نشریه مطالعات حفاظت و امنیت انتظامی
سال یازدهم شماره 1 (پیاپی 38، بهار 1395)

گستره مفهوم امنیت در شبکه، در پنج حوزه سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و قضایی ریشه دوانده که فقدان بسته سیاستی منسجم برای مدیریت پیشگیرانه تهدیدهای احتمالی در فضای مجازی، می تواند زیربنای توسعه مطلوب را با چالش های جدی مواجه کند، رفع خلا های تقنینی، نظارتی و اجرایی مدیریت تهدیدهای امنیت اجتماعی در فضای وب، زمانی دارای ضریب اثربخشی بالایی است که از شش مشخصه: هم سویی با اسناد بالادستی، فرابخشی، کلان نگری، راهبردی، هدف محوری (انسجام فکری) و برنامه محوری (ثبات رویه ای) برخوردار باشد و هر گونه نگاه سطحی نسبت به تهدیدهای محیط مجازی، می تواند نطفه شکل گیری وقوع بحران های پنج گانه منزلت، مشروعیت، نفوذ، توزیع و مشارکت را در سیاست های کلان به وجود آورد. امروزه شبکه های اجتماعی مجازی که محصول پیشرفت فناوری در حوزه اینترنت می باشند، از جایگاه ویژه ای در جنگ نرم برخوردارند. اهمیت این گونه شبکه ها تا آنجاست که به عنوان یکی از ابزارهای براندازی و فروپاشی از درون، در دستورکار بسیاری از کشورهای متخاصم قرار گرفته است؛ هرچند که خود از تهدیدها و آسیب های این گونه شبکه ها در امان نیستند. شبکه های اجتماعی مجازی، به دلیل خصلت افقی بودنشان، از عدم رهبری رنج می برند و نیروی هدایت کننده در آن ها وجود ندارد، بنابراین هریک از اعضای شبکه ممکن است براساس نظر و دیدگاه شخصی اش عمل کند یا اینکه به رفتار دیگران رجوع کند و از آن الگو برداری نماید. در این نوشتار بر آن شدیم با بیان اهمیت رسانه های نوین و آشنایی خوانندگان محترم با جنگ سایبری و مشخصات آن، شبکه های اجتماعی مجازی را به عنوان یکی از ابزارهای جنگ سایبری به تفصیل تبیین نماییم. اینکه شبکه های اجتماعی مجازی اساسا چه نوع شبکه هایی است و چه دسته بندی هایی دارد، موضوع اولیه این نوشتار است. در ادامه تهدیدهای امنیتی این شبکه ها و راه های مقابله با آن را بازگو خواهیم کرد.

عصر حاضر، عصر تبادل اطلاعات و انفجار دانش است که در کنار فرصت ها، تهدیدهایی را نیز به همراه خواهد داشت و این تهدیدها سازمان های اطلاعاتی را نیز در معرض لغزش قرار می دهد. پیچیدگی های محیطی در عصر حاضر سازمان های اطلاعاتی را بر آن داشته تا نگرش ها و رویکردهای گوناگونی نسبت به آن داشته باشند. این سازمان ها باتوجه به کارکردهای ویژه ای که دارند، باید بتوانند با ایجاد اعتماد درونی و برای عبور از تهدیدهای فرا رو، با تفکر و اندیشه درست، معنویت گرایی را نهادینه نموده و برای توسعه تصمیم های اثرگذار به توسعه هوش معنوی بپردازند. در پژوهش حاضر با استفاده از روش تحقیق توصیفی (اسنادی و کتابخانه ای) و تجزیه و تحلیل داده ها براساس مبانی نظری، ضمن تبیین مفاهیم هوش معنوی، جایگاه و نقش آن در سازمان، الگوهای متداول هوش معنوی را تشریح نموده، سپس با ارائه ویژگی های تصمیم گیری اطلاعاتی و رابطه بین هوش معنوی و تصمیم گیری اطلاعاتی، به دنبال پاسخ به این سوال است که هوش معنوی چه نقشی در تصمیم گیری اطلاعاتی دارد؟ یافته ها نشان می دهد که کارکرد سازمان های اطلاعاتی ازنظر شکل و محتوا با سازمان های دیگر متفاوت بوده و تصمیم گیری ها نیز براساس نوع و چگونگی تحقق هدف ها متفاوت می باشد. بنابراین مدیران و کارکنان باید از نقش و جایگاه هوش معنوی در فرایند تصمیم گیری اطلاعاتی استفاده نمایند.

سازمان های حفاظت اطلاعات به عنوان جزئی اساسی از عناصر جدانشدنی قدرت، در مرکز هسته امنیت کشور قرار گرفته اند و به عنوان نبض نیروهای مسلح و چشم امین، بصیر، تیزبین و ریزبینی هستند که ازطریق آن می توان آنچه را که در سازمان های حساس نیروهای مسلح می گذرد، دریافت کرد. بنابراین ضرورت دارد که در همه این سازمان ها راهبرد و تفکر مبتنی بر تعامل و همکاری های مشترک و چندجانبه ریشه دوانده و آن ها همانند ظروف مرتبط عمل نمایند و از جزیره ای عمل کردن یا اقدام های موازی و متداخل خودداری نمایند؛ تا با دستیابی به اشراف اطلاعاتی کامل و منسجم در حوزه ماموریتی خود، از فرصت های به دست آمده استفاده بهینه کرده و با حضور قدرت مند و یکپارچه در عرصه های مختلف اطلاعاتی امنیتی، باعث خنثی سازی نفوذ دشمن و تهدیدها و آسیب پذیری ها شوند. بر همین اساس در مقاله حاضر تلاش خواهد شد تا مفهوم ظروف مرتبط (تعامل، همکاری و مشارکت بین سازمانی) در بین ساحفاها با استفاده از روش تحلیلی و با بهره مندی از منابع اسنادی (کتابخانه ای) تبیین و تشریح شده و پس از تجزیه و تحلیل و ارائه الگو ، پیشنهادهایی برای اجرایی شدن این مهم ارائه گردد.

ظهور مفاهیم جدید امنیتی و اطلاعاتی و سرعت تغییرها که تابعی از رشد فناوری اطلاعاتی است، نحوه فعالیت این سازمان ها را با پیچیدگی مواجه نموده است. در این عصر، مدیران سازمان های امنیتی نه تنها باید با محیط کار خود آشنا باشند و پیچیدگی ها و ظرافت های آن را بشناسند، بلکه باید با اشراف به اصول مدیریت و قابلیت کامل در استفاده از ابزارها و فنون مدیریتی مورد نیاز، سازمان خود را اداره نمایند. فراهم آوردن مشارکت واقعی و معنی دار همه کارکنان، وسیله ای کارآمد برای پاسخگویی به تحولات سریع و توقعات رو به فزونی تشکیلات امنیتی است. پژوهش حاضر با هدف مشارکت کارکنان در تصمیم گیری های سازمان های امنیتی صورت گرفته است. بر این اساس، مجموعه ای از بیانات مقام معظم رهبری در مجامع امنیتی طی سال های 1368 تا 1393 به عنوان جامعه آماری درنظر گرفته شده است. برای شناخت دیدگاه معظم له درخصوص مدیریت مشارکتی، نخست چارچوب مفهومی مربوط به «مدیریت مشارکتی» و نیز شاخص های آن شناسایی و معرفی شده است. مجموعه بیانات براساس شاخص ها دسته بندی گردیده و با روش تحلیل محتوا، جهت گیری ها و نقاط تاکید مربوط به مدیریت مشارکتی واکاوی شده و در قالب مدل ارائه گردیده اند. در نهایت نگاه مقام معظم رهبری به مدیریت مشارکتی، نگاهی موسع بوده که شاخص ها به وضوح نشان دهنده جایگاه و شان مدیریت مشارکتی در اندیشه معظم له است.

هدف این تحقیق، شناسایی راه های نهادینه سازی آموزه های حفاظتی در بین دانشجویان دانشگاه علوم انتظامی امین است. مقاله حاضر ازنظر هدف کاربردی و با روش توصیفی تحلیلی تدوین شده است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که برای شناخت شیوه های نهادینه سازی آموزه های حفاظتی برای دانشجویان، می بایست روش های موجود در زمینه نیازسنجی، برنامه ریزی، اجرا و ارزشیابی مورد بازبینی قرار گرفته و در جهت ارتقای کیفیت آن ها سعی و تلاش بیشتری صورت پذیرد. ضمن اینکه می توان با آینده پژوهی در بررسی تهدیدها و آسیب پذیری های کارکنان، ماموریت ها و مشاغل ناجا و همچنین ارتقای دانش تخصصی مدرسان و استادان، مطلوب ترین شیوه نهادینه سازی آموزش های حفاظتی برای دانشجویان دانشگاه علوم انتظامی امین گام های موثرتری در این زمینه برداشت. راهکارهای پیشنهادی برای نهادینه سازی آموزه های حفاظتی در بین دانشجویان را می توان مواردی ازقبیل: گزینش و انتخاب دانشجویان مقید به رعایت اخلاقیات و مقررات، الگو سازی حفاظتی مناسب با انتخاب شایسته فرماندهان و مسئولان، شایسته سالاری در بین دانشجویان و همچنین تدوین منشور حفاظتی برای ادامه خدمت دانشجویان در ناجا را می توان بر شمرد.

فرهنگ خودحفاظتی ضامن حفظ سلامت فردی کارکنان در برابر تهدیدها، آسیب پذیری ها و خطرهای بالقوه و بالفعل بوده و درنهایت موجبات صیانت نیروها، سازمان ها و یگان های نیروهای مسلح را فراهم می آورد. فرهنگ خودحفاظتی موجب تعالی امنیتی فرد فرد کارکنان بوده و ارتقای این تفکر و نهادینه کردن آن در نیروهای مسلح، بسیاری از تهدیدها و آسیب پذیری های دشمنان را خنثی کرده و مطمئن ترین و بهترین شیوه حفظ و پایداری و صیانت از نیروهای مسلح می باشد. ایجاد فرهنگ خودحفاظتی در ناجا مستلزم تشویق کارکنان خودکنترل میان کارکنان و همکاری و بهره گیری مطلوب آن ها در جهت بهبود و تقویت فرهنگ خودحفاظتی است. اگر فرماندهان و مدیران ناجا بتوانند زمینه را برای نیاز افراد به کسب موفقیت و انگیزه توفیق طلبی فراهم کنند، می توان انتظار داشت که برای نیل به این هدف، افراد به خودکنترلی و خودحفاظتی بپردازند. بنابراین باتوجه به نگرش فوق و جایگاه خودپایی حفاظتی در تعالی رفتار کارکنان ناجا، پژوهش حاضر با اشاره به تعاریف کارآمد به خودپایی پرداخته و برای پاسخگویی به این سوال که «آیا با خودپایی حفاظتی می توان تعالی رفتار کارکنان ناجا را ارتقا داد؟» از روش کاربردی و ابزار جمع آوری اسنادی و کتابخانه ای استفاده شده است. نتایج به دست آمده، حاکی از آن است که در سطح ناجا کارکنانی وجود دارند که همگی نسبت به وظایف محوله آگاهی و آشنایی یکسان و کاملی ندارند و همه عملکرد آن ها در چارچوب تعیین شده نبوده و نسبت به صیانت و حفاظت از آن دارای حساسیت و مسئولیت پذیری یکسانی نیستند. از این رو پیاده سازی الگوی فرایند خودحفاظتی بایستی متناسب با وضعیت کارکنان و ویژگی های متفاوت آن ها صورت پذیرد و قطعا میزان دشواری و سختی پیاده سازی الگوی مدنظر، ارتباطی مستقیم با وضعیت کارکنان و ویژگی های متفاوت آن ها خواهد داشت.