نشریه جمعیت
پیاپی 107-108 (بهار و تابستان 1398)

هدف این پژوهش، تحلیل جمعیت شناختی نیازها و اولویت زندگی جمعیت معلولان در ایران طی سالهای1380-1398 است. این پژوهش یک مطالعه کیفی و از نوع کاربردی است. جامعه آماری این مطالعه پایان نامه های دانشجویی و مقالات علمی - پژوهشی در رابطه با مسایل و نیازهای جمعیت معلولان می باشد که از سایتهایSID  جهاد دانشگاهی، Magiran.com، Noormags.ir و   Ensani.ir استفاده شده است. یکی از روش های این تحقیق، روش مطالعه کتابخانه ای بوده است. با استفاده از این روش، کلیه پایان نامه ها مرور شده است و بخش های لازم فیش برداری گردید. براساس مرور نظام مند 11 پایان نامه و 49 مقاله علمی- تحقیقی و با استفاده از نرم افزار تحلیل داده های کیفی MAXQDA ، تحلیل های لازم انجام شد. نیازهای تحقیقات مورد بررسی، به پنج دسته نیازهای فرهنگی، نیازهای روانی، نیازهای اجتماعی و نیازهای اقتصادی و درمانی تقسیم شده اند که در این میان سه مورد از سایرین پرتکرارتر هستند. این نیازها عبارتند از: 1. نیازهای اجتماعی 2. نیازهای روانی3. نیازهای درمانی و در قسمت چارچوب نظری از " نظریه کیفیت زندگی "،" نظریه معلولیت" ، " نظریه حمایت اجتماعی" بیشتر استفاده شده است. در روش شناسی تحقیق ها، روش توصیفی بیشترین کاربرد را داشته و پس از آن از روش پیمایشی استفاده کرده اند و بیشتر تحقیقات صورت گرفته به صورت کمی بوده و استفاده از روش های کیفی و سایر پژوهش ها در رتبه های بعدی قرار گرفتند. از تحقیق های موجود، یافته های زیر استخراج شد: 1. نامناسب بودن امکانات شهرسازی برای معلولین2. ضعف خدمات و فضاهای اجتماعی، آموزش، اشتغال، برابری فرصتها، منابع اقتصادی و ازدواج 3. اثر مثبت فعالیت بدنی و ورزش بر افزایش کیفیت زندگی، رضایت از زندگی و کاهش افسردگی معلولین.

با وجود اینکه احتمالا در آینده ای نزدیک سالمندان، در میان گروه های سنی جمعیت سریع ترین نرخ رشد را تجربه خواهند کرد، ولی مطالعه تحرکات جمعیتی آنان به صورت ویژه کمتر مورد توجه است. از جمله مطالعات اندکی در مورد الگوهای مهاجرت این گروه سنی انجام شده است. مهاجرت سالمندان از چند بعد اساسی با الگوی مهاجرت سایر گروه های سنی متفاوت است، اما روش های جمع آوری داده ها و روش های تحلیل و نیز مفاهیم پایه به کار رفته در سرشماری ها، در مورد این گروه سنی، عموما مشابه سایر گروه ها بوده است و لذا چندان در مطالعه مهاجرت سالمندان قابل بهره برداری نیست. در این مقاله به برخی از مسایل و مشکلات استفاده از داده های سرشماری در بررسی حرکات مکانی جمعیت سالمندان، به ویژه در تحلیل خصوصیات مهاجرین و دلایل مهاجرت پرداخته شده است. همچنین در پایان، ضمن ارایه پیشنهادات و توصیه هایی برای نحوه برخورد با این مساله در شرایط موجود، راهکارهایی مطرح شده که با استفاده از آنها می توان با اعمال اصلاحات نسبتا اندکی در روش ها و عملیات سرشماری، سودمندی نتایج حاصل از سرشماری در مطالعات مهاجرتی جمعیت سالمندان را ارتقاء داد.

طلاق بعنوان یک معضل اجتماعی است که نه تنها سبب فسخ پیوندهای زناشویی و فروپاشی بنیان خانواده می شود، بلکه باعث بی نظمی و بی سازمانی اجتماعی شده و در بردارنده خسارت های انسانی اجتماعی و اقتصادی هنگفتی می باشد. از این رو پژوهش حاضر در بهار سال 1389 و با هدف شناسایی و اولویت بندی عوامل فردی موثر بر وقوع طلاق در شهرستان بروجرد که رتبه نخست طلاق در استان لرستان را به خود اختصاص داده انجام شده است. نمونه آماری شامل 40 نفر از صاحبنظران و فعالان حوزه آسیب های اجتماعی و طلاق می باشد، روش تحقیق، کیو (Q)، و ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه پژوهشگر ساخته (پرسشنامه کیو (Q)) می باشد. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از فراوانی، میانگین، انحراف استاندارد، و آزمون ناپارامتری؛ دبلیو کندال استفاده شده است. یافته ها نشان داد، از دیدگاه متخصصان و صاحب نظران اولین عامل تاثیرگذار در ارتباط با وقوع پدیده طلاق، عامل عدم پایبندی به تعهدات زناشویی با میانگین 01/16 درصد می باشد. عامل عدم اطلاع از آسیب های ناشی از طلاق با میانگین 56/15 و عامل نا آگاهی و کمبود مهارت های عاطفی و ابراز علاقه (مهارت های ارتباطی) با میانگین 91/14 پس از آن در درجه دوم و سوم اهمیت قرار می گیرند. همچنین عامل نقص جسمانی یا ظاهری زن یا مرد با میانگین 10/6 عامل طلاق برنامه ریزی شده، ازدواج به قصد طلاق (از هر نوع ممکن) با میانگین 11/7 و عامل بی احترامی به خانواده همسر با میانگین 40/8  به ترتیب پایین ترین درصد از عوامل وقوع پدیده طلاق در شهرستان بروجرد را به خود اختصاص داده اند.

مهاجرت عامل افزایش و کاهش جمعیت در یک منطقه و باعث تغییر در ساختار جمعیت آن منطقه می شود. مهاجرت، واکنش انسان به شرایط نامطلوب زندگی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیط زیست و تلاش برای بهبود شرایط و جابجایی مکان زندگی خود بوده است. استان مرزی کرمانشاه از استان های پرجمعیت و مهاجرفرست غرب کشور طی دهه های اخیر بوده و با بیشتر استان های کشور تبادل مهاجرتی داشته، از استان های دیگر مهاجر پذیرفته و به استان های دیگر مهاجر فرستاده است. هدف این مقاله، بررسی روند و جریان های مهاجرتی استان مرزی کرمانشاه طی دو دهه اخیر می باشد. روش تحقیق در این مقاله، کمی از نوع توصیفی تحلیلی و مبتنی بر تحلیل ثانویه داده های مهاجرت استان مرزی کرمانشاه بر اساس سرشماری سالهای 1375 تا 1395 می باشد. یافته ها نشان می دهد، طی دوره 85-1375 حدود 40 درصد از مهاجران خارج شده استان وارد استان های تهران و کردستان و طی دوره های 95-1385، بالای 50 درصد از این مهاجران به ترتیب وارد استان های تهران، البرز و کردستان شده اند. بالای 65 درصد از مهاجران وارد شده به استان کرمانشاه طی دوره های مذکور از استان های تهران، کردستان، همدان، ایلام، لرستان و در دهه اخیر استان البرز به این استان ها اضافه شده است. مردان بیشتر از زنان اقدام به مهاجرت کرده اند و این مهاجران بیشتر از مناطق روستایی استان و بیش از 70 درصد آنان در سنین جوانی و فعالیت هستند. عمده ترین علل مهاجرت برای مهاجران وارد شده به استان، پیروی از خانوار و بعد از آن، برای مردان عامل اشتغال و برای زنان تحصیل بوده است. نتایج این مقاله نشان می دهد، استان کرمانشاه دارای تراز مهاجرتی منفی و استانی شدیدا مهاجرفرست بوده و بالاترین حجم و تبادل مهاجرتی با استان های تهران و کردستان دارد.

ازدواج پدیده ای اجتماعی، فرهنگی و دینی است که از ساختارهای جامعه تاثیر می پذیرد و در طول زمان دچار تغییر و تحول می شود. یکی از انواع ازدواج ها، ازدواج خویشاوندی است که در کشور ما از دیرباز امری رایج و در دیدگاه مردم از نظر شرعی امری پسندیده تلقی می شود. اما پیامدهای زناشویی فامیلی، از نظر سلامت جسمی و روانی فرزندان در دانش پزشکی جهان امروز بسیار روشن و بدیهی است. ازدواج های خویشاوندی در وراثت انسان بسیار اهمیت دارند و از آنجا که خویشاوندان نزدیک شانس بیشتری از غیر خویشاوندان برای داشتن ژن های مشابه دارند؛ فرزندان حاصل از این نوع ازدواج ها، ژن های مشابه بیشتری را از فرزندان حاصل از ازدواج غیرخویشاوندی دارا خواهند بود. این نوع ازدواج و معلولیت حاصل از آن، از قبیل انواع اختلال های ژنتیکی و اختلال های مادرزادی و هزینه های کلانی که این وضع بر خانواده و جامعه تحمیل می کند، ازدواج های خویشاوندی را به عنوان یک مسئله مهم روان شناختی، پزشکی و اجتماعی مطرح کرده است. این بررسی با هدف شناخت کیفیت زیست شناختی ازدواج (خویشاوندی یا غیر خویشاوندی) و وضعیت فرزندان حاصل از آن بین دو گروه از اولیاء دانش آموزان خانواده های مسلمان و ارمنی صورت گرفته است. پرسش های تحقیق شامل خصوصیات فردی، خصوصیات زن و مرد ازدواج کرده و خصوصیات فرزندان اولیاء دو گروه نمونه از دانش آموزان دبیرستان دخترانه حضرت زینب منطقه 15 و دانش آموزان دخترانه دبیرستان ماری مانوکیان منطقه 6 آموزش و پرورش تهران است که به روش تجزیه و تحلیل کمی، نتایج آن حاصل شده است. یافته های کمی تحقیق نشان از ارتباط بین ازدواج های خویشاوندی و بروز ناهنجاری جسمی یا ذهنی در فرزندان این خانواده ها دارد؛ به طوری که هر چند خانواده های مسلمان و ارمنی از نظر اعتقادی دارای تمایزاتی هستند، اما فراوانی ازدواج های خویشاوندی در خانواده های مسلمان، نشان دهنده افزایش اختلال و ناهنجاری در فرزندان حاصل از ازدواج های فامیلی است.

از آنجایی که امکانات و امیدهای فراوان در عصر جدید پیش روی بشر قرارداده شده است، مسایل اجتماعی این عصر نیز متفاوت خواهد بود. امروزه بیشتر جمعیت کشورها، ازجمله کشور ما، در شهرها و کلان شهرها زندگی می کنند. این جمعیت شهرنشین با مسایل و آسیب های متنوع، گسترده و گاه آزاردهنده و دایمی روبه رو هستند. به طوری که می توان گفت، مسایل و آسیب های اجتماعی معاصر در شهرها ظهور و بروز پیدا کرده است. شهرتهران نیز به عنوان کلانشهری بزرگ بالطبع با چنین مسایلی روبرو است. از اینرو سوال تحقیق اینگونه مطرح است که وضعیت پراکنش فضایی آسیب های جرم زا درمناطق مختلف تهران چگونه است؟ برای جمع آوری اطلاعات از مراکز مختلف مرتبط با مسایل آسیب های جرم زا استفاده شده است و جهت ترسیم نقشه های مربوطه از مجموعه نرم افزاری Arc gis، نرم افزارArc map و نوار ابزار simbology استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان داد، نسبت پراکنش این آسیب ها در مناطق پایین شهری تهران، نسبت به سایر مناطق بیشتر است، پراکنش آسیب های جرم زا در تهران از الگوی خاصی تبعیت می کند و به سمت مناطق جنوب شهر افزایش می یابد، تراکم آسیب های اجتماعی به طور کلی در مناطق جنوبی شهر تهران بیشتر است و مناطق شمالی شهر آسیب های اجتماعی بسیارکمتری دارند.آنطورکه یافته ها نشان می دهد، در بین مناطق 22 گانه شهر، به ترتیب مناطق 4،5،7،8،9،10،13،11،16،21،19،17،18،12،15 بیشترین آسیب های اجتماعی و مناطق 1 و 2 و 3  و 6 و 22 شهر تهران، کمترین میزان آسیب های اجتماعی را داشته اند.

«ماتریس مسیرهای مهاجرتی» و شاخص آن تحت عنوان «شاخص تمرکزگرایی مهاجرتی» ابزاری برای تحلیل مهاجرت های داخلی از بعد تمرکزگرایی است. این پژوهش، به تشریح این ماتریس ابداعی و کاربرد آن در تحلیل تمرکزگرایی مهاجرتی و مقایسه آن با شاخص های مشابه در پژوهش های داخلی و بین المللی پرداخته است. روش پژوهش، تحلیل ثانویه و واحد تحلیل، استان های کشور هستند؛ همچنین داده های مورد نیاز برای تحلیل تمرکزگرایی مهاجرتی، داده های خام 2 درصد سرشماری های نفوس و مسکن هستند. با استفاده از این ماتریس و شاخص تمرکزگرایی مهاجرتی می توان میزان مهاجرت های تمرکزگرا در هر استان را محاسبه نموده و همچنین به نوع الگوی تمرکزگرایی نیز دست یافت. محاسبه این شاخص برای کل کشور و استان ها طی دو دوره اخیر (7/40) نشان داد که علی رغم کاهش تمرکزگرایی در مهاجرت های داخلی در کشور نسبت به دهه های گذشته، کماکان میزانی از تمرکز بر تهران و کلان شهرها و به طور کلی مناطق مرکزی وجود دارد؛ با این تفاوت که الگوی تمرکزگرایی در مهاجرت های بین استانی تا حدودی به تمرکزگرایی درون استانی تغییر شکل یافته و نسبت قابل ملاحظه ای از مهاجرت ها نیز در مسیرهای مهاجرتی افقی صورت گرفته اند. این روش را می توان در مورد هر نوع داده مهاجرتی در سطح نقطه به کار گرفت و به میزان تمرکزگرایی دست یافت.