فهرست مطالب
مجله مطالعات باستان شناسی پارسه
پیاپی 10 (زمستان 1398)
- تاریخ انتشار: 1398/11/20
- تعداد عناوین: 10
-
-
صفحات 7-24
استان فارس یکی از مهم ترین مناطق ایران در مطالعات باستان شناسی دوران پیش ازتاریخ است. این منطقه جغرافیایی با توجه به زیر ساخت های زیست محیطی متنوع، از استعدادهای طبیعی مناسبی برخوردار است. طی بررسی های باستان شناسی «سامنر» در سال 1972 م. با توجه به شناسایی سفال قرمز رنگ ساده و صیقلی در چندین محوطه دشت مرودشت و کاوش تل باکون در لایه V الف، یکی از دوره های مهم شناسایی شده در توالی گاه نگاری فارس، دوره لپویی است. طی چند دهه اخیر با توجه به شناسایی اندک ویژگی های مادی-فرهنگی دوره لپویی و اندک مدت زمان استمرار فرهنگی (3900-3400 ق.م.)، ابهاماتی نظیر شروع و پایان زمان دقیق این دوره، معیشت، سازوکار اجتماعی-فرهنگی، تولیدات تخصصی و اقتصادی باقی مانده است. یکی از محوطه های منتسب به دوره لپویی، «تپه لپویی» یا «تل شنگولی» است که جزو آخرین بازمانده های محوطه های شاخص این دوره در دشت مرودشت است و در فاصله 3 کیلومتری رودخانه کر در جوار کفه آهو چر قرار دارد. این محوطه، تابستان 1394 ش. توسط کامیار عبدی مورد بررسی مجدد، گمانه زنی به منظور تعیین عرصه و حریم و کاوش قرار گرفت. تنوع مواد فرهنگی به دست آمده شامل چندین لایه استقرار، ساختارهای معماری، سفال، دست افزار و ظروف سنگی، پیکرک حیوانی، مواد مرتبط با فنون مدیریتی و اداری، اشیاء زینتی و متفرقه بوده که مورد مطالعه و ارزیابی قرار گرفته اند. پژوهش فوق در رابطه با مطالعه مواد فرهنگی و استقراری به دست آمده از کاوش تپه لپویی بوده و ماحصل آن مهر تاییدی بر استمرار فرهنگی- استقراری هزاره چهارم قبل ازمیلاد و دوره لپویی در دشت مرودشت است که در این پژوهش بدان پرداخته شده است.
کلیدواژگان: استان فارس، دشت مرودشت، هزاره چهارم قبل ازمیلاد، دوره لپویی، کاوش تپه لپویی -
صفحات 25-37
دشت میان کوهی خوی به لحاظ دارا بودن شرایط جغرافیایی و ظرفیت های زیست محیطی مناسب، درطول هزاران سال اقوام مختلف را به سوی خود جذب کرده و زمینه ساز ایجاد استقرارهای انسانی در ادوار مختلف بوده است. الگوی پراکندگی محوطه های شناسایی شده در این دشت میان کوهی در عصرمفرغ، ظهور و وجود یک مرکز بزرگ به نام «محوطه دوزداغی» را نشان می دهد که در این دوره به مرکزی بسیار مهم و بزرگ تبدیل می شود. محوطه دوزداغی با ارتفاع 1200 متر از سطح دریا، محوطه ای است با وسعت بیش از 16 هکتار و با 24 متر ارتفاع از سطح اراضی اطراف و بلندترین محوطه پیش از تاریخی دشت است که درکنار رودخانه دائمی قودوخ بوغان و چشمه سار ها و تالاب های زیبای اطراف آن شکل گرفته است. یکی از مهم ترین پرسش های موجود در رابطه با دشت خوی به دلیل همجواری آن از یک سو با منطقه قفقاز جنوبی و شرق آناتولی و از سوی دیگر حوضه دریاچه ارومیه و چگونگی ارتباطات و تعاملات منطقه ای و فرامنطقه ای دشت خوی با مناطق همجوار است که نیازمند مطالعه و پژوهش است. فرض نیز بر این است که با توجه به آنالیز برخی از مواد فرهنگی مانند ابسیدین و نشان دادن ارتباطات فراوان با منطقه قفقاز و شرق آناتولی گمانه زنی در این محوطه نیز با هدف آشکار ساختن این ارتباطات بوده است. این محوطه دارای آثار فرهنگی از دوره های نوسنگی، مس وسنگ، مفرغ و عصرآهن است که به دلیل قرارگرفتن در مسیر مواصلاتی فلات ایران به آناتولی و نیز واقع شدن در مسیر بزرگراه مهم بازرگانی منشعب از جاده خراسان بزرگ (جاده ابریشم)، از موقعیت ممتازی جهت مبادلات تجاری و فرهنگی برخوردار بوده است. وجود معدن نمک به عنوان کالای صادراتی در این محوطه و هم چنین ابزارهایی از سنگ ابسیدین (کالای وارداتی) در 7 نوع و رنگ متفاوت، شاهد این مدعاست. درصد حجم پراکندگی سفالینه ها در سطح محوطه نشان می دهد که دوره پویایی و شکوفایی این محوطه در عصرمفرغ بوده و به نظر می رسد که در این دوران و برای اولین بار در دشت خوی، می توان از وجود یک مرکز با مساحت بیش از 16 هکتار سخن گفت که وجود چنین مرکزی به احتمال زیاد درراستای تجارت فرامنطقه ای بوده است. در این پژوهش، 20 نمونه سفال عصرمفرغ گردآوری شده از بررسی سطحی و گمانه زنی به منظور تعیین عرصه و حریم محوطه مورد مطالعه و گونه شناسی قرار گرفته است.
کلیدواژگان: محوطه دوزداغی خوی، عصرمفرغ، سفال -
صفحات 39-50
نقش مایه ها در هنر ایران حامل مفاهیم و مضامینی است که تجلی گر جهان بینی جوامع بشری به شمار می آیند. نقوشی که بر مهرها نقش می بندد بیانگر میراثی است که در آن بستر به وجود آمده اند. تحقیق پیش رو به مطالعه و تحلیل نقوش حیوانی برروی مهرهای مشبک فلزی در جنوب شرق ایران می پردازد. یکی از پدیده های جالب توجه فرهنگ های عصرمفرغ در ایران، رواج مهرهای مشبک فلزی در جنوب شرق ایران است که مختص و ویژگی خاص این منطقه جغرافیایی و اقلیمی است. این گونه از مهرها، به طور کلی از جنس مفرغ و هم چنین از جنس نقره و در مواردی نادر از آلیاژهای گوناگونی بوده که به روش موم گمشده ساخته شده اند. هدف از پژوهش حاضر، شناخت مفاهیم و مضامین آن ها و مشخص کردن عواملی است که در نقش کردن نقوش مهرهای دوران مزبور دخیل بوده اند. لازم به ذکر است که این مهرها به شکل مربع، دایره و مثلث ساخته شده و دربرگیرنده نقوش هندسی، گیاهی، انسانی و حیوانی است. تاکنون در رابطه با این نقش مایه ها برروی مهرهای مشبک فلزی، نظریه مستدل و مستندی مطرح نشده است. بدیهی ست که اطلاعات مستخرج از نمونه های به کار رفته در مهرهای مشبک جنوب شرق در عصر مفرغ ایران، می تواند تاحدود زیادی راهگشای بسیاری از ابهامات موجود در این زمینه و شناخت هرچه بیشتر نقوش حیوانی برروی مهرها باشد؛ از همین رو، این پژوهش می کوشد تا ابعاد مختلف مفهومی و محتوایی نقش مایه مزبور به صورت مستند، که با روش پژوهشی توصیفی-تحلیلی است، با تکیه بر روش مطالعه کتابخانه ای و با این فرض که روش نمایش این نقش ها برگرفته از طبیعت و نشان دهنده اهمیت حیوانات در چرخه زندگی مردمان این ناحیه است، مورد بحث و تحلیل قرار گیرد. یافته های تحقیق نشان دهنده تاثیر درخور ملاحظه شیوه زیست و جایگاه این حیوانات در باورها و اندیشه های مذهبی و فکری حاکم بر مردمان این ناحیه است.
کلیدواژگان: جنوب شرق ایران، عصرمفرغ، مهر مشبک، نقوش حیوانی -
صفحات 51-67
غرب ایران در هزاره اول قبل ازمیلاد سرشار از رخدادهای تاثیرگذار در زمان حکومت های آشور و اورارتو بود. در این برهه تاریخی، حکومت محلی ماناها همواره ازطرف آشوریان و اورارتوها مورد هجوم قرار می گرفت. در این میان نیاز به دفاع از سرزمین، ماناها را مجبور به ساخت بناهای مستحکم برای جلوگیری از غارت و تخریب کرد. گویا در این زمان، سازه ای بزرگ در محل موسوم به «تپه زیویه» ایجاد شد که ازطرف محققین به عنوان «قلعه» یا «کاخ-دژ» معرفی شده است. در این مقاله با توجه به ساختار اصلی بنای زیویه و نیز گورستان های فراوان در اطراف این بنا، پیشنهاد شده که به کاربری زیویه به عنوان «نیایشگاهی بزرگ» نیز توجه شود. با نگاهی دقیق تر به این بنا و محوطه های یافت شده در اطراف تپه زیویه می توان گفت که در این برهه، ماناها جدای از ساختن قلعه، بناهایی نیز برای انجام مراسم آئینی و تشریفاتی ساخته اند که کاربرد نیایشگاهی داشته اند و باید این مورد را نیز درنظر داشت که در هر حکومتی دین و فرایض دینی از نکات مهمی است که موردتوجه دولت ها بوده است. پرسش مهمی که می توان مطرح کرد این است که اگر کارکرد بنای مکشوف در زیویه، قلعه نباشد پس کاربری اصلی این بنا چیست؟ با این توضیح نگارندگان تلاش کرده اند تا در این مقاله این فرضیه را مطرح نمایند که کاربری احتمالی بنای تپه زیویه به عنوان نیایشگاهی درحدود سده های 9 تا 7 ق.م. در غرب ایران بوده است. در این مقاله با رویکردی تحلیلی-تاریخی و با بهره گیری از مطالعات میدانی و کتابخانه ای به کارکرد اصلی بنا و بررسی داده ها و ارتباط آن ها پرداخته شده است.
کلیدواژگان: هزاره اول قبل ازمیلاد، مانایی، قلعه، نیایشگاه، زیویه -
صفحات 69-85
در باستان شناسی برای بازسازی محیط طبیعی به منظور پی بردن به چگونگی انتخاب سکونتگاه های باستانی، از علم جغرافیا مدد می جوییم؛ چراکه تاثیر متقابل انسان و محیط درطول حیات کره زمین امری بلامنازع بوده و هست. مقاله حاضر نتیجه دو فصل بررسی میدانی در سال های 1393 و 1396 ه.ش. در جنوب غربی شهرستان کلیبر در حوزه ارسباران در استان آذربایجان شرقی است. هدف بررسی در فصل اول شناسایی محوطه های باستانی به منظور نجات بخشی در محدوده سد پیغام چای بود که طی این بررسی 18 کورگان و 11 محوطه از ادوار مختلف تاریخی بررسی و شناسایی گردید. با توجه به کورگان هایی که در محدوده این سد بررسی و شناسایی شد و منحصربه فرد بودن آن ها به طور خاص در شمال غرب ایران، فصل دوم مطالعات در نظر گرفته شد. از این رو در سال 1396 ه.ش. مجددا منطقه مزبور بررسی شد، طی این بررسی عوامل موثر بر شکل گیری و پراکنش استقرارهای انسانی و نحوه توزیع فضائی - مکانی سکونت گاه ها در مطالعات لحاظ گردید. در فصل دوم، تعداد 19 کورگان و 24 محوطه از ادوار مختلف تاریخی با دو نوع الگوی استقراری شناسایی شد، که شامل استقرارهای یکجانشین و کوچ نشین بودند. از مجموع 72 اثر فرهنگی-تاریخی شناسایی شده، 45 اثر تاریخی فرهنگی مربوط به محوطه ها یا تپه های هزاره اول قبل ازمیلاد است که 37 اثر از این تعداد کورگان است. این مقاله بر آن است تا نقش عوامل زیست محیطی- جغرافیایی موثر از قبیل ارتفاع از سطح دریا، میزان شیب و درصد آن، دسترسی به منابع آب و زمین های با قابلیت استقرار را در شکل دهی فضاهای زیست گاه انسانی هزاره اول قبل ازمیلاد، در شهرستان کلیبر بررسی کرده و در آخر الگوی زیستی به جای مانده از سه هزارسال پیش تاکنون را در زندگی ایلی عشایر امروز تحلیل نماید. نتیجه این تحقیق ثابت کرد که بهترین گزینه برای انتخاب محل سکونت نزدیک به منابع آب بوده و به جز 4 محوطه، بقیه محوطه ها در فاصله 0-500 متری منابع آب بودند. به دلیل مراتع مناسب برای چرای دام از گذشته های دور منطقه برای استقرار فصلی مناسب بوده و حتی در حال حاضر هم عشایر نیمی از سال را در آنجا می گذرانند. ارتفاع 1700-1400 متری نیز که ارتفاع مناسبی برای اسکان انسان است عامل مهمی در سکونت گزینی انسان هزاره اول قبل ازمیلاد است. ازطرفی شکل گیری محوطه ها در شیب های آفتاب گیر بوده است، در بررسی زمین های با قابلیت استقرار شکل تپه ماهوری محدوده شمال رودخانه کلیبر چای نشان داد به دلیل امکان طغیان رودخانه ها استقراری ایجاد نشده و در بخش جنوبی احتمال داده می شود بخشی از آثار باستانی زیر رسوبات مدفون باشد.
کلیدواژگان: کلیبر، پیغام چای، تحلیل الگوی استقرار، توزیع فضایی، کوچ روان، هزاره اول قبل ازمیلاد -
صفحات 87-107
سفال به عنوان مهم ترین و فراوان ترین داده فرهنگی در بسیاری از محوطه های باستانی از اهمیت بالایی در مطالعات باستان شناسی برخوردار است، به گونه ای که بسیاری از دوره بندی های زمانی برمبنای مطالعات مقایسه ای سفالی انجام شده است؛ درواقع، شناخت سفال هر دوره یکی از بنیادی ترین مراحل مطالعات باستان شناسی است. گونه شناسی، طبقه بندی و سرانجام گاه نگاری سفال، ابزار مناسبی برای شناخت بیشتر سنت سفال گری در هر منطقه است. محوطه شیرکوه نایین در 6 کیلومتری غرب روستای سپرو نایین، یکی از محوطه های منسوب به دوره های ساسانی و اشکانی است. بر این اساس، با این پرسش بنیادی که تعیین قدمت محوطه از طریق طبقه بندی، گونه شناسی و مطالعات مقایسه ای سفال مربوط به چه دوره یا دورانی است؟ در این تحقیق با تکیه بر طبقه بندی، گونه شناسی و مطالعات تطبیقی سفال، گاه نگاری پیشنهادی آن ارائه شده است. بر این اساس از مجموع کل سفال های جمع آوری شده توسط نگارندگان، تعداد 63 قطعه سفال گونه شناسی، طبقه بندی و در چارچوب روش های رایج باستان شناختی، تجزیه و تحلیل و درنهایت منجر به ارائه گاه نگاری شده است. شیوه پژوهش از نوع توصیفی-تطبیقی است و نتایج براساس مطالعات مقایسه ای مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان داد سه گونه سفالی قهوه ای، نخودی و قرمز و سه نوع شکل سفالی کاسه، کوزه و خمره در میان سفال های شیرکوه قابل تشخیص است. تمامی سفالینه ها با چرخ سفال گری ساخته شده اند و در بین آن ها سفال دست ساز یافت نشد. نتایج گاه نگاری نشان داد که بیشتر سفال ها مربوط به دوره ساسانی و شمار کمی از آن ها مربوط به قرون اولیه اسلامی است. سفال های این محوطه با محوطه های مختلفی از مناطق ایران نظیر: قلعه یزدگرد ریجاب، اولتان قالاسی مغان، تورنگ تپه، میاناب شوشتر و دشت فارسان چهارمحال بختیاری قابل مقایسه و شاخصه سفال های ساسانی در بخش فلات مرکزی از طریق مطالعات باستان شناسی این محوطه قابل تشخیص است. شناخت شناسی بناهای معماری برجای مانده در این محوطه شامل قلعه، چهارتاقی و صفه شیرکوه نیز شایان توجه و از دیگر مباحث طرح شده در مقاله است.
کلیدواژگان: طبقه بندی، گونه شناسی، گاه نگاری، سفال ساسانی-اسلامی، شناخت شناسی، شیرکوه نایین -
صفحات 109-125
لودریچه محله ای واقع در شهرستان برخوار و 9 کیلومتری شمال شهر اصفهان است. این بنا در مجاورت قبرستان کهن که امروزه تبدیل به فضای سبز شده، قرار دارد. جهت بنا شمال غربی- جنوب شرقی و نقشه آن چهارطاقی است که بعدها دخالت هایی در آن صورت گرفته است. به دلیل قرارگیری این منطقه در فاصله 4 کیلومتری شرق شهر تاریخی گز (با استقرارهایی از دوره اشکانی و ساسانی) مطالعه این بنا در بافت فرهنگی تاریخی اش درخور اهمیت است. در همین راستا تلاش شد تا ضمن بررسی باستان شناسانه چهارطاقی لودریچه، فهمی نسبی از تاریخ ساخت و کاربری این بنا ارائه و به عنوان یکی از اولین پژوهش های متکی بر فعالیت باستان شناسانه در شهرستان برخوار، مبنای مطالعات تطبیقی و مقایسه ای آتی در این منطقه قرار گیرد. مهم ترین و اصلی ترین پرسش های پژوهش، زمان ساخت بنا و کاربری بنا از زمان ساخت آن تاکنون(؟) است. برحسب فرض های اولیه و با تشریح نقشه بنا، بنای لودریچه متعلق به دوره ساسانی و قرون اولیه اسلامی با کاربری مذهبی درنظر گرفته شد که با انجام پژوهش، این فرضیات اثبات شد. این پژوهش با روش بررسی پیشینه بنا در متون تاریخی، ارزیابی مصالح و عناصر تزئینی بنا، تحلیل نقشه معماری و مقایسه آن با سایر بناهای همجوار و همزمان انجام شده است. نتایج حاصل از پژوهش بیانگر این است که بنای لودریچه چهارطاقی ای متعلق به دوره ساسانی یا سده های اولیه اسلامی با کاربری آتشکده یا همان «آتشکده زروان اردشیر» است که به دستور اردشیر بابکان پس از تصرف اصفهان در هنگام ظهر در قریه «خوار» ساخته شده که بعدها با ورود دین اسلام به منطقه، این بنا از آتشکده به حسینیه تغییرکاربری داده و تا امروز اهالی این منطقه از آن به عنوان بنایی مذهبی استفاده می نمایند.
کلیدواژگان: چهارطاقی، ساسانی، قرون اولیه اسلامی، لودریچه، برخوار اصفهان -
صفحات 127-148
اندیشه و تفکر ناب دینی و عرفانی در ذهن هنرمندان مسلمان سبب شده در تمام آثار هنری اسلامی روح مشترکی پدیدار شود. شناخت ماهیت و هدف هنر اسلامی در سده اخیر موردتوجه بسیاری از پژوهشگران و اندیشمندان قرارگرفته و پژوهش های آنان به طرح نظریات مختلفی درباره فلسفه و حکمت هنر متعالی اسلامی منجر شده است. «تیتوس بورکهارت» و «سید حسین نصر» ازجمله اندیشمندانی هستند که با رویکردی سنت گرایانه و برپایه دیدگاه های دینی و عرفانی به تبیین چیستی، چرایی و چگونگی هنر اسلامی -معماری، هنرهای کاربردی و هنرهای تجسمی- پرداخته اند. پرسش این است: نگارگری اسلامی ایران برمبنای دیدگاه های اندیشمندان سنت گرایی چون تیتوس بورکهارت و سیدحسین نصر در چه ویژگی هایی با هنرهای اسلامی دیگر اشتراک دارد؟ در این مقاله، ویژگی های بصری و محتوایی نگارگری اسلامی ایران برپایه دیدگاه های دینی و عرفانی تیتوس بورکهارت و سیدحسین نصر درباره هنر اسلامی تبیین شده و میزان همسانی نگارگری ایرانی در صورت، بیان و معنا با سایر هنرهای اسلامی مورد مطالعه قرار گرفته است. بر این اساس پس از گردآوری برخی از نظریات تیتوس بورکهارت و سیدحسین نصر درباره هنر اسلامی و بررسی تعدادی از آثار نگارگری دوران اسلامی به شیوه اسنادی، داده های به دست آمده با روش توصیفی و مقایسه ای تدوین شده است؛ درنهایت تحلیل داده ها به روش استدلال استقرایی به انجام رسیده است. براساس یافته های پژوهش، عناصری مانند: فرم یا صورت، رنگ، فضاسازی، عدم بعدنمایی و بهره مندی از نوشتار (در قالب شعر) به نگارگری ایران، همانند سایر گونه های هنر و معماری ایران معنا و مفهوم ویژه ای بخشیده اند. ازسوی دیگر، صورت، بیان و معنا در نگارگری اسلامی ایران با آراء و دیدگاه های عرفانی-دینی تیتوس بورکهارت و سیدحسین نصر هم سو است و این آراء، تنها درباره نگاره های غیرمذهبی و درباری صادق نیست.
کلیدواژگان: هنر اسلامی، بورکهارت، سیدحسین نصر، نگارگری ایران، دیدگاه های دینی و عرفانی -
صفحات 149-163
محمدزمان، نقاش عصر صفوی، در برخی از آثار خود به تقلید از آثار فرنگی و کپی برداری از آن ها پرداخته است. او هم چنین در برخی از آثار اصیل خود که مضمونی سنتی دارند، برخی از شیوه های نقاشی عصر جدید غربی را به کار گرفته است. در میان این شیوه ها، پرسپکتیو اهمیتی بسزا دارد. محمدزمان در آثار تقلیدی خود پرسپکتیو را صحیح به کار گرفته، اما در آثار اصیل او گاه پرسپکتیو به صورت صحیح و گاه نادرست انجام شده است. تا پیش از این، برخی از مفسران (هم چون کریم زاده تبریزی) بر این عقیده بوده اند که کاربرد پرسپکتیو توسط محمدزمان ناشی از نوعی نقصان و عدم آموزش های آکادمیک بوده است. در این مقاله درمقابل این نظر، این تفسیر مطرح می شود که محمدزمان در آثار اصیل خود، نه صرفا پرسپکتیوهای غلط و صحیح، بلکه پرسشی را در باب نسبت میان نگارگری سنتی ایرانی و نقاشی جدید غربی به ودیعه گذاشته است. از این رو در این مقاله با بررسی چند مورد از آثار اصیل محمدزمان، آن پرسش مورد بحث قرار می گیرد و ادعا می شود که در فقدان مباحث نظری مرتبط با نسبت میان عناصر قدیم و جدید در نقاشی، نتیجه محتوم، استیلای پرسپکتیو غربی بر نقاشی ایرانی بوده است.
کلیدواژگان: زمان، پرسپکتیو، نگارگری سنتی، نقاشی صفوی -
صفحات 165-182
کرانه های جنوبی دریای مازندران به لحاظ برخورداری از محیطی مناسب، همواره درطول سده ها و هزاره ها موردتوجه انسان ها و استقرارهای انسانی بوده است. تاکنون در نتیجه کاوش های باستان شناسی و نیز حفاری های غیرمجاز، بخشی از آثار مادی مرتبط با استقرارهای باستانی در این ناحیه یافت شده است. جزئیات و چگونگی کشف بسیاری از آثار تاریخی به دست آمده از کاوش های غیرمجاز یا کشفیات اتفاقی هنوز به روشنی مشخص نیست. این اشیاء که عموما به صورت مجموعه ای پدیدار شده اند، غالبا شناسنامه نامشخص و سرنوشت نامعلومی دارند. این درحالی است که برخی از اشیاء مازندران که درطول دهه ها و سده های اخیر به دست آمده، منحصربه فرد بوده و نظیر آن ها تاکنون در جای دیگری یافت نشده است. برخی از پرسش هایی که این پژوهش درصدد دستیابی به پاسخی برای آن هاست بدین شرح است: 1. اهمیت آثار تاریخی مازندران که از کشفیات اتفاقی یا حفریات غیرمجاز دو سده اخیر کشف شده، ازلحاظ کمی و کیفی چگونه است؟ 2..منابع بررسی آثار تاریخی حاصل از کشفیات اتفاقی مازندران کدام اند؟ در این پژوهش با بهره گیری از منابع تاریخی مربوط به مازندران از قبیل کتاب های تاریخی، روزنامه ها، جراید، سفرنامه ها و روایات عامیانه به بررسی آن دسته از آثار تاریخی این منطقه خواهیم پرداخت که از کاوش های باستان شناسی به دست نیامده اند، بلکه در نتیجه کشفیات اتفاقی یا حفریات غیرمجاز دو سده اخیر کشف شده و در حال حاضر شماری از آن ها در موزه های مختلف ایران و جهان قرار دارند. نتیجه این بررسی نشان می دهد که چگونگی کشف و اهمیت و جایگاه هنری و تاریخی شماری از این آثار نیازمند توجه و تامل بیشتری است.
کلیدواژگان: مازندران، اشیاء باستانی، دوره قاجار و پهلوی، حفاری های غیرمجاز، کشفیات اتفاقی
-
Pages 7-24
The Fars province is one of the most important areas in Iran in term of pre-history archeological studies. This region has good natural talent due to its diverse environmental infrastructures. During the Samnard’s archaeological exploration in the year of 1972 AD, according to the identification of polished red plain pottery in several sites of the Marvdasht plain and excavation of the Tel Bakun in layer 5A, an important period was identified in the Fars chronological sequence which called the Lapui period. Over the past few decades, due to limited recognition of the material-cultural characteristics of the Lapui period and the short duration of cultural continuity (3900-3400 BC), uncertainties such as the precise beginning and end of this period, livelihoods, socio-cultural mechanisms, specialized production and economic remains. The variety of cultural materials obtained has consisted of several layers of settlement, architectural structures, pottery, handicrafts and stone utensils, animal figurines, materials related to administrative and administrative techniques, ornamental and miscellaneous objects that have been studied and evaluated. The present study is related to the study of cultural and settlement materials obtained from the excavation of Lapui mound and its conclusion is a confirmation of the cultural-settling continuation of the 4th millennium BC and the Lapui period in Marvdasht plain which in this research has been addressed.
Keywords: Fars Province, Marvdasht Plain, Lapui Period, Excavation of Lapui Mound -
Pages 25-37
Khoy Plain has attracted various tribes in terms of geographical conditions and suitable environmental capacities over the course of thousands of years, and has been the basis for establishing human settlements in different periods. The pattern of dispersion of the areas identified in this mid-range plain in the Bronze Age reveals the emergence and existence of a large center called “Dozdqi”, which in this period becomes a very important center. Dozdaqi with a height of 1200 meters above sea level is an area with more than 16 hectares and 24 meters above the surface of the surrounding area, the highest prehistoric area of the plain, which is located along the permanent river of Ghodvokh Boghan and the springs and wetlands. The existence of a salt mine as an export commodity in this area, as well as obsidian artefacts (imported goods) in 7 different colors. The percentage of the volume of distribution of pottery on the surface of the site indicates that the period of dynamism and flourishing of the site was in the Bronze Age, and it seems that during this period and for the first time in Khoy plain, there could be an over-the-center Of the 16 hectares.The existence of such a center is likely to be in the context of trans-regional trade. In this research, 20 samples of the Bronze Age pottery sherds were collected from the surface survey and speculation to determine the area and privacy of the study area and typology.
Keywords: Dozdaqi Khoy, Bronze Age, Pottery -
Pages 39-50
The motifs in Iranian art carry the concepts and themes that represent the worldview of human societies; the motifs that embody the seals reflect the legacy in which the context was created. The present study studies and analyzes animal motifs on lattice seals in southeastern Iran; one of the most interesting phenomena of the Bronze Age cultures in Iran is the prevalence of lattice seals in the southeast of Iran. These types of seals are generally made of bronze as well as silver in rare cases, and various alloys made with the missing wax method. The purpose of the present study is to identify their concepts and themes and to identify the factors that were involved in creation of the motifs of this period. It should be noted that these seals are made in the form of squares, circles and triangles and include geometric, plant, human and animal motifs. No substantiated theory has been put forward regarding the importance of substances on metal lattice seals. Obviously, information extracted from specimens used in the lattice seals of the southeast Iran during the Bronze Age can greatly shed lights on many of the ambiguities in this area. From this point on, we attempt to document the various conceptual and content dimensions of the design, based on a descriptive-analytical research method, relying on a library study method and assuming that the design of these designs is based on the surrounding nature and Indicates the importance of animals in the live hood of the people in this area, we discuss and analyze. The findings of the study indicate that these animals depicted on the seals have a significant influence on the lifestyle and status of these animals in the religious and intellectual beliefs that overwhelm in this area..
Keywords: Iran, South East, Seal, Compartmented Seal, Animal Motifs -
Pages 51-67
Western Iran during the first millennium had been fraught with significant incidents in the Assyrian and the Urartian era. In this historical period, the Mannaean local government had been frequently invaded by the Assyrian and the Urartian. Therefore, these invasions and the need to defend the country and its national structures had obliged the Mannaean government to construct strongholds so as to prevent plunder and destruction. Apparently it is the time a structure is built on Ziviyeh hill which is known to be a castle by researchers. In the present study, according to the major structure of the building and the tombs around this site, Ziviyeh is suggested to be an important temple. Paying careful attention to this structure and the excavated areas around the Ziviyeh hill, it is claimed that at that time, besides constructing castles, Mannaean government used to build some buildings for undertaking specific rituals. This must be noted that religious rituals had always been of considerable importance for the governments. The major question is: lf the structure discovered in Ziviyeh is not a castle, what had been used for? Explaining this, the authors have tried to hypothesize that the probable use of the Ziviyeh structure had been religious and ritualistic circa 7th to 9th century B.C. in the Western Iran. This study having an analytical-historical approach, using field studies and library data, tries to introduce the structure and study data and their co-relations.
Keywords: First Millennium, Mannaean, Castle, Worship, Ziviyeh -
Pages 69-85
The present paper is about the result of two seasons of archaeological exploration in the southwest of Kaleibar Township in the Arasbaran Area of the East Azerbaijan Province. The first season of archaeological exploration was conducted in 2014 and the second season was conducted in 2016. The purpose of the first season of exploration was salvage exploration to identify ancient sites in the area within the Peiqam- Chay Dam. Regarding the Tumulus that were discovered in the area of this dam, and considering their incomparability in the northwest of Iran, the second season of the exploration was carried out and in 2016, the area was re-examined. In this survey, the role of geographical factors such as altitude, distance and proximity to the river and the springs, the percentage of slope and access to pastures in the creation of ancient rural settlements were analyzed. concerning the distance and proximity to the river, it was found out that almost 95% of the ancient settlements were located 500 meters or less far from the rivers and most of them were located at altitudes of 1400 to 1500 meters, considered a suitable altitude for residence. In terms of slope, the settlements were created at a slope of less than 10%. With the Geo-Reference of the map, the nowadays nomadic roads were estimated on the map of the study area, which the sites identified on that, the human has used the path to migrate three thousand years ago, as today’s tribes also traverse. Therefore, it can be proven that the migration pattern has continued here for three thousand years, and the chosen human model has been a nomadic or semi-permanent life style.
Keywords: Kaleibar, The Analysis of Settlement Patterns, Spatial Distribution, Peiqamchay River -
Pages 87-107
Pottery as one of the major handcrafts of human societies plays an important role in rebuilding past culture and civilization. Classification, typology and chronology of pottery are of great importance in archaeological studies. The abundance and variety of pottery in situ has made it possible for the archaeologist to obtain the best cultural evidence for the recognition of ethnicities and communities. Pottery documentation and species identification is one of the technical principles in archaeological studies. One of the less well-known areas in the archaeology of Iran’s historical period, especially in the Sassanid period, is the present-day area of Isfahan Province in the Central Iranian Plateau. Introduction and study of Shirkouh Naein area previously carried out by Alamdar hajiAlian was selected for the research since it was evaluated in terms of statistical population and type of cultural materials of the Sassanian era from both architectural and cultural point of view.
Keywords: Classification, Typology, Chronology, Sassanian Islamic Pottery, Epistemology, Shirkooh Naein -
Pages 109-125
Lowdaricheh is a neighborhood in the town of Burkhar 9 km north of Isfahan. This monument is adjacent to the ancient cemetery, which has become a receational spot today. The northwest-southeast direction of the momument and its plan is a quadrilateral that later interferes. Due to its location 4 kilometers east of the historic city of Gaz (with settlements from the Parthian and Sassanid periods), the study of this building is important in its historical-cultural context. In this regard, while taking advantage of the archaeological survey of the Lowdaricheh quadrangle, it provided a relative understanding of the history of its construction and it’s use and as a basis for future comparative and comparative studies in the area, as one of the first studies of archaeological activity in the city. The most important research questions are the time of construction and the use of the building since its construction. According to preliminary assumptions and with a description of the plan of the building, the Lowdaricheh building of the Sassanid Period and the early Islamic centuries was considered to be religious. This research has been done by examining the history of the building in historical texts, evaluating the materials and decorative elements of the building, analyzing the architectural plan and comparing it with other neighboring and simultaneous buildings. The results of the research indicate that the chartaqi-e- Lowdaricheh building of the Sassanid Period or Early Islamic centuries was used by the (Zarvan-Ardashir) Fire-Temple, which was built by Ardeshir Babakan after the capture of Isfahan at noon in (Khar) village. The entrance of the Islam into the area has changed it from a Fire-Temple to a Hoseiniyeh and to this day its inhabitants use it as a religious building.
Keywords: Chartaghi, Sasanid, Early Islamic Centuries, Lowdaricheh, Burkhar County in Isfahan -
Pages 127-148
Pure religious and mystical thoughts in the minds of Muslim artists have led to the emergence of a common spirit in all Islamic artworks. Understanding the nature and purpose of Islamic art in the last century has attracted the attention of many scholars and researchers and their studies have led to various theories about the philosophy and wisdom of transcendent Islamic art. Titus Burckhardt and Seyyed Hossein Nasr, including intellectuals who use a traditional approach based on religious and mystical views to explain what, why and how Islamic art - architecture, applied arts and visual arts. The question is: Islamic miniature of Iran based on traditionalist thinkers such as Titus Burckhardt and Seyyed Hossein Nasr on what features are similar to other Islamic Arts? In this study, the visual and content characteristics of the Islamic miniature of Iran are explained based on the religious and mystical views of Titus Burckhardt and Seyyed Hossein Nasr and the degree of similarity of Iranian miniature in form, expression, and meaning with other Islamic arts has been studied. Accordingly, after collecting some of Titus Burckhardt’s and Seyyed Hossein Nasr’s theories on Islamic art and examining several Islamic era miniatures through surveying and documenting, the data obtained have been drafted in a descriptive and comparative method. Finally, data analysis was performed using inductive reasoning. Based on the findings of the research, elements such as form, color, specialization, non-representation and use of writing (in the form of poetry) have given Iranian miniature, like other forms of Iranian art and architecture, special meaning. On the other hand, the form, expression, and meaning of Islamic miniature in Iran are in line with the mystical and religious views of Titus Burkhardt and Seyyed Hossein Nasr, and these views are not only true about non-religious and court images.
Keywords: Islamic Art, Burckhardt, Seyyed Hossein Nasr, Iranian miniature, Religious, Mystical Views -
Pages 149-163
Muhammad Zaman, painter of the Safavid era, in some of his paintings has copied the western (“Farangi”) works. He has also used some of the techniques of the Western Modern age painting in some of his original works, having a traditional theme. Among these techniques, perspective has a great significance. In his copied works, Muhammad Zaman has used the perspective correctly, but in his original works, sometimes the perspective has been done correctly and sometimes incorrectly and unaligned. Until now, some commentators have argued that the use of perspective by Muhammad Zaman was due to a kind of incompetency and lack of academic education. In this article, in contrast to this view, it is argued that the point about Muhammad Zaman’s correct/incorrect use of perspective has been underestimated and therefore, there is a need to reinterpret what has hitherto been considered as a simple inaccuracy. In his original works, Muhammad Zaman, has arisen a question about the relation between traditional Persian miniatures and Western painting. Hence, in this paper, by examining some of the original works of Muhammad Zaman, this question is discussed and it is claimed that in the absence of theoretical discussions concerning the relation between the old and the new elements in painting, the inevitable result was the domination of Western perspective on Iranian painting. In other words, the works of Muhammad Zaman can be considered as a vehicle for “thinking”. Imaginary atmosphere of Persian painting and the Western perspective are mutually exclusive, and Muhammad Zaman transformed this incompatibility to the image as a “question”.
Keywords: Muhammad Zaman, Perspective, Painting of Safavid -
Pages 165-182
Having a favorable environment, the southern coasts of the Caspian Sea have hosted human settlements for millennia. So far, as a result of archaeological excavations as well as illegal diggings, a considerable number of ancient artifacts have been unearthed from archaeological sites in this region. The nature of many finds from unauthorized excavations and accidental discoveries are still unclear. These objects, generally found as hoards, often have unknown provenance and unknown fate. However, some of the objects, which are discovered from the Mazandaran region during the last centuries, are unique and their analogous have never been found from elsewhere. These are the main questions this research tries to answer: 1. given quantitative aspects of the accidental or unauthorized finds from Mazandaran, what sorts of information can be achieved by the study of these objects? 2.Which groups of sources can be helpful for the study of historical objects found by accident in the territory of the Mazandaran province? In this research, we will focus on certain historical objects from Mazandaran, which have been discovered either accidentally or by unauthorized diggings during the last two centuries. A number of these objects are currently kept in museums not only in Iran, but also in some western countries. Their provenance and fate can sometimes be traced in historical books, newspapers, travelogues and oral narratives. This study attempts to show the necessity of reconsideration of the provenance of certain objects as well as their historical and artistic significance.
Keywords: Mazandaran, Ancient Objects, Qajar, Pahlavi Periods, Unauthorized Excavations, Accidental Discoveries
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.