مجله پژوهش و مطالعات علوم اسلامی
پیاپی 10 (اردیبهشت 1399)

نهج البلاغه کتابی حیات بخش و ارمغانی الهی برای جامعه بشری است. حکومت با استفاده مشروع از قدرت، جامعه را به اهداف مشترک خود می رساند و زمینه تعاون عمومی را برای رسیدن به سعادت فراهم می آورد. از نظرامام علی (ع) حضور و مشارکت فعال مردم در سامان دادن به امور جامعه، بسیار مهم است از این رو بعد از بیعت مردم با وی، پذیرش زعامت مسلمانان را مستند به حضور مردم کرد و آن را حجتی بر خود در اداره جامعه دانست. با تفحص و تعمق در سیره عملی و نظری امام چنین برداشت می شود که مهم ترین عامل رشد و توسعه همه جانبه و تامین امنیت و رفاه یک جامعه را ایشان، در نقش حاکم و زمامداران آن می داند. هدف این مقاله برقراری یک ارتباط منطقی میان شیوه حکومت داری و آبادانی جامعه است. در این مقاله سعی گردیده است با استفاده از روش کتابخانه ای ضمن مرور کلی بر مفاهیم اساسی به عواملی که کلید توسعه جامعه است و به آرمان های حکومت جامه عمل می پوشاند، اشاره شود و در پایان پیشنهاداتی در رابطه با هدف این مقاله ارایه گردد.

استخاره به معنای طلب خیر، عبارت است از عملی که شخص هنگام متحیر شدن بین دو امر، به وسیله آن یکی از دو امر را برمی گزیند و از امور دینی بسیار رایج در جامعه است که انواع مختلفی دارد و معروفترین آن ها، استخاره با تسبیح و قرآن است. به دلیل وجود قاعده تسامح در ادله سنن، در ادله استخاره به عنوان یک عمل مستحب تسامح شده و بدون بررسی دقیق، انواع مختلف آن را از آموزه های اهل بیت (ع) دانسته و به آن عمل شده است. مانع شدن این امر از اجرای بعضی طرح ها در بعضی مواقع، سبب شد تا به بررسی مشروعیت اصل استخاره و انواع آن بپردازیم. لازمه ی این کار، بررسی قاعده تسامح در ادله سنن بود که پس از بررسی و نقد آن، لزوم بررسی دقیق سند و متن ادله استخاره را ثابت کردیم. بعد از بررسی و نقد احادیث موجود در باب استخاره و نظرات موافقین و مخالفین، به بطلان مشروعیت استخاره با قرآن و تسبیح، و اثبات برتری استخاره با نماز و دعا و مشورت رسیدیم.

دنیای امروز در حال پیشرفت است و نقش مدیریت در زندگی بشر بسیار مهم است، اگر جامعه به درستی مدیریت شود می توان از تمامی ظرفیت ها و امکانات موجود در آن جامعه، برای دست یابی به اهداف مورد نظر بهره برد. مدیریت انسان و رهبری جامعه انسانی، مهمترین و در عین حال پیچیده ترین فرآیند فعالیت اجتماعی انسان است و شناخت اسلوب رفتاری و عملی پیامبران الهی، می تواند کارگشای مردم در انتخاب صحیح کارگزاران خود و راهگشای مدیران اجرایی در حکومت ها و مسئولیت ها باشد. برقراری حکومت الهی و مدیریت صحیح جوامع، از اهداف مهم پیامبران الهی بوده است ؛ آنان در این مسیرتلاش های بسیاری مبذول داشتند و هرگاه زمینه و موقعیت را برای چنین عمل ارزشمند و حیاتی مناسب می دیدند، در انجام آن تردیدی به خود راه نمی دادند. در قرآن کریم شیوه ی حکومت داری و مدیریت برخی از پیامبران الهی شرح داده شده است، پیامبرانی که در شرایط زمانی، حکومت های خاصی داشتند و به شکل کامل و درست و با توجه به مناسبات فرهنگی و اجتماعی عصر خود، جامعه را به بهترین شکل مدیریت نمودند و در خصوص بحث مدیریت فرهنگی می توان از همین مدیریت مبتنی بر تعالیم اسلام و قرآن بهره گفت. یکی از پیامبرانی که می توان از شیوه مدیریتش بهره برد حضرت یوسف (ع) است ؛ چراکه در یک برهه از زمان، وزارت سرزمین مصر و مدیریت آن بخشی از رسالت او بوده است؛ عملکرد این پیامبر الهی می تواند الگویی موفق برای یک کارگزار حکومتی و یا یک مدیر در اجتماع باشد. هدف از نگارش چنین مقاله ای، بررسی شیوه ی مدیریتی حضرت یوسف (ع) در قرآن کریم و تبیین اصول نهفته در قرآن کریم در رابطه با مدیریت فرهنگی است که در واقع بهره وری از قرآن در جهت وصول به دانش قرآن بنیان را دنبال می کند . از جمله اصولی که از سیره ی حضرت یوسف (ع) زمینه مدیریت فرهنگی ،در این مقاله به آن اشاره و تبیین شده است می توان به اصل های « مسئولیت پذیری» ، « تعهد و تخصص در انجام کار»، «خلاقیت»،«تغافل»،« قانون مداری» و اصل «بخشش وگذشت» اشاره نمود.

بازاریابی شبکه ای یکی از اشکال نوین بازاریابی است که سطح قابل توجهی از معاملات امروزی را به خود اختصاص داده است. در نظر اول، بازاریابی شبکه ای با شرکت های هرمی یکی است؛ اما نظر صواب در این زمینه این است که بازاریابی شبکه ای به دو نوع سالم و غیرسالم تقسیم می شود، و شرکت های هرمی در نوع دوم می گنجد. طرح فروش در بازاریابی شبکه ای دو صورت دارد؛ مستقیم و غیرمستقیم. در طرح فروش مستقیم، شرکت اقدام به جذب بازاریاب کرده و بازاریاب اقدام به فروش محصول به مصرف کننده می کند؛ اما در فروش غیرمستقیم، بازاریاب سرشاخه، باید بازاریاب جدیدی را جذب کند و کالا از سوی آن بازاریاب به فروش برسد. از دیدگاه فقه، بازاریابی شبکه ای در فروش مستقیم، قابل انطباق بر عقود شرعیه ای چون بیع، اجاره، جعاله، وکالت و مصالحه می باشد و لذا صحیح است و مشروع. اما در فروش غیرمستقیم، بازاریابی شبکه ای به دو اشکال اساسی تعلیق در عقد و غرر دچار می شود که باعث غیرشرعی شدن آن می شود. البته در این بین کسانی نیز، وجود دارند که اساسا با بازاریابی شبکه ای مخالفت می کنند و معتقدند برای رسیدن به صحت بازاریابی شبکه ای، تنها تطبیق آن بر یکی از عقود شرعیه کفایت نمی کند؛ بلکه باید اثرات و پیامدهای آن را در زمینه های مختلفی چون اجتماع، فرهنگ، سیاست و اقتصاد بررسی نمود و من حیث المجموع، حکم به صحت آن داد؛ در حالیکه در این صورت نمی توان حکم به صحت و شرعی بودن آن داد.

در این پژوهش تلاش بر این بوده که دیدگاه ابن عربی و ملاصدرا مورد بررسی قرار گیرد. از آنجا که هر کدام تابع مکاتب فکری خاص بودند، بدیهی است که نتایج به دست آمده با یکدیگر متفاوت باشد. اما به دلیل اینکه دلایلشان در باب مسئله خلود بعضا دچار اشکال و نارسایی بوده، خلود در قرآن و روایت نیز بررسی شد. در نتیجه خلود از دیدگاه ابن عربی و ملاصدرا با خلود در قرآن در قرآن و روایت با یکدیگر متفاوت بود. به طوری که در برخی موارد چنانکه در بخش خلود از دیدگاه قرآن و روایات ذکر شده پاره ای از دیدگاه های ایشان در تضاد کامل با نصح آیات قرآن و روایات می باشد. بنابراین، ضعف در روش های تفسیری عرفانی و عقلی باعث شده است که خلود از دیدگاه قرآن و روایات مورد توجه قرار گیرد، زیرا مبین و نشان دهنده ی حقیقت واقعی خلود، به دور از هرگونه تفسیر ناروایی می باشد.

پژوهش پیش رو به دنبال پاسخ به این سوال است که عرفان چه جایگاهی در نظام ولایی اسلام دارد؟ در این پژوهش شاخصه های سکان دار نظام ولایی، کارکردهای ولایت در آموزه های اسلامی بیان شده و پس از تبیین جایگاه ولایت در عرفان اسلامی، شاخصه های عرفان ناب اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است که عبارتند از: خدامحوری، عقل گرایی، شریعت گرایی، ذکر الهی، ولایت پذیری، تاسی بر پیر و مراد، ریاضت های مشروع، عبودیت، نگاه مسیولانه به زندگی اجتماعی، محبت و عشق و سازگاری با فطرت، خلقت و ذات انسان. این پژوهش با تبیین ارتباط بین مفاهیم ولایت، فقاهت، عرفان، سیاست، ولی فقیه و شاخصه های عرفان ناب اسلامی به این نتیجه رسیده که بین ولایت ظاهری و ولایت باطنی، پیوند و ارتباط برقرار است و در ولایت فقیه نیز فقیه، علاوه بر آن جهت که فقیه و عالم است ولایت پیدا می کند از جهت علمی و عملی هم استحقاق ریاست و ولایت بر جامعه را دارد.