نشریه مهندسی جغرافیایی سرزمین
پیاپی 2 (پاییز و زمستان 1396)

اصولا افزایش رفاه اقتصادی مردم و کاهش فقر یکی از اهداف اصلی برنامه های توسعه اقتصادی در هرکشور محسوب می گردد. یکی از راه های سنجش فقر، از طریق شاخص های اقتصادی است. هدف این نوشتار در پاسخ به این سوال انجام گرفته است که روند تغییرات خط فقر و شدت فقر در مناطق شهری استان کردستان طی دوره (90-1387) چگونه بوده است؟ این مطالعه تحلیلی با استناد به داده های مرکز آمار ایران و قیمت سبد غذایی که از طریق بانک مرکزی بدست آمده طی دوره 4 ساله (90-1387) براساس چهار روش خط فقر نسبی، مطلق غذایی، ارشانسکی و ضریب انگل فقر در مناطق شهری استان کردستان مورد بررسی قرار گرفته است. یافته ها نشان می دهد روند تورم صعودی بوده و به طور متوسط 6/9درصد رشد داشته و همچنین هزینه تامین سبد استاندارد غذایی طی دوره مذکور حدود32 درصد افزایش داشته است. نتایج تحقیق نشان می دهد خطفقر نسبی ماهیانهشهریبه روش میانگین رشدی معادل 35/3درصد داشته، شدت فقر نسبی معادل 20/5درصد، خط فقر مطلق ماهیانه به روش میانگین 18 درصد افزایش داشته است.

مسئله‏شناسی، مشخص نمودن صورت مسایل، طبقه‏بندی آن‏ها و ترسیم چارچوبی از وضع موجود جهت نیل به آینده مطلوب و مورد انتظار می‏باشد و از پراکنده‏کاری، سطحی‏نگری، تک‏بعدی‏نگری و نیز بلندپروازی‏های غیر واقع‏بینانه جلوگیری می کند. از این رو لازم است با درک صحیحی از چیستی مسائل و مشکلات، برای حل آن ها چاره جویی کرد. در این راستا به مسئله شناسی استان بوشهر به عنوان یکی از استان های راهبردی کشور پرداخته شده است که به رغم برخورداری از موقعیت ژئوپلتیکی و قابلیت ها و توانمندی های توسعه همه جانبه در زیر بخش های اقتصادی و تجاری و در بخش های مختلف دارای مسائل، مشکلات و چالش هایی می باشد که حرکت توسعه را در این استان کند و آن را جزو  استان های کمتر توسعه یافته قرار می دهد. پژوهش حاضر از نظر روش شناسی، توصیفی - تحلیلی و از نظر نوع هدف، کاربردی است. جهت تدوین ساختار مقاله از مطالعات اسنادی و روش پانل استفاده گردیده است. بدین ترتیب که ابتدا به تعریف دقیق و شفافی از هر یک از مفاهیم مسئله، مشکل و چالش پرداخته شده است تا تفاوت میان آن ها آشکار و درک صحیحی از نحوه دسته بندی موارد در این سه گروه بدست آید. سپس مسائل اساسی استان بوشهر شناسایی و اولویت بندی می شوند و در پایان تمامی موارد استخراج شده از اسناد مختلف با استفاده از روش پانل در قالب سه دسته مسئله، مشکل و چالش دسته بندی می گردند.

آب و هوا و گردشگری به عنوان اجزای اصلی یک سیستم به طرق مختلف بر یکدیگر تاثیر گذاشته و در تعامل با یکدیگر بحث جدیدی به عنوان اقلیم شناسی توریسم مطرح می نماید. اقلیم از دیدگاه برنامه ریزی گردشگری بسیار اهمیت دارد و گردشگران معمولا در جستجوی اقلیم مطلوب یا اقلیم آسایش هستند که در آن فرد هیچ گونه احساس نارضایتی و عدم آسایش حرارتی و اقلیمی ندارد. از اینرو در این پژوهش که با هدف تحلیل فضایی و سنجش زمانی شاخص اقلیم آسایش گردشگری استان آذربایجان شرقی با استفاده از GIS، صورت گرفته است، ابتدا آمار هفت پارامتر اقلیمی مورد نیاز بصورت ماهانه در 10 ایستگاه سینوپتیک و کلیماتولوژی داخل استان در بازه زمانی 60 ساله (2010-1951 میلادی) استخراج شد و تبدیل های لازم بر اساس مدل TCI در داده ها اعمال شده است وپسازتجزیهوتحلیلوپردازشآن هاوتهیهبانکاطلاعاتی،رتبههر کداماز  مولفه هایCID،CIA رابدستآورده،مقدارعددی TCI را بهتفکیکبرایماه هایسالدر نرم افزار TCI calculator  محاسبه شده است. سپس نقشه پراکندگی ماهانه TCI هر ایستگاه با استفاده از روش درون یابی (IDW)، در نرم افزار ARCGIS ترسیم شده است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که بهترین زمان از نظر دارابودن شرایط اقلیم آسایشی برای گردشگران فصول بهار و تابستان (نیمه اول سال) می باشد. به عبارت دیگر ماه هایمی، ژوئن، جولای و اگوست از بهترین شرایط زمانی اقلیم آسایش گردشگری برخوردار است. این درحالی است که ماه های ژانویه، فوریه و دسامبر نامناسب ترین ماه ها از لحاظ اقلیم آسایش گردشگری می باشد.

امروزه فرسایش خاک به عنوان خطری برای رفاه انسان و حیات او بشمار می آید درمناطقی که فرسایش کنترل نمی شود خاک ها به تدریج فرسایش یافته وحاصل خیزی خود را از دست می دهند لذا بررسی موضوع فرسایش ضرورت می یابد و هدف این تحقیق شناخت وضعیت فرسایش و تولید رسوب حوضه با روش تجربی MPSIAC و EPM  است تا به توان، راهکارهایی یافت که از فرسایش خاک و هدر رفتن آب جلوگیری کند و یا آن را به حداقل برساند. حوضه آبخیز سد برنجستانک در قسمت مرکزی استان مازندران و در سیزده کیلومتری جنوب شرقی شهرستان قائم شهرقرار دارد و زهکش اصلی این حوضه یکی از زیرحوضه های رودخانه تالار می باشد که به نام رودخانه توجی نامگذاری شده است و پس از تعیین حدود حوضه پارامترهای مورد نیاز جمع آوری شده و در قالب موضوع فرسایش تجزیه و تحلیل شده اند از بین روش های متعدد تعیین میزان رسوب دو روش MPSIAC و EPM انتخاب گردید. مقایسه مقادیر به دست آمده بین این دو روش نشان داد که میزان رسوب دهی سالانه در حوضه با روش MPSIAC برابر با  m3/km2 221/99بوده و میزان فرسایش ویژه m3/year 426/9می باشد. با روش EPM میزان فرسایش ویژه71/ 363متر مکعب در کیلومتر در سال و میزان دبی رسوب کل حوضه نیز m3/year 6459/54برآورد شده است و از نظر شدت فرسایش حوضه مورد مطالعه با توجه به هر دو روش در کلاس فرسایش کم قرار دارد. مدل تجربیMPSIAC به دلیل اینکه از پارامترهای بیشتری در آن استفاده شده است دقیق تر از مدل تجربی EPM  می باشد.

گسترش روزافزون جمعیت در نقاط شهری کشورهای در حال توسعه به همراه ناکارآمدی برنامه های اجتماعی، اقتصادی و به ویژه عدالت اجتماعی پیامدهایی را به دنبال دارد که افزایش جرایم و بزهکاری ها یکی از مهمترین آنها محسوب می شود. به همین دلیل تلاش برای افزایش امنیت شهری و روش های ارتقاء آن به یکی از چالش های فراروی برنامه ریزان، مسئولین و محققان رشته های مرتبط با مسائل شهری تبدیل شده است. هدف پژوهش حاضر شناسایی و تحلیل فضایی- زمانی جرایم مرتبط با سرقت در بخش مرکزی شهر قزوین برای دوره زمانی 1388 تا 1391 می باشد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده که با استفاده از GIS و نرم افزار جانبی(Crime Analysis) صورت گرفته است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که در زمینه جرایم امنیتی؛ کلانتری 17 با بیشترین جرایم در مرتبه اول و کلانتری های 13، 11، 12 و 14 به ترتیب در مرتبه های بعدی قرار دارند، در زمینه جرایم اقتصادی؛ کلانتری11 با بیشترین و کلانتری های 17، 12، 13 و 14 دارای بیشترین جرایم است و در نهایت در زمینه جرایم اجتماعی؛ بیشترین مورد در کلانتری 11 و کلانتری های12، 17،13 و 14 در مرتبه های بعدی قرار دارند.

یکی از مهم ترین راهکارهای بهره مندی از منابع طبیعی و انسانی و بهره برداری علمی، بدون آسیب زدن به محیط زیست،    مکان یابی بهینه اماکن تفریحی و اقامتی می باشد. محور گردشگری سلطانیه - کتله خور استان زنجان از جمله محورهایی است که با دارا بودن جاذبه های گردشگری، پتانسیل های لازم، جهت جذب گردشگران را داراست، اما فقدان اماکن تفریحی و اقامتی مناسب مانعی مهم جهت تحقق این هدف است. هدف تحقیق حاضر مکان یابی اماکن تفریحی و اقامتی برای این محور می باشد که برای این منظور و با استفاده از معیارهای؛ کاربری اراضی، دسترسی به مراکز توریستی، دسترسی به شبکه ارتباطی و... و نیز با بهره گیری از مدل فرآیند تحلیل سلسله مراتبی(AHP) مکان یابی شده است. نتایج تحقیق نشانگر آن است که 53057 هکتار از اراضی محدوده مورد مطالعه بالاترین قابلیت را برای ایجاد کاربری تفریحی و اقامتی و در حدود 37810 هکتار از اراضی محدوده کمترین قابلیت را برای ایجاد مراکز تفریحی و اقامتی را دارا هستند. همچنین نتایج نشان می دهد که بهترین مکان ها برای استقرار این اماکن، بیشترین کشش را به مراکز توریستی، دسترسی به شبکه ارتباطی و دسترسی به مراکز جمعیتی را دارند.

هدف بسیاری از سیاست گذاری ها و برنامه های اجرایی تامین آسایش عمومی شهروندان می باشد. با این وجود تامین آسایش عمومی شهروندان در گرو عوامل متعددی قرار دارد و در این میان تهدیدات ناشی از جرایم، از مهم ترین عوامل به خطر انداختن آسایش عمومی شهروندان است. هدف از پژوهش توصیفی- تحلیلی حاضر، تحلیل فضایی شاخص های جرم در استانهای کشور می باشد. جهت گردآوری داده های مورد نیاز، تکیه اصلی محققان بر مستندات مرکز آمار کشور بوده است. جهت تجزیه و تحلیل داده های گردآوری شده، مبتنی بر مستندات مرکز آمار متناسب با اهداف پژوهش از تکنیک TOPSIS، تحلیل  خوشه ای و نرم افزار GIS استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان داد در بین 31 استان کشور به لحاظ شاخص های سرقت، سه استان سمنان، البرز و تهران به ترتیب با ضریب اولویت 0/5627، 0/5334و 0/4731دارای بیشترین میزان سرقت و استان های کردستان، زنجان و همدان به ترتیب با ضرایب 0/0508، 0/0748و 0/0764، کمترین میزان سرقت را داشته اند. همچنین نتایج نشان دهنده شکاف عمیق بین استان های کشور به لحاظ شاخص های سرقت می باشد. به این صورت که امتیاز نهایی استان سمنان(دارای بیشترین میزان سرقت در کشور) حدود 11 برابر استان کردستان (دارای کمترین میزان سرقت در کشور) بوده است. نتایج تحلیل خوشه ای نشان داد استان های کشور به لحاظ وقوع شاخص های سرقت در 5 خوشه همگن گروه بندی شده اند.  حدود 19 درصد استان های کشور در خوشه های اول و دوم (ناامن ترین گروه)، حدود 36 درصد در خوشه سوم(گروه متوسط) و حدود 45 درصد در خوشه های چهارم و پنجم (امن ترین گروه) قرار گرفته اند. نتایج توزیع فضایی شاخص های سرقت در محدوده جغرافیایی کشور نشان داد وضعیت این شاخص های در قسمت غرب و شمال غربی کشور (به استثنای  استان های لرستان، کرمانشاه و ایلام) و همچنین در نیمه شرقی و جنوب شرقی کشور، در سطح قابل قبولی می باشد و وضعیت شاخص های سرقت در مرکز و شمال کشور(به استثنای استان های همجوار با دریای خزر) در وضعیت مناسبی قرار ندارد. همچنین نتایج نشانگر این مهم بود که به لحاظ وقوع شاخص های سرقت، کلیه استان های مرزی کشور به استثنای استان خراسان رضوی، نسبت به استان های مرکزی کشور وضعیت مناسب تری دارند.

توانمندسازی ساکنان روستایی در افزایش درآمد و توسعه سکونتگاه های روستایی موثر است. بااین وجود به دلایل مختلفی اهمیت و جایگاه توانمندسازی ساکنان روستایی موردتوجه قرار نگرفته است.بدین ترتیب می توان گفت در برنامه ریزی ها و سیاست گذاری ها جایگاه توانمندسازی روستایی تشخیص داده نشده است.مقاله حاضر، جایگاه توانمندسازی ساکنان روستایی در توسعه اجتماعی سکونتگاه های روستایی دهستان درام شهرستان طارم را نشان می دهد. بنابراین،این تحقیق به شیوه توصیفی-تحلیلی، رویکرد کمی و تحلیل همبستگی جایگاه توانمندسازی روستایی را در توسعه اجتماعی سکونتگاه های روستایی مورد سنجش قرار داده است. جامعه آماری این تحقیق 21 سکونتگاه روستایی دارای سکنه است. از کل جامعه آماری حدود 50 درصد معادل 10 سکونتگاه به صورت تصادفی انتخاب شدند. برای تعمیم اطلاعات به دست آمده به کل جامعه آماری، از روش نمونه گیری کوکران استفاده شد. از کل 1410خانوار، حجم نمونه برابر با 174خانوار تصادفی است. انتخاب خانوارهای روستایی برای پرسشگری بر اساس نمونه گیری تصادفی طبقه ای است. برای سنجش متغیر وابسته یا اثرپذیر سطح توسعه اجتماعی از تعداد24 شاخص استفاده شده است. بدین منظور از ضریب همبستگی کندال تائوبی و آزمون رگرسیون چند متغیره برای سنجش رابطه و اثر گذاری بین متغیرهای پژوهش استفاده شد. در ارتباط با متغیر مستقل یا اثرگذار توانمندسازی ساکنان سکونتگاه ها تعداد56 شاخص در چارچوب 4 معیار آموزش و اطلاع رسانیدانش،آگاهی و مهارت،مشارکت و همکاری اقتصادی، اجتماعی، سیاست گذاری ها و تصمیم گیری سنجیده شده است.نتایج نشان می دهد که سطح و جایگاه توانمند سازی مردم در توسعه اجتماعی سکونتگاه های روستایی ناحیه موردمطالعه اندک بوده است.درنتیجه می توان نتیجه گرفت که رابطه معنی داری بین ابعاد توانمند سازی روستایی پاسخگویان و توسعه اجتماعی روستایی وجود دارد.

از آغاز هزاره سوم، توجه به موضوع سلامت پیرامون محور برنامه ریزی شهر سالم سوق یافته است. این جنبش از سال 1980 در اروپا و آمریکا آغاز شده است. توسعه و سلامت ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند. همان گونه که عدم توسعه یافتگی سلامت تعداد زیادی از مردم جوامع را با خطر روبه رو می کند، از طرف دیگر آسیب های ناشی از توسعه بر محیط بر شرایط سلامتی جامعه تاثیر می گذارد. در این راستا، مقاله حاضر به تحلیل فضایی عوامل موثر بر سطح سلامت در سکونتگاه های روستایی بخش سیمکان شهرستان جهرم پرداخته است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و نوع آن کاربردی- توسعه ای است. جامعه آماری تحقیق تعداد 3850 خانوار از تعداد 39 روستا در بخش سیمکان شهرستان جهرم می باشد. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران تعداد 375 نفر محاسبه شد. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS از روش های آماری توصیفی و استنباطی همچون آزمون تی، آزمون (F) و رگرسیون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. نتایج نشان می دهند که رابطه بین خدمات ارائه شده در خانه های بهداشت و میزان رضایتمندی پاسخ گویان کمتر از حد میانگین نظری تحقیق (3) بوده است. یافته های مطالعه براساس نتایج به دست آمده از آزمون های همبستگی نشان می دهد که ارتباط معنی دار و نسبتا قوی بین عوامل موثر بر سطح سلامت روستاییان و ابعاد سلامت در نواحی روستایی وجود دارد، به نحوی که شاخص های تعیین کننده سطح سلامت روستاییان حدود 62/3 درصد تغییرات متغیر وابسته را تبیین می نماید. متغیرهای ابعاد مشارکت و ابعاد اقتصادی به ترتیب با 0/332و 0/322بیشترین تاثیرگذاری را بر سطح سلامت روستاها دارند. میانگین ابعاد چهارگانه سلامت به ترتیب در بعد زیست محیطی (2/6)، بعد اقتصادی (2/4)، اجتماعی (2/3) و بهداشتی (2/4) می باشد.

روستای تیس از توابع شهرستان چابهار با توجه به توانایی های بالقوه گردشگری که دارد، با محدودیت ها و موانعی روبرو می باشد که شناخت و رفع آن ها بر توسعه گردشگری این روستا تاثیر بسزایی خواهد داشت. از موانع گردشگری این روستا می توان به بحث تبلیغات رسانه های عمومی اشاره نمود. رسانه های جمعی علاوه بر اینکه هیچ گونه تبلیغی در زمینه ی گرشگری محدوده مورد مطالعه انجام نمی دهند، با بد جلوه نشان دادن از لحاظ امنیتی باعث کاهش ورود گردشگران به محدوده شده اند. عدم توجه دولت به بخش سرمایه گذاری، تخریب آثار تاریخی، نبودن امکانات رفاهی و کمبود نیروی متخصص در این امر از مشکلات و موانع دیگر توسعه گردشگری در محدوده مورد مطالعه می باشد. نبود امکانات رفاهی- اقامتی، نامناسب بودن تجهیزات بهداشتی و کمبود مراکز خدمات رسانی گردشگری از جمله عوامل سوء دیگر نیز می باشد. با توجه به ضعف هایی که بیان شد، این محدوده دارای توان های مناسب گردشگری می باشد که در صورت رفع موانع موجود و ارائه ی تجهیزات و خدمات گردشگری، این محدوده می تواند پذیرای تعداد قابل توجهی از گردشگران باشد و لازم است به همه ی فعالان حاضر در عرصه ی صنعت گردشگری برای طرح، اجرا و تداوم کارکردهای گردشگری فرصت مشارکت داد.