نشریه پدافند غیر عامل و امنیت
پیاپی 1 (تابستان 1391)

هدف از اجرای طرح های پدافند غیرعامل کاستن از آسیب پذیری نیروی انسانی، ساختمان ها، تجهیزات حیاتی، حساس و مهم کشور در برابر حمله خصمانه و مخرب دشمن و استمرار فعالیت ها، خدمات زیر بنایی، تامین نیازهای حیاتی و تداوم اداره کشور در شرایط بحرانی است. تامین امنیت در سطوح مختلف از ملاحظه های اساسی پدافند غیرعامل محسوب می شود. یکی از ابعاد مهم آن امنیت زیست محیطی است. در این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی نویسنده تلاش نموده تا پاسخ گوی این سوال اساسی باشد: ملاحظه های پدافند غیرعامل چگونه در تامین امنیت زیست محیطی نقش داشته است؟ در این راستا پس از گردآوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای، پرسشنامه 23 سوالی(شامل 21 سوال بسته و 2 سوال باز) در جامعه آماری پژوهش که مشتمل بر متخصصان محیط زیست آشنا با مقوله پدافند غیرعامل بود، توزیع گردید. روایی ابزار پژوهش حاضر به دو شکل روایی محتوایی و سازه ای مورد بررسی قرار گرفت و پایایی آن نیز به وسیله روش آلفای کرونباخ ارزیابی شد. داده های حاصل از پرسش نامه به وسیله روش های آماری مقتضی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و پس از تحلیل سوال ها و فرضیه های پژوهشی نتایج پژوهش حاصل گردید. نتایج این پژوهش مبین آن است که 3/80 درصد پاسخ دهندگان جامعه آماری معتقدند که ملاحظه های پدافند غیر عامل با کمک به استمرار چرخه های زیستی و مدیریت بحران های محیط زیست در تامین امنیت زیست محیطی ج.ا.ا نقش آفرینی می کند. این در حالی است که 2/84 درصد پاسخ دهندگان اعتقاد دارند که تدوین سیاست های کلان برای کاهش خطرهای زیست محیطی در راستای ملاحظه های پدافند غیر عامل است. از این رو پیشنهاد می گردد، سیاست های کلان به منظور استمرار چرخه های زیستی با توجه به پدافند غیرعامل از سوی سازمان حفاظت محیط زیست کشور و در تعامل با سازمان پدافند غیرعامل تهیه گردد.

گستره ملی جغرافیا، به ویژه در حوزه های آبی که امکان مبادله های اقتصادی به مراتب افزایش می یابد، بستری است که کلیه فعالیت‎ها برای تعالی و پیشرفت کشور روی آن پی‎ریزی و دنبال می‎شود و فصل مشترکی است که همه سازمان‎ها و اجتماع های انسانی را در یک کشور به هم متصل می‎سازد. جمهوری اسلامی ایران که در فضای پیرامونی خود با پانزده کشور (با در نظر گرفتن کشورهای حاشیه خلیج فارس) همسایه است، قسمت قابل توجهی از مرزهایش را مرزهای آبی تشکیل می دهند. بدیهی است، در کنار هر مرز آبی سواحل و جزایر متعددی وجود دارد که در مقطع اتخاذ تدابیر دفاعی به ناچار بایستی آن ها را لحاظ نمود. در این مقاله، برای تبیین فرضیه طرح شده مبنی بر اینکه «آمایش سرزمینی یکی از بسترهای اصلی پدافند غیرعامل موفق است» تلاش گردیده تا پس از تبیین مفهوم آمایش و پدافند غیرعامل، ضرورت اجرایی نمودن پدافند غیرعامل در سواحل و جزایر با رویکرد آمایش سرزمینی برای نیروهای مسلح به عنوان برنامه ای راهبردی به ویژه در ارتباط با راهبردها تشریح گردد.

بحران واژه ای است که به طور عمده با بحث ناامنی همراه می شود. هرگاه سخن از بحران به میان می آید، فکرها به سمت ناآرامی های اجتماعی در جوامع رفته و بلافاصله برای آن تفسیر گوناگون ارائه می شود. همه این برداشت ها ناشی از ابهام در واژه بحران و نامشخص بودن تعریف آن است. بحران می تواند سازمان کوچک یک نظام را هم درگیر کند. درباره هر سطحی متناسب با حوزه مربوط اقدام هایی در مقابله با آن به کار می رود که مختص همان حوزه است. برای رسیدن به این مهم و اینکه چه اقدامی باید صورت پذیرد، وجود اطلاعات شرط اول تحقق راه کارهای مقابله ای است. نویسنده در این مقاله با طرح سوال نقش فرآیند اطلاعات در کنترل بحران چیست؟ تلاش دارد با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی به تشریح مفاهیم اطلاعات و بررسی چگونگی اقدام ها در حوزه جمع آوری اطلاعات برای کنترل بحران پرداخته و تاثیر آن را در مقابله از طریق فرآیند اطلاع رسانی در حوزه های هدف گذاری، جمع آوری، تحلیل و توزیع اطلاعات بیان کند و با ارائه محورهای مورد نظر در مکعب هرمان کانت وجود اطلاعات را در تصمیم گیری بحران ها توضیح دهد.

یکی از مولفه های تامین امنیت، ایجاد امنیت در حوزه فن آوری اطلاعات است که در پدافند غیر عامل نیز نقش مهم و موثری داشته و از عوامل تامین امنیت در حوزه پدافند غیرعامل و اثربخش نمودن آن محسوب می گردد. تبیین نیازمندی ها، ملاحظه ها و راهبردهای مربوطه از مهم ترین اهداف این تحقیق بوده و محقق ضمن تحقیق علمی این متغیرها، پایداری زیر ساخت های حیاتی در برابر تهدید ها سایبری را مورد بحث و بررسی قرار داده است. این مقاله در سه محیط تحقیقی (نیازمندی ها، ملاحظه ها، راهبردها) به منظور بررسی دفاع غیرعامل در حوزه فن آوری اطلاعات برای پایداری زیر ساخت های حیاتی در برابر تهدید های سایبری حریفان نوشته شده است. داده های آن با استفاده از آمار توصیفی (شامل میانگین، واریانس، انحراف معیار) و آمار استنباطی (شامل تحلیل عوامل، آزمون آماره استنباطی، آزمون فریدمن با استفاده از نرم افزار SPSS) تجزیه و تحلیل شده است. اعتبار پرسش نامه از طریق به دست آوردن ضریب آلفای کرنباخ با استفاده از نرم افزار صورت گرفته است. در این پژوهش، با بررسی کتابخانه ای موضوع، تحقیق میدانی از طریق توزیع پرسش نامه در بین صاحب نظران صورت گرفته است. مهم ترین اقدام های دفاع غیرعامل در برابر تهدید های سایبری را می توان کاهش ضریب جراحات و تلفات انسانی در حمله های سایبری، کنترل سطح آسیب پذیری های اطلاعاتی تاسیسات حیاتی، رزم نامه نویسی و آینده پژوهی در محیط سایبری، ایجاد بخش سازمانی امنیت فضای سایبر ملی، کنترل طیف تهدید های سایبری (خرابکاری، فریب، دزدی، جاسوسی، افشاگری، نفوذ)، تبیین راه کارهای ضد عملیات روانی برای ترغیب نهادهای بین المللی بیان کرد.

قدرت نرم با تکیه بر ایجاد جذابیت و استفاده از ظرفیت های فکری و فرهنگی برای به حرکت درآوردن دیگران در راستای اهداف مورد نظر، از جمله مفاهیم جدیدی است که به شدت توجه بسیاری از اندیشمندان و محققان رشته های علوم سیاسی، نظامی و امنیتی را به خود جلب کرده است. به تاثیر این روند، کشورمان به شدت به عرصه جنگ نرم آمریکا و هم پیمانانش تبدیل شده است. از مهم ترین عرصه های فعالیت جنگ نرم با توجه به روش ها و ابزارهای آن، حوزه فرهنگی بوده که می تواند اثر مخربی را همراه داشته باشد؛ از این رو لازم است از سوی مسئولان، سامانه دفاعی مطلوبی ترسیم شود تا پاسخ گوی صحنه نبرد و کاهش هزینه ها باشد و پدافند غیرعامل می تواند کم هزینه ترین شیوه دفاع باشد و توان سخت افزاری کشور را در برابر دشمنان افزایش دهد. به این ترتیب تبیین نمونه مفهومی پدافند غیرعامل فرهنگی با رویکرد جنگ نرم، مهم ترین دغدغه اصلی محقق و هدف اصلی از این پژوهش است. با توجه به روش تحقیق توصیفی مورد استفاده در این مقاله، از شیوه های اسنادی (بررسی اسناد و مدارک و جست وجوی اینترنتی) و مصاحبه با صاحب نظران برای جمع آوری اطلاعات استفاده شده است. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد در پدافند غیرعامل فرهنگی می باید تمامی امکانات فرهنگی شامل مولفه های تنوع فرهنگی، هنر، ادبیات، دین، فیلم و سینما، مد، صنایع دستی و فرهنگی، روشنفکری، موسیقی، نشاط و تفریح و سرگرمی و نظیر آنان برای مقابله با تهدید های دشمن در فضای فرهنگی به کار گرفته شده و تلاش شود تا سلسله اقدام های اقناعی بر پایه باورهای موجود در جامعه صورت گیرد تا دشمن نتواند به جامعه هدف نگاه پذیرش شکست و ضعف را بقبولاند.

هدف از چنین مطالعه ای یافتن مسیر، شرایط و امکاناتی است که به صورت الحاقی و مستقل یا به صورت ذاتی و متصل با به کارگیری ملاحظه های اساسی پدافند غیرعامل و استقرار سامانه های دفاعی و امنیتی در حوزه های بندری، علاوه بر کاهش آسیب پذیری، خسارت کنترل شده و شرایطی هم برای آسانی مدیریت بحران، ارتقای امنیت و پایداری بنادر به وجود آید. در این تحقیق محقق سعی نموده است تا با شناخت کافی نسبت به ابعاد مختلف ملاحظه های اساسی پدافند غیرعامل، سه ملاحظه مهم یعنی مدیریت بحران، محیط شناسی و رعایت اختفا، استتار و فریب را به صورت ویژه مورد بررسی دقیق قرار داده و تاثیر هر یک از آنان را در امنیت بنادر بررسی نماید. در این راستا با بهره گیری از نظرهای کارشناسی تعداد 107 نفر از مدیران، صاحب نظران و کارشناسان امور بندری و تجزیه و تحلیل نتایج به دست آمده از پرسش نامه های ارسالی از طریق روش های آماری توصیفی و استنباطی مشخص شد از میان سه متغیر تحقیق، مدیریت بحران بیشترین تاثیر را بر امنیت بنادر داشته و پس از آن محیط شناسی تاثیر زیادی بر این امر دارد اما خلاف انتظار اختفاء، استتار و فریب تاثیر زیادی بر امنیت بنادر ندارد.