فصلنامه مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان
سال چهاردهم شماره 1 (پیاپی 53، پاییز 1398)

سرمایه اجتماعی از آنجا که فرایند نوآوری، خلاقیت، یادگیری تیمی و... را تحت تاثیر قرار می دهد و آنها را تسهیل می کند، مفهومی اساسی و بنیادی در درک نوآوری، خلاقیت و پویایی های سازمانی به شمار می آید. این پژوهش که از نظر هدف کاربردی و از لحاظ روش توصیفی-پیمایشی است، در جهت تعیین تاثیر سرمایه اجتماعی بر کارایی سازمانی با نقش میانجی خلاقیت سازمانی در اداره کل امور مالیاتی استان خراسان جنوبی انجام شده است. جامعه آماری این تحقیق 210 نفر از کارکنان اداره کل امور مالیاتی استان خراسان جنوبی بوده و با توجه به فرمول کوکران 136 نفر به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شده اند. ابزار گردآوری اطلاعات این پژوهش، سه پرسشنامه استاندارد شامل کارایی سازمانی پین پریانگ و سینگ تای (2012)، خلاقیت سازمانی دیک و متکلف (2001) و سرمایه اجتماعی ناهاپیت و گوشل (1998) بوده است. روایی پرسشنامه از طریق روایی محتوایی مورد تایید قرار گرفته است و پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ برای پرسشنامه های کارایی، خلاقیت سازمانی و سرمایه اجتماعی به ترتیب مقدار 82/0، 77/0 و 85/0 به دست آمده است. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار lisrel استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان داد سرمایه اجتماعی بر کارایی و خلاقیت سازمانی تاثیر معناداری دارد. اما تاثیر سرمایه اجتماعی از طریق خلاقیت سازمانی بر کارایی سازمانی معنادار نبود. بنا بر یافته های پژوهش می توان گفت که سرمایه اجتماعی بستر مناسب برای دسترسی به فرصت ها و اهداف زندگی را مهیا کرده، یکی از منابع مهم موفقیت سازمانی و اجتماعی محسوب می شود.

سلامت اجتماعی عبارت است از ارزیابی توانایی انجام موثر، کارآمدی عملکردها، مهارت ها و نقش های اجتماعی فرد در جامعه تعریف می شود. هدف از نوشتار حاضر ارزیابی وضعیت سلامت اجتماعی زنان شهر فردوس بوده است. این تحقیق بر مبنای نظریه کییز و با روش پیمایشی از نوع توصیفی انجام شده ، جامعه آماری آن را زنان20 تا 45 ساله شهر فردوس در سال 1395 تشکیل می دهند که براساس فرمول کوکران 304 نفر به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شده اند. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسش نامه استاندارد شده سلامت اجتماعی کییز است؛ و میزان آلفای کرونباخ آن برابر با 724/0 در حد متوسط بدست آمده است. نتایج نشان داد که میانگین سنی بین گروه سنی 20 تا 24 ساله بیشتر از سایر گروه ها بوده  است؛ و 66% جامعه زنان متاهل و در حدود 42% زنان تحصیلات دانشگاهی داشته اند .در بین متغیرهای زمینه ای مورد سنجش در این پژوهش، میزان درآمد ماهیانه خانوار رابطه معناداری با سلامت اجتماعی داشته است. میانگین بهره مندی زنان از شاخص های سلامت اجتماعی در حد متوسط رو به بالا (64%) بوده است. از میان میانگین مولفه های سلامت اجتماعی به ترتیب انطباق اجتماعی (39/24%)، پذیرش اجتماعی (71/22%)، شکوفایی اجتماعی (44/21%)، انسجام اجتماعی (41/19%) و سهم داشت اجتماعی (41/16%) حایز اهمیت بوده است. با توجه به نتایج باید اشاره به این کرد که وضعیت سلامت اجتماعی زنان در راستای توانمندی ها،عملکردها،سطوح مهارت های اجتماعی و نقش های جمعی زندگی از موقعیت مناسب و روبه بالایی برخوردار است.

آثار فرهنگی و اجتماعی گردشگری بخشی از مهم ترین ملاحظات توسعه گردشگری در هر منطقه بویژه در مناطق روستایی به شمار می رود. اثرگذاری و اثرپذیری فرهنگی در هر دو جامعه میزبان و میهمان گردشگری روستایی دارای اهمیت است که بسته به شرایط اجتماعی، پذیرش یا رد آن متفاوت است. در پژوهش حاضر میزان تغییرات فرهنگی که تحت تاثیر حضور گردشگران یا مهاجرت جامعه میزبان از روستا به شهر بوده، در روستای گردشگری چنشت واقع در شهرستان سربیشه استان خراسان جنوبی بررسی شده است. نمونه آماری از بین 170 نفر از افراد سرپرست خانوار ساکن در روستا که قادر به پرکردن پرسشنامه بودند، به روش نمونه گیری در دسترس، در تیرماه 1395 انتخاب گردید و ضمن بررسی اسنادی، با روش پیمایش میدانی داده های پژوهش با روش تحلیل مسیر ارزیابی گردید. تجزیه و تحلیل آماری نشان داد مولفه های تاثیرگذار در مراودات جامعه میزبان و گردشگران به ترتیب اولویت در زمینه هایی مانند: تغییر الگوی مصرف، نوسازی و بازسازی مساکن، آداب ورسوم، قوانین و ضوابط، پوشش، زبان و لهجه، قوانین، شغل و شیوه تغذیه بوده است. چهار عامل آداب ورسوم، قوانین و ضوابط، زبان و لهجه و شغل به ترتیب بیشترین تاثیر را در مراجعه به شهرها برای ساکنان داشته است و از طرفی عواملی مانند الگوی مصرف، پوشش، تغذیه و نوسازی و بازسازی مساکن نقش بازدارنده در این میان داشته است. به عبارت دیگر در تعامل بین گردشگران و ساکنان روستا، عوامل اخیر نه تنها در مراجعه به شهر روستاییان تاثیر نداشته بلکه به عنوان نقاط قوت فرهنگ جامعه میزبان اثرگذاری سایر عوامل را به حداقل رسانده است.

وقف به عنوان یکی از احکام الهی به واسطه حمایت در ایجاد نهادهای آموزشی و مدارس، پشتوانه ای جهت شکوفایی و تقویت فرهنگ اسلامی بوده است. این سنت پسندیده به عنوان یک منبع مستمر مالی و پشتوانه مردمی جهت تداوم و پابرجایی مراکز آموزشی برای تربیت طلاب و دانش پژوهان همه اقشار جامعه بوده است. این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی و برپایه اسناد وقفی و منابع کتابخانه ای صورت پذیرفته است، در صدد است تا با بررسی و تحلیل اسناد موقوفات حاج عبدالعلی خان تاثیر وقف را در ایجاد مدارس و در نهایت شکوفایی فرهنگی و آموزشی بیرجند تبیین نماید. نتایج پژوهش نشان می دهد که یکی از دغدغه های مردم و حتی حاکمان وقت بیرجند، نبود نهادهای آموزشی و نگرانی از عقب ماندگی فرهنگی بوده است که واقف (حاج عبدالعلی خان) با نکته سنجی های دقیق، علاوه بر حل مشکل مکان جهت برگزاری کلاس ها، به هزینه طلاب، لباس و کتاب آن ها نیز توجه کرده و با وقف رقبات متعدد (اموال و املاک) بر مرکز آموزشی و فرهنگی موقوفه خود که شامل مجموعه مسجد، مدرسه علمیه، حسینیه و آب انبار بوده، الگویی از تاسیس مراکز آموزشی و فرهنگی را برای شهر بیرجند ایجاد نموده است.

این روزها اسکان غیررسمی به نمادی از فقر و آسیب های اجتماعی بدل شده است. مقاله ی حاضر با اتکا به رویکرد کیفی و با تحلیل مصاحبه هایی با 25 شهروند مشهدی - که به روش نمونه‏گیری نظری برگزیده شده بودند-، انجام شده، در صدد واکاوی ادراک و تفسیر شهروندان مشهدی نسبت به سکونتگاه‏های غیررسمی و ساکنان این اجتماعات است. این تحلیل نشان داد مشارکت‏کنندگان ذهنیت و تلقی اجتماعی متنوعی از ساکنان ‏های غیررسمی دارند. گروهی آنها را به عنوان افرادی مهربان و دلسوز، ساده زیست، کم توقع، سخت کوش و مورد اعتماد می شناسند و گروهی دیگر آنها را دروغگو، تنبل، خلافکار، خشن، بی هدف و غیرقابل اعتماد می پندارند. مشارکت‏کنندگان از وجود مشکلات مختلف خانوادگی، کالبدی و مسکن، اعتیاد به مواد مخدر، جمعیتی، اجتماعی و فرهنگی، آموزشی، اخلاقی، امنیتی، بهداشتی، اقتصادی، فرهنگی و تفریحی، سیستم دولتی و زیرساختی و مسایل کودکان اطلاع داشته، برای این مشکلات تبیین های درونی یا بیرونی نیز دارند. برآیند پیشنهادهای مشارکت‏کنندگان برای رفع یا تقلیل مشکلات، آن است که اتکای صرف بر ظرفیت و حمایت سازمان های دولتی کافی نیست و رفع این مشکلات نیازمند مشارکت و ارتباط میان سه سطح میانه (تشکل های مردم نهاد)، خرد (ساکنان منطقه) و کلان (حاکمیت و سیاستگذاری دولتی) است.

علم کلام یکی از علوم مهم اسلامی است که برای درک و فهم عقاید دین اسلام پدید آمده است. متکلمین در مناظرات و مباحث کلامی به منظور دفاع از عقاید خود و غلبه بر حریف، به دانش ها، مهارت ها و روش های خاصی نیاز دارند. میان عرفان و علم کلام نیز پیوندی تنگاتنگ وجود دارد و برخی از متکلمان از قابلیت های مضامین عرفانی برای دستیابی به اهداف دانش خویش بهره برده اند. نحوه کاربست مضامین عرفانی در کلام، از جمله مباحث درخور توجهی است که کمتر بدان پرداخته شده است؛ از این رو، انجام مطالعات موردی در این حوزه و بررسی کار متکلمینی که از این رویکرد بهره گرفته اند، می تواند در شناخت این رویکرد مفید فایده باشد. مقاله حاضر با تاکید بر یکی از آثار کلامی علمای شیعه (محمدحسن هردنگی) در نظر دارد که ضمن تحلیل و بررسی رویکردهای عرفانی و جایگاه آن در مباحث کلامی، شاخصه های این رویکرد و نقش آن را در تلطیف و تاثیرگذاری مباحث کلامی مورد ارزیابی قرار دهد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که هردنگی در کتاب خود (تاملات کلامیه) از این رویکرد به کرات در مباحثی چون طرق معرفت، ذات و واجب الوجود بهره برده و در کاربرد این مفاهیم، رویکرد کلامی- عرفانی و رویکرد تاریخی را با هم تلفیق کرده است. استنادات حدیثی، بویژه احادیثی که متضمن معانی عرفانی است نیز از ویژگی های سبکی مولف محسوب می شود که در تلطیف و تفهیم مباحث کلامی بسیار موثر بوده است.