تاریخ تشیع، فضایل اهل بیت (ع) در منابع اهل سنت و نور الولایه نسخه 2 رونمایی گردید. نخستین سخنران این مراسم، حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمدحسین بهرامی، مدیر گروه حدیث مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بود که به توضیح اهمیت و امکانات علمی و پژوهشی این سه محصول پرداخت. ایشان در ابتدای سخن، حدیث ولایت (بنی الإسلام علی خمس...) را که در کتاب کافی ذکر شده، بیان نمود و اظهار داشت: خداوند را شاکر هستیم که موفق شدیم تا کنون تولیدات خوبی در زمینه های مختلف اسلامی از سوی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی ارایه شده است؛ اما در این مراسم، محصولات مخصوص موضوع امامت و ولایت را که به همت عزیزانمان در مرکز نور مهیا شده و به انجام رسیده، به جامعه عالمان و محققان عرضه می داریم و در این مجال، به معرفی اجمالی این سه نرم افزار می پردازیم. نور الولایه، نخستین نرم افزاری بود که دکتر بهرامی درباره آن گفت: «محققان عزیز، با نسخه اول کتابخانه نور الولایه آشنا هستند. در این محصول، 126 جلد منبع در موضوعات و مباحث کلامی امامت مشتمل بر کتاب های مهم و مرجع مانند کتاب میرحامد حسین، الغدیر و عبقات الانوار ارایه شده بود؛ اما در نسخه دوم که اینک رونمایی می شود، 555 عنوان کتاب در 1122 جلد گنجانده شده و عمده کتب کلامی مرتبط با موضوع امامت را در خود جای داده است.»

اینترنت اشیاء (Internet of Things) که در اصطلاح «IOT» نامیده میشود، مفهومی انتزاعی برای فرآیندی است که اشیاء فیزیکی به وسیله برچسبهای الکترونیکی و از طریق امواج به اینترنت متصل و سپس با انسان، یا اشیای دیگر در ارتباط قرار میگیرند. در واقع شبکه جهانی اینترنت، پس از سه دهه تجربه انباشت، پردازش و انتشار اطلاعات توسط انسان، اکنون به شبکهای تبدیل میشود که اشیاء و یا به عبارت کامل تر، همه موجودات در جهان هستی نیز میتوانند به مدد فناوریهای نوین، از جمله RFID(1) به آن متصل شده و هویت خود را در آن ثبت و به محتوای اینترنت اضافه کنند. تشخیص اشیا معمولا به وسیله فرکانس رادیویی پیششرطی برای اینترنت اشیاء تلقی میشود. اگر همه اشیاء مردم که در زندگی روزمره خود از آن استفاده میکنند، به ابزارهای شناسایی مجهز شوند، میتوان آنها را با کمک رایانه ها مدیریت و کنترل کرد. البته با برخی فناوریهای دیگر هم مثل: بارکدها، کدهای «QR) «Quick Response Code) (2)، سیستم «NFC) «Near Field Communication) (3) و digital watermarking (4) میتوان اشیاء را برچسبگذاری نمود. تجهیز همه اشیاء در جهان به ابزارهای هویتی کوچک، میتواند تعاملات زندگی انسان عصر حاضر را دگرگون سازد و زیست بومی جدید را برای انسان ترسیم کند؛ برای مثال، همه ابزار و اشیاء در محیطهای کسبوکار میتوانند اطلاعاتی از کیفیت کارکرد، عمر مفید، ازکارافتادن های ناگهانی و حتی نیازهای ابزاری خود را به صاحبان آن کسبوکارها گزارش کنند. در نتیجه، دیگر، انبارهای کالا ناگهان با موجودی صفر مواجه نمیشوند و خطوط کنترل کیفیت، با دقت و سرعت و هوشمندی کار میکنند؛ زیرا نوعی خودکنترلی بر اشیاء حاکم میشود. در این صورت، هیچ محصولی ناقص و معیوب تولید نمیشود. در زمینه امنیت، سارقان از دستبرد زدن به اشیاء هوشمند پرهیز میکنند و مجرمان از درگیری با انسانهایی که مجهز به لباسهای هوشمند هستند، خودداری مینمایند...

اینترنت,بر حوزه های وسیعی از زندگی بشر سایه افکنده و دستیابی به اهداف بزرگ را که در گذشته غیرممکن مینمود,برای انسان آسان و ممکن نموده است,به طوریکه امروزه زندگی منهای دنیای مجازی,بسی دشوار و غیرقابل تحمل است. در این میان,مراکز و نهادهای فرهنگی و علمی نیز می کوشند از این ابزار,به شکل مطلوبی جهت توسعه برنامه های خرد و کلان خویش بهره ببرند و در عمل,به جذب کاربران و علاقه مندان بیشتر توفیق یابند.مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی که از جمله مراکز پیشرو در تولید نرمافزارهای علوم اسلامی (نور) و عرضه محتوای دینی در فضای مجازی است,تاکنون محصولات ارزندهای را در این بستر ارایه نموده است. بدیهی است,هرچه می گذرد,اتکا و نیاز کاربران و پژوهشگران,به فضای مجازی و استفاده از حاملهای همراه,نظیر تلفن همراه و تبلت بیشتر می شود. در همین راستا,مرکز نور,چند سالی است که با راهاندازی پایگاه اینترنتی سداد نور (سامانه دسترسی از دور),مسیر دسترسی به نرمافزارهای خویش را از طریق شبکه جهانی اینترنت نیز فراهم ساخته است. این اقدام شایسته که گامی نو و تلاشی درخور تقدیر به شمار میرود,به طور چشمگیری مسیر دستیابی به تولیدات نرمافزاری نور را برای کاربران در سراسر جهان هموار کرده است.آنچه در این گفت و گو می خوانید,نگرشی نو از منظر جناب مهندس مجتبی جعفری,به سامانه ابر نور (سداد نور پیشین) است که به ترسیم ویژگی ها و قابلیت های این سامانه جدید اختصاص دارد. امید که مورد استفاده علاقه مندان قرار گیرد.

اهل‎بیت پیامبر گرامی اسلام (ص) ، پیوسته مورد احترام و سفارش آن حضرت و سایر معصومان (ع) بوده اند. گفته‎های پیامبر و امامان در این باره، در منابع حدیثی شیعه و سنی گرد آمده است. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در جدیدترین محصول نرم‎افزاری خود، ارائه مهم‎ترین منابع اهل سنت درباره فضایل و مناقب اهل‎بیت (ع) را در دستور کار خود قرار داده و با واکاوی تعدادی از این منابع، درختواره‏ای از فضایل را تدوین نموده و در قالب یک نرم‎افزار با عنوان «دانشنامه فضایل اهل بیت (ع) در منابع اهل سنت» ارائه نموده است. این برنامه می‎تواند بخشی از کارهای پژوهشی در این باره را توسعه بخشد و پژوهشگران را در گسترش فعالیت‎های علمی و تحقیقاتی یاری رساند.

عفاف داشتن و محجوب بودن، از فضایل اخلاقی بشر دانسته شده است که به مثابه امری درونی برای هر انسان، فارغ از دین و مذهبی که دارد، مطلوب شمرده می‏شود. تاکید ادیان آسمانی، به ویژه دین مبین اسلام بر رعایت عفاف و حجاب نیز بر مبتنی بودن آنها بر فطرت دلالت می‏کند؛ هرچند این فضیلت اخلاقی و امر فطری، در ادوار گوناگون و جوامع مختلف به دلایل و عللی، گاه مغفول مانده یا در تزاحم با دیگر امور فطری قرار داده شده است. انسان در جوامع گوناگون، نیازمند رعایت عفاف و حجاب است و امروزه با نفوذ اینترنت و ابزارهای گوناگون فضای مجازی در میان مردم، تشکیل جوامع مجازی و نیز بحث عفت و حجاب در آن ضرورت یافته است. در این مقاله، به بررسی فعالیت‏های انجام شده در موضوع عفاف و حجاب و نیز عفاف و حجاب کابران در فضای مجازی پرداخته خواهد شد.

امروزه با توسعه و رشد فناوری اطلاعات، ابزارهای گوناگونی در حوزه تحقیقات شکل گرفته و راه دستیابی به علوم و تولید دانش، هموارتر از گذشته گردیده است. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، از جمله مراکز پیشرو در زمینه داده پردازی علوم اسلامی است که تولیدات فاخر و ارزشمندی را تقدیم جامعه علمی نموده است.
یکی از اموری که پیوسته پژوهشگران در روند تحقیق به آن نیاز داشته و دارند، دسترسی به لغت نامه و فرهنگ واژگان یا اصطلاحات است که آنان را در خصوص فهم آسان کلمات و درک بهتر معانی عبارات کتب یاری رساند.
نظر به اهمیت این بحث، در این شماره از فصلنامه، به حضور مدیر گروه ادبیات متن کاوی نور، جناب آقای مسیح توحیدی رسیدیم و کارهای علمی و فنی صورت گرفته در این مرکز را در حوزه مربوط به لغت جویا شدیم؛ امید که مباحث مطرح شده در این گفت وگو برای خوانندگان و علاقه مندان عزیز قابل استفاده باشد.

فضای مجازی، قلمروی وسیع، بدیع و بکر است که برای ساکنان خود امکانات، آزادی ها ، فرصت ها ، دلهره ها و محدوده های نوینی را به همراه دارد. فضای مجازی، برای اولین بار توسط ویلیام گیمبسون کانادایی در رمان های علمی تخیلی به سال 1982م مورد استفاده قرار گرفت. در هر صورت، هدف از این مقاله، تبیین فرآیند تعلیم و تربیت در فضای مجازی است؛ فرآیندی که می تواند برای مواجه شدن با چالش تقاضای اجتماعی برای افزایش فرصت های یادگیری بدون استفاده از منابع مالی موسسات عالی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و تعریفی جامع از فضای مجازی و تاثیر آن در فرآیند تعلیم و تربیت ارائه دهد و سپس، به ابعاد تربیتی فضای مجازی در تعلیم و تربیت و مزایا و چالش های این رویداد در تعلیم و تربیت اسلامی بپردازد و در نهایت نیز راهکارهایی برای افزایش بهره گیری آموزشی و همچنین مقابله با آثار مخرب آن بر روی جوانان (دانش آموزان) ارائه کند. فضای مجازی علاوه بر آنکه آثار مثبت فراوانی بر فرآیند آموزش هر کشور دارد، پیامدهای زیانباری نیز می تواند در این عرصه بر پیکره نظام آموزشی داشته باشد؛ از جمله اینکه بر تعلیم و تربیت اسلامی آثار منفی می تواند بگذارد. در راهکارهایی که ارائه شده، بیشتر به نقش پدر و مادر (خانواده) و مدرسه در این راستا تاکید شده است. امید است با به کارگیری بهتر از این فناوری بتوانیم در امر آموزش و پرورش که زیربنای همه سازمان های یک کشور است، به سوی دانش و تولید بیشتر حرکت کنیم.

در عصرکنونی، اطلاعات، به نماد عصری مبدل گردیده که ما در آن زندگی می کنیم. امروزه بارها سخن از انفجار اطلاعاتی، انقلاب، تکنولوژی اطلاعاتی و حتی جامعه اطلاعاتی به میان می آید. اصطلاح جامعه اطلاعاتی، بازگوکننده توسعه تکنولوژی های نوین اطلاعاتی و تجدید سازمان جامعه، پیرامون جریان اطلاعات است. امروزه اطلاعات در تمام صور خود به کمک شبکه های انفورماتیک، با سرعتی بیش ازپیش در دسترس است. این روند با توجه به کاربرد روزافزون بزرگراه های اطلاعاتی، در حال سرعت گرفتن بوده و اطلاعات به عنوان یک کالای قیمتی، در عرصه تمدن کنونی جهان ظاهر می شود. استقرار این جامعه، سبب ایجاد صنایع، مشاغل و محصولات تازه می گردد؛ واقعیتی که زمینه های اقتصادی جامعه را با مظاهر جدیدی مواجه می کند. زیرساخت های جامعه اطلاعاتی را می توانیم درسه دسته زیر قرار دهیم: الف. زیرساخت های ارتباطات از راه دور؛ ب. زیرساخت های مرتبط با دانش ها؛ ج. زیرساخت های تکنولوژیک مرتبط کننده اطلاعات. در واقع، جامعه اطلاعاتی قبل از هرچیز، مولود پیوندهای سخت افزاری و نرم افزاری متعددی است که ریشه در ساختار فنی اجتماعی آن دارد. در اینجا می توان به مواردی از آنها اشاره کرد: دیجیتال، پیدایش زبان های نوین کامپیوتری همچون Gmail، توسعه تمامی اجزای شبکه های مخابراتی مثل: کابل نوری، ماهواره و تلفی ها، و بالاخره پیوند همگی آنها در ساختاری به نام اینترنت که شبکه را عملا از دیوارهای قبلی (سازمانی، محلی و ملی) رها می سازد. جامعه اطلاعاتی، دربردارنده صور نوین ارتباطی در پرتو ابزارهای خاصی مثل اینترنت می باشد که می توان به دوستیابی، کنفرانس، مناظره الکترونیک و… اشاره کرد. این پدیده، سبب ایجاد انواعی از اجتماعات مجازی در فضای الکترونیک گشته است. به این اعتبار، می توان گفت فضاهایی با عناصر جدید و بدون مرزهای جغرافیایی و سیاسی، روابط اجتماعی را تحت تاثیر قرار می دهند. یافته های مقاله همان گونه که در ادامه خواهیم دید، حاکی از این موضوع است که ظهور جامعه اطلاعاتی، مقارن با چند پدیده می باشد؛ مواردی همچون: الف. جهانی شدن اقتصاد؛ ب. ظهور اقتصاد مبتنی بر دانایی؛ ج. توسعه و کاربرد عمیق شبکه های ارتباطی و پیام های دیجیتال.