فهرست مطالب

تاریخ ادبیات - سال یازدهم شماره 1 (بهار و تابستان 1397)

نشریه تاریخ ادبیات
سال یازدهم شماره 1 (بهار و تابستان 1397)

  • تاریخ انتشار: 1397/05/08
  • تعداد عناوین: 8
|
  • رضا چهرقانی* صفحات 5-38
    نقطه آغاز تحولات ادبی در افغانستان معاصر ، جنبش مشروطه خواهی است. شعر مشروطیت، به عنوان نخستین جریان شعر معاصر، دگرگونی عمیقی در مضمون و زبان شعر افغانستان به وجود آورد که می توانست زمینه ساز تحولات بیشتر و ظهور جریان های دیگر در شعر افغانستان باشد؛ اما شکست جنبش و بازگشت استبداد مانع از تحقق این امر گردید. پس از مشروطیت در افغانستان جریان شعر رمانتیک شکل گرفت و در سالهای پایانی حکومت آل یحیی جریان شعر مقاومت با دو شعبه شعر مقاومت سوسیالیستی و شعر مقاومت اسلامی پدید آمد. این مقاله کوشیده است ضمن واکاوی عوامل سیاسی- اجتماعی موثر در تحولات شعر معاصر افغانستان، جریان های شعر افغانستان را از آغاز جنبش مشروطه خواهی تا سقوط سلطنت ظاهرشاه، با روش توصیفی- تحلیلی بررسی نماید. یافته های پژوهش، نشان می دهد؛ بعد از شکست جنبش مشروطیت در افغانستان، شاعران در پیله فردیت خود فرورفته، به مضامین تغزلی پیش از مشروطه رجعت کردند و تنها جریان شعری فراگیر تا دهه پنجاه در این کشور، رمانتیسمی برخاسته از بی عملی دوران استبداد است که از نظر صورت و سیرت به شدت تحت تاثیر اشعار شاعران رمانتیک در ایران قرار دارد. جریان های شعری دیگر؛ نظیر رئالیسم سوسیالیستی، شعر مقاومت اسلامی و شعر آوانگارد از اواخر دهه چهل و اوایل دهه پنجاه به تدریج در افغانستان شکل گرفته است.
    کلیدواژگان: ادوار شعر، شعر معاصر فارسی، افغانستان، جریان شناسی شعر، شعر مشروطیت، رمانتیسم، شعر پایداری
  • محمد خسروی شکیب*، جهانگیر خسروی شکیب صفحات 39-61
    ترجمه در همه ادوار تاریخی نقش مهمی در انتقال دیدگاه های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بین جوامع داشته است. ایران عصر قاجار نیز از این قاعده مستثنی نیست. با توجه به گسترش ارتباطات ایران و اروپا و نفوذ موج های مدرنیته از غرب و همچنین کشورگشایی ها و زیاده طلبی های قدرت های جهان در این دوره، جنبش ترجمه در جهت جلوگیری از عقب ماندگی کشور و دست یابی به پیشرفت های غرب شروع شد. روند ترجمه ابتدا با ترجمه آثار نظامی و با هدف تقویت ساختار ارتش شروع شد و به تدریج به آثاری با موضوعات متفاوت کشیده شد که باعث ورود اندیشه ها و افکاری انتقادی و ترقی خواهانه شد و روند نوگرایی در ایران را شدت بخشید و در ادامه در جنبش مشروطه تجلی یافت و این نهضت را از منظر دستاوردهای فرهنگی تقویت کرد. این مقاله با بررسی نقش ترجمه در ایجاد تغییرات، مترجمان هر دوره و آثار و نهادهای ترجمه در عصر قاجار بر این نتیجه تاکید دارد که روند ترجمه موجب انتقال افکار و عقاید انتقادی غرب به ایران شده و این تغییرات آرام آرام در ایجاد جنبش مشروطه موثر افتاده است. در این نوشته علاوه بر مباحث تئوری در رابطه با ترجمه؛ پیشینه ترجمه در ایران؛ فعالیت ها، تلاش ها و حمایت های شاهان قاجار در هر دوره و نقش آثار ترجمه شده در رواج نوگرایی در ایران به روند ترجمه؛ نهادهای ترجمه ای و همچنین زمینه های ترجمه در زمان هر یک از پادشاهان قاجار و نیز عنوان کتب ترجمه شده، نیز پرداخته شده است.
    کلیدواژگان: جنبش مشروطه، قاجار، ترجمه و نهادهای ترجمه
  • سعید رادفر* صفحات 63-82
    این پژوهش با هدف بررسی و تحلیل تحولاتی نوشته شده که ادبیات فارسی در اواخر قرن نهم بر خود دیده است. در جستار پیش روی، ابتدا مقدمه ای درباره آرای صاحب نظران اعم از منطقیون، بلاغیون و ادبا درباره شعر و حقیقت آن آمده است. سپس بر اساس روش های مرسوم در تاریخ اندیشه، تاریخ گرایی نوین و انسان شناسی، به بررسی و تحلیل گزاره ای از بهارستان که درباره شعر و حقیقت آن بیان شده، پرداخته شده است. سعی بر آن بوده که این گزاره با استفاده از توصیف انبوه، نسبت به پس زمینه ای که در آن بیان شده است معنا شود. یافته ها نشان می دهد که منطقیون «تخیل» را عنصر سازنده و حقیقت شعر معرفی کرده و به تمایز نگاه خویش با نگاه جمهور که حقیقت شعر را وزن و قافیه می شمرده اند، تاکید ورزیده اند. البته همواره نظرگاه منطقیون مورد توجه نبوده است؛ بلکه در نظر بعضی از ادبا مانند جامی که اشعارش مملو از تخیل است، نگرش جمهور در برابر نگرش منطقیون برکشیده شده است. نتایج به دست آمده از این پژوهش، سبب این تفوق را برخاسته از ویژگی های دوره ای می داند که جامی در آن می زیسته است و می توان از آن با عنوان دوره گذار یاد کرد.
    کلیدواژگان: بهارستان جامی، پرسش و پاسخ، تذکره، دوره گذار، قرن 9، گزاره
  • مینا شاکر، رامین محرمی*، بیژن ظهیری ناو صفحات 83-112
    عرفا برای اقناع و متقاعدسازی مخاطبان خود و همچنین برای انتقال و تشریح مفاهیم عرفانی، از شیوه های مختلف و امکانات زبانی و ادبی متعددی بهره برده اند. یکی از شیوه هایی که در اقناع مخاطب و هم سو کردن او با عقاید مطرح شده تاثیر شگرفی دارد، استفاده از اعتقادات مخاطب و توسل به عقاید خود ایشان است که به عنوان مهم ترین اصل از اصول ارتباطات اقناعی نیز مطرح شده است. لذا با توجه به این که مخاطبان عرفا مسلمانان بوده اند و آیات قرآنی و سخنان بزرگان دین جزء اعتقادات عمیق آنها محسوب می شده، طبیعی است که عرفا برای متقاعد ساختن مخاطبان خود، از حجیت قرآن برای حجیت بخشی به کلام خود بهره برده باشند. سنایی به عنوان نخستین کسی که به طور رسمی عرفان را وارد حوزه ادبیات کرد، با اشراف کامل به مقبولیت قرآن و حدیث نزد مسلمانان، هر جا که لازم می بیند، در موضوعات مختلف دینی و اخلاقی از جمله: توحید حق تعالی، تنزیه، ستایش جایگاه حضرت علی(ع)، نکوهش دنیاپرستی و... برای اثبات صحت گفتار خود و جلب تایید مخاطب، به آیات و احادیث متوسل می شود و از این طریق به راحتی کلام خود را برای مخاطب قابل پذیرش می سازد.
    کلیدواژگان: عرفان، اقناع، احتجاج، سنایی
  • نسرین فلاح* صفحات 113-131
    ابوریحان بیرونی، دانشمند بزرگ ایرانی صاحب کتاب و تالیفات بزرگ در زمینه های متعدد علوم زمان خود بوده است که متاسفانه تنها معدودی از آن باقی مانده است. این امر احاطه کامل او را در همه علوم زمان خود نشان می دهد؛ بر این اساس باید در میان مشاهیر ادبیات فارسی، بخصوص معاصران وی، به ابعاد مختلف چهره علمی این محقق بزرگ اشاره شود. این پژوهش به شیوه تحلیلی- توصیفی بر اساس منابع کتابخانه ای به گردآوری داده هایی پیرامون شیوه انعکاس چهره ابوریحان بیرونی در آثار مشاهیر ادب پارسی، اعم از شعر سنتی و نثر تاریخی- ادبی بخصوص در قرن چهارم و پنجم می پردازد و با نگرشی تحلیلی، داده های موجود را ارزیابی می کند. یافته های موجود انعکاس محدود و تک بعدی این شخصیت بزرگ در پاره ای آثار یا سکوت تاریخی- ادبی را نشان می دهد که در مقایسه با حضور سایر شخصیتهای علمی، بخصوص حکمای یونانی در این آثار تحلیل می شود.
    کلیدواژگان: ابوریحان بیرونی، ادبیات فارسی، شعر فارسی، نثر تاریخی- ادبی فارسی
  • پروین کربلایی محمد* صفحات 133-155
    این مقاله کرامات و انواع آن در احوال و سخنان ابوسعید را براساس حکایت های کتاب اسرارالتوحید بررسی و طبقه بندی کرده است. حکایت های مرتبط با کرامت های اولیا و مشایخ، بخش نسبتا وسیعی از ادبیات عرفانی فارسی را در برمی گیرد. این حکایت ها که غالبا کوتاه و متضمن مفهومی ماورائی هستند، در آثار عرفانی فارسی از قرن چهارم هجری به بعد به صورت پراکنده در متون صوفیه راه یافته و بخشی از تذکره ها و مقامات مشایخ صوفیه را به خود اختصاص داده اند. از ابتدای پیدایش تصوف و از نخستین تالیفاتی که درباره مبانی نظری و عملی تصوف صورت گرفته است، بحث امکان یا عدم امکان وقوع کرامات در نزد صوفیه محل بحث و پرسش بوده است.کرامات اولیاء از جمله مصادیق خوارق عادات است؛ مسائلی که بیرون از جریان عادی امور و قوانین طبیعت، به دست اولیای الهی صورت می گیرد. پیشینه دراز دامان عرفان اعم از عرفان اسلامی و غیراسلامی زمینه را برای بررسی های گوناگون در این جریان فکری فراهم آورده است. در عرفان اسلامی از اولیای الهی اتفاقات نادری ظاهر شده که اصطلاحا آن ها را کرامات نام نهاده اند. در این مقاله به بررسی کرامات شیخ ابوسعید ابوالخیر(357-440) و انواع آن پرداخته می شود؛ با توجه به موقعیت استثنایی ابوسعید در میان عارفان و تاثیرگذاری کتاب اسرارالتوحید بر آثار پس از آن، شاید این طبقه بندی بتواند در درک و دریافت وجوه، ابعاد و میزان تاثیر آن ها کارگرتر باشد.
    کلیدواژگان: عرفان، کرامات، طبقه بندی، اسرارالتوحید، مشایخ و اولیا
  • فرزانه گشتاسب* صفحات 157-179
    آذرکیوان، موسس مکتب آذرکیوان و از اهالی فارس است؛ او در میانسالی به هند و به شهر پتنه مهاجرت کرد و تاپایان عمر در آنجا ماند. از آذرکیوان و شاگردان او تعدادی کتاب به دست ما رسیده است که ما را با اعتقادات ایشان آشنا می کند؛ اما در همین کتاب ها به ویژه در دبستان مذاهب و شارستان چهارچمن، از متون دیگری نام برده می شود که همگی دربردارنده عقاید و باورهای آذریان است و احتمالا تعدادی از آنها مفقود شده اند. در این مقاله فهرستی از کتاب های گمشده مکتب آذرکیوان و مضمون آنها ارائه می شود. معرفی این کتب و مطالبی که در آنها آمده است، جز آن که به شناخت باورهای آذریان کمک می رساند، این فایده را نیز دارد که شاید بتوان نسخه ای از آنها را در یکی از کتابخانه های هند یا ایران و یا در میان برگه های دستنویس های دیگر شناسایی کرد.
    کلیدواژگان: آذرکیوان، دبستان مذاهب، شارستان چهارچمن
  • لیلا هاشمیان*، محسن قائمی صفحات 181-204
    ابوالفوارس، شاه شجاع کرمانی از عارفان قرن سوم هجری است. در این نوشته زندگی در هاله ابهام این صوفی دستمایه ای شده برای معرفی شیوه ای نوین در طبقه بندی اطلاعات ارائه شده در منابع مختلف. شیوه ای که احتمالا با تکمیل آن، بتوان از آن برای روشن شدن وجهه سایر شخصیت های این چنینی در ادبیات فارسی، که چهره ای ابهام آلود دارند، استفاده کرد. در این روش ابتدا اطلاعات مربوط به شخصیت شاه شجاع تفکیک شده اند، سپس هر یک از گزاره های تفکیک شده در منابع مورد نظر پی گیری شده اند، در خلال این پی گیری، به مقایسه کم و کیف ارائه یک گزاره در منابع مختلف و همچنین میزان استقبال از بازگویی آن گزاره از سوی تذکره نویسان دوره های مختلف پرداخته شده است؛ توجه به این مسائل می تواند میزان و چرایی استقبال منابع به اطلاعات مختلف زندگی آن شخصیت، سیر و جهت بازپروری هر گزاره در منابع مختلف، میزان و چرایی تکرار یک گزاره در طول تاریخ تذکره نویسی و... را تا حد زیادی روشن کند. نویسندگان معتقدند تبیین و تحلیل نتایج حاصل شده از این نوع بررسی، دستاوردهای قابل تاملی برای این تحقیق به ارمغان آورده است.
    کلیدواژگان: شاه شجاع کرمانی، احوال صوفیان، تاریخ تذکره نویسی، صوفیان طبقه ثانی، روش بسامد و مقایسه
|
  • Reza Chehreghani* Pages 5-38
    The point of the beginning of literary transformation in contemporary Afghanistan is the constitutional movement. The Constitutional Poetry, as the first contemporary poetry stream, made a profound transformation in the content and poem of Afghanistan. This transformation could pave the way for further developments and the emergence of other currents in Afghan poetry, but the failure of the movement and the return of tyranny prevented this from happening. After the Constitutional Revolution in Afghanistan, the flow of romantic poetry began And in the final years of the AleYaha rule, the poetry of resistance began with two branches of poetry of socialist resistance and poetry of Islamic resistance. This paper attempts to examine the Socio-political factors affecting the development of contemporary poetry in Afghanistan, through the descriptive-analytical method, from the beginning of the constitutional movement Until the fall of the reign of Zahir Shah. Findings of the research show that After the defeat of the Constitutional Movement in Afghanistan, the poets have fallen into a pile of individuality and returned to lyrical themes before the Constitutional Revolution. The only sweeping poetry until the fifties in the country was romanticism that came from the tyranny of the era of oppression, which is strongly influenced by poems by romantic poets in Iran. Other poetry currents, such as socialist realism, Islamic resistance poetry, and avant-garde poetry have gradually developed in Afghanistan since the late 1960s and early 1950s.
    Keywords: Periods of poetry, contemporary Persian poetry in Afghanistan, Understanding Poetry Streams, constitutional poetry, romanticism, Resistance poetry
  • mina shaker, Ramin Moharami*, Bizhan Zahirinav Pages 83-112
    Mystics have used different methods, linguistic and literary facilities to persuade their own audience and also to transmit and explain mystical meanings. One of the methods that has major effects to persuade and lining up the audience is using the audience believes and resort to his believes that considered to be the most important principle of the persuading relation principles. Considering that audience of mystics are Muslims and Quran's messages and great man of Islam's speeches are considered their deep believes, it is normal that the mystics have used Qurans hojiat(considering its messages), to proof their speeches. Sanaee as a first person that brought mysticism to field of literature, with a complete dominance to Quran and hadith acceptance among Muslims, resort to messages and hadith's to prove his speeches in different issues such as: monotheism of Allah, Tanzih, praise the place of Ali (peace be upon him), remonstration of secularity and easily make his speech acceptable for audience.
    Keywords: Mysticism, persuade, considering sanaee
  • nasrin Fallah* Pages 113-131
    Abū al-Rayḥān al-Bīrūnī, the great Iranian Scientist, has writed many books in various sciences that unfortunately only afew number of his works has remainded. His remainded books has proven his authority in all contemporary sciences. according to this, Famous poets and writers in persian literature, must reflect much various aspects of his scientific personality.This article in analytical- descriptive method on the bases of library References, has Provided data about the manner of reflection of al-Bīrūnī’s features in the most famous works of persian literature, including poem and Prose, especially in the fourth and fifth centuries and then with analytical attitude has evaluated data. The results has shown limited and one-dimentional reflection of this great character or literary history reticence about him which is analyzed Compared to presence of another Scientific characters specificly Greek masters.
    Keywords: Abū al-Rayḥān al-Bīrūnī, persian literature, Persian poetry, Persian literary History prose
  • Parvin Karbalaee Mohammad* Pages 133-155
    Karamat is a subject often discussed and categorized among supernatural wonders. Supernatural events are the type of phenomena that take place outside the normal way of the nature. The long historic background to mysticism makes us able to discuss various subjects of the field. Very often, we encounter certain mystic figures in the study of Islamic mysticism who are reffered to as "Sheikh". The existence of these figures enable us to discuss the relative subjects easier. We often face stories of supernatural phenomena in the life stories of these characters and the term " The Saint's Karamat" is used to describe the events. There are various accounts on Sheikhs' karamat but no one figure in the history of Islamic Sufism has ever been related with karamat as much as abusaeid. In the book, "Asrar al-Tawhid" which is a record of his life from different sources, we see various forms of karamat and the occurence of supernatural events throughout the book. The following will be an examination and categorization of sheikh's karamat. This categorization is merely a draft and is heavily relied on the main or very near commandments of surrealism. However the aim of the following article is merely a categorization of the terms and we will avoid discussing the surreal aspect of them.
    Keywords: Abusaeid, Asrar al-Toohyd, Categorization Mysticiam, Revelation
  • Farzaneh Goshtasb* Pages 157-179
    Āzar Kayvān, the founder of Āzar Kayvāni’s school, was from Shiraz. He immigrated to India and settled in Patna where he remained till the end of his life. From Āzar Kayvān, the founder of Āzar Kayvāni’s school, and his disciples, we have some books which acquaint us with their believes. In these books i.e Dabestān-i Mazāheb and Šārestān-i Čahār Čaman, we can find also the names of some other texts which contain the Āzarīs doctrine and faith, and we no longer access these books. In this article, a list of the lost books of Āzar Kayvāni’s school and their contents are presented. Introduction of these books and their contents makes us to be aware of Āzarīs’ believes, and also perhaps help us to find a copy of them in one of the Iranian or Indian libraries or among the other manuscripts.
    Keywords: Āzar Kayvān, Dabestān-i Mazāheb, Šārestān-i Čahār Čaman
  • Leyla Hashemiyan*, Mohsen Qaemi Pages 181-204
    Abol-favares Shah Shoja Kermani was a Sufi of the third century A.H. The present paper uses the ambiguously related story of his life to present a new approach to the classification of information that is found in different documents. This approach can be extended to the study of other such ambiguous figures in Persian literature. The first step was to isolate the informative propositions about the personality of Shah Shoja from various sources. Then each of these propositions was traced in the literature in order to compare how it is presented in different sources and how it has been received by biographers in different periods. Such study can shed light on the reason for the attention of authors to certain aspects of the life of a figure, the elaboration of propositions in different sources, as well as the reason why certain propositions have been repeatedly mentioned throughout the history of literary biography. The authors believe that the methodology is particularly fecund for this type of study
    Keywords: Shah Shoja Kermani, Sufis' biography, history of literary biography, second-degree Sufis, frequency-and-comparison method