مجله زبان و ادبیات فارسی
سال چهاردهم شماره 3 (پاییز 1397)

الهی نامه یکی از مثنوی‏های عطار است ،عطار در این منظومه اندیشهآرمانی هریک از  پسران را طوری بیان می‎کند که دربرگیرنده بحث‎های اخلاقی و اجتماعی‎و دینی باشد .پدرهم چون پیر و راهنما پسرانش راچون سالکانی هدایت می‎کند و در حقیقت پسران آرزوی رسیدن به دنیای آرمانی خود را دارند که پدر تمام موانع و مشکلات را برای آن‏ها بازگو می‏کند.  در این منظومه پدر پیش شرط‏های ورود به مدینه فاضله هر یک را تذکر داده و در پاسخ اعتراض هر یک دلیل قانع کننده‎ای بیان می‏دارد .او ترک شهوت‎پرستی ،تربیت و تزکیه نفس ،ترک جاه طلبی و حرص و طمع روی آورن به دینداری و علم و عقل را پیش شرط رسیدن به اندیشه آرمانی می‎داند.و نکته اصلی و کلید آرمانی عطار در این مثنوی اعراض از دنیا و قناعت است.اما نکته قابل توجه در این اثر این است که این بار هم هم چون منطق الطیر و مصیبت نامه،می گوید:کمال انسان در شناخت خود اوست.

ادبیات کلاسیک فارسی مملو از آثار منظوم ومنثوری است که هر کدام از آنها گوشه ای از عظمت این میراث گرانبها را به تصویر کشیده اند در میان آثار منثور عرفانی ادب فارسی «کتاب فیه مافیه » از جایگاه ویژه ای برخورداراست که علاوه بر زیبایی لفظی آکنده از مفاهیم بلند قرآنی است. نوع تفسیر وبرداشت های مولانا از آیات قرآنی در فیه مافیه نشانگر اعتقادات عمیق وجدی او در خصوص توجه به بطن قرآن است .آنجه در این مقاله به آن پرداخته شده در واقع نشان دادن این عقیده با استناد به گفته های او در تحلیل وتفسیر آیات قرآنی است که در فیه مافیه آمده است .در انتخاب آیات سعی شده آیاتی مورد بررسی قرارگیرد که تعبیرات متفاوت تری را شامل می شود .

بررسی آثار نویسندگان و شاعران مطرح با تکیه بر نظریه های روان شناسانه یکی از شیوه های درخور توجه برای آشنایی هر چه بهتر با اندیشه و شعر و شخصیت آنها است.  استفاده از نظریه های حوزه روان شناختی بویژه در سال های اخیر، از سوی محققان ادبی مورد توجه قرار گرفته است. بر همین اساس در این پژوهش سعی شده است تااشعار یکی از چهره های نام آشنای عرصه شعر نو به نام فروغ فرخزاد، بر اساس تئوری انتخاب روانشناس معاصر، ویلیام گلاسر، مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. بر اساس این تئوری، پنج نیازاساسی هر انسان عبارتند از: نیاز به عشق، بقا، قدرت، تفریح و استقلال. آشکار است که ویژگی های شخصیتی و نیز شرایط زندگانی هر یک از انسان ها از جمله شاعران  در سوق دادن آنان برای تلاش بیشتر جهت برآوردن برخی از نیازها تاثیر گذار است . یافته های این تحقیق نشان می دهد: از بین همه نیازها، نیاز به عشق بیش از سایر نیازها در اشعار فروغ جلوه گر شده است؛ تا آنجا که فروغ فرخزاد قدرت و پیشرفت خود را در توجه به عشق یافته، تفریح خود را با عشق خواسته، بقای خود را در گرو عشق و استقلالش را نیز از معشوق و عشق طلبیده است. در واقع این نکته که رفتار فروغ در سراسر زندگیش تحت تاثیر رمز و راز عشق بوده، غیر قابل انکار است.  بعد از نیاز به عشق، نیاز به آزادی و استقلال بیش از سایر نیازها در اشعار فروغ به چشم می خورد. بعد از نیاز به آزادی، به ترتیب: نیاز به بقا، تفریح و پیشرفت یا قدرت؛ در شعر فروغ نمود دارد.

شاهنامه فردوسی گنجینه ای غنی از داستان های تخیلی است. منطق حاکم بر این گونه داستان ها، خردمندانه نیست و مملو از عناصر و حوادث شگفت انگیز و خوارق عادات و موجودات خارق العاده است که سبب زیبایی و جذابیت شاهنامه می شود و زمینه را برای انتخاب داستان بر اساس نیازهای کودک فراهم میکند.دغدغه اصلی اقتباس کنندگان این است که چگونه می توان این داستانها را برای کودکان ارائه داد تا آنها به راحتی بتوانند با داستان ارتباط برقرار کنند و پیام یک متن کهن را به طور کامل دریابند و از شنیدن آن لذت ببرند. در اینجاست که برای شاعر و نویسنده کودک توجه به جنبه های شناختی مخاطب و آگاهی از اصل ارتباط شناسی واجب می شود.مقاله حاضر تلاش نمود برای مناسب سازی داستانهای تخیلی شاهنامه، نخست نیازهای ذهنی و عاطفی و آموزشی و تربیتی کودکان را مورد بررسی قرار دهد و در این راستا از یافته های پژوهندگان در حوزه تعلیم و تربیت و کتاب های روانشناسی رشد کودک بهره بگیرد و در مرحله بعد با استفاده از تکنیکهای اقتباس محتوایی و نگارشی، راهکارهایی را به اقتباس کنندگان برای ارائه بهتر پیش اثر پیشنهاد دهد. این تحقیق در نوع خود کار جدیدی تلقی می گردد و سبب بالا رفتن سطح کیفی داستانهای اقتباس شده برای کودکان می شود.

منظور از ارتباط غیرکلامی، انتقال معنا و مفهوم بدون استفاده از کلام است . بنابراین هرگونه علائم چهره، حرکات بدن، لحن صدا وغیره که سبب شود مخاطب منظور خاصی را برداشت کند، جزء ارتباطات غیرکلامی محسوب می شود. ارتباطات غیر کلامی متناسب با فرهنگی که به آن تعلق دارند منحصر به فرد ند وممکن است با یکدیگر متناقض باشند. بیشتر پیام های غیر کلامی در ناخوداگاه عمل می کنند و فرد از آنها آگاه نیست واحساسات یا دیدگاه ها را نشان می دهد. مولفه های غیرکلامی را می توان به انواع مختلف تقسیم کرد که از آن جمله اند: زبان بدن یا حرکت گفتاری، صداهای آوایی یا شبه صوتی ، فضا، مجاورت وزمان، شامه یا بو، زیبایی شناسی «موزیک و رنگ» مشخصات فیزیکی «شکل بدن ، اندازه و رنگ پوست و..» در این پژوهش، با طرح این سوالات که: چه میزان درک مخاطب با دریافت نشانه های ارتباط غیر کلامی در فهم منظومه «افسانه» موثر بوده است؛ بازتاب این نشانه ها در منظومه مورد نظر چیست؛ و مهمترین کارکرد ارتباط غیر کلامی در این منظومه کدامست؛ مولفه های ارتباطات غیرکلامی به عنوان یک شاخصه سبکی در منظومه «افسانه» از نیما یوشیج تحلیل و بررسی شده است. بررسی منظومه مورد نظر نشان میدهد زبان نمادین نیما همراه برداشتها، روایات و شخصیت های داستانی با مفاهیم عمیق اجتماعی نمود دارد. در واقع، روایت و نماد، بسیار مورد توجه شاعر بوده و در افزایش بار مفهومی و عاطفی و تاثیر بر روی مخاطبان نقش بسزایی داشته است و مخاطب با تکیه بر این گونه نمادها در تعامل با داستان و ارتباطات غیر کلامی آورده شده در آن می تواند به درک درستی از مفهوم داستان برسد.

تصویر یکی از مهمترین مشخصه های شعر است. بی تردید انسان ها را می توان از تصاویر مهم ذهنی آنها شناخت. امروزه دو ساختار از کارکرد تصویر را می توان معرفی کرد: ساختاری که تصویر را برای تزیین شعر می خواهد و ساختاری که تصویر را، نقش مند معنی و عواطف انسانی معرفی می کند. تقابل تصویر در شعر اخوان ثالث با تصاویر شعری نادرپور، نکته مهمی را درباره سبک شناسی شعر معاصر مشخص می کند و آن نیز مشخصه شعری اخوان واقع گرا و خراسانی است در برابر نادرپور رمزگرا. در این پژوهش، تصویر در پنج بخش، اعم از وضوح تصویر، تصویرنامه، تعلیق تصویر، هارمونی تصویر و نقش تصویر در معنا بررسی و تحلیل شده است. نتیجه این بررسی نشان می دهد که رنگ تصویر در شعر اخوان و نادرپور بسیار جان دار و غنایی است و در نقش تصویر، این دو شاعر به یک اندازه از تصویرها بهره گرفته اند که خود مهر تاییدی بر نقش مند بودن تصویر در شعر معاصر است.

در این پژوهش سخن  از عناصر خیال محمود دولت آبادی است. وی- داستان نویس شهیر این مرز و بوم- ، با خلاقیت ذاتی، خویش را در جوامع ادبی ایران و جهان تثبیت  نموده است.  در این مقاله ابزارهای خیال  در چند داستان محمود دولت آبادی مورد بررسی واقع گردیده است. جایگاه تخیل، نثر، زبان و لحن، عناصر خیال، شیوهزندگی نویسنده در آثار  و انتقال معانی و القای حالات روحی که در قالب صور خیال نمود دارد؛ تحلیل گردیده است. در پایان،  آمار صور خیال و انواع آن که زیورهای لفظی کلام است،نمود یافته است .