مجله الجمعیه العلمیه الایرانیه للغه العربیه و آدابها، فصلیه علمیه محکمه
سال شانزدهم شماره 2 (پیاپی 55، صیف 2020)

کل خطاب یرمی إلی تحقیق غایه معینه ویسعی إلی التاثیر علی الغیر، والشاعر بدوره قد یبتغی إقناع مخاطبه بافکاره لاجل تحقیق هذه المقاصد، لذا الشاعر یقوم بإیراد الحجج علی ذلک، ومن هنا الخطاب الشعری یودی وظیفه إقناعیه حجاجیه؛ فهو یوثر علی المتلقی بالصوره الجمالیه واللغه والإیقاع، وفیه یمزج بین الإقناع والإمتاع. حاولنا فی هذا البحث دراسه الحجاج البلاغی وإبراز فعالیته فی دراسه الخطاب الشعری، واعتمدنا فی موضوعنا المنهج الوصفی-التحلیلی، وسنقوم بتحلیل قصیده ابی إسحاق الإلبیری، الشاعر الاندلسی تحلیلا بلاغیا باحثین فیها عن اهم العوامل الحجاجیه والاسالیب البلاغیه المعتمده. من خلال الامثله التی تناولناها بالدراسه فی قصیده الإلبیری، نستنتج ان شعره یزخر بانواع مختلفه من الحجج. فقد اعتمد احیانا علی الآلیات البلاغیه المعانیه کالاستفهام والتاکید والنداء، والآلیات البلاغیه البیانیه کالتمثیل والاستعاره والکنایه، والآلیات البلاغیه البدیعیه کالتکرار والطباق والاستشهاد بالقرآن الکریم. هذه الآلیات هی التی تکسب النص درجه عالیه من الإقناع الحجاجی. اتضح لنا ان الإلبیری یستثمر حججا ویوظفها فی شعره لتحریک المخاطب للثوره علی الیهود ووزیرهم ابن النغریله الذی قد اتخذ الوزاره بالباطل. علی هذا الاساس یسعی إلی توجیه المخاطب بواسطه تقنیات الحجاج والتاثیر علیه بشتی الآلیات حسب المقام.

لقد کان الشیخ محمد عبده من ابرز دعاه التجدید الفکری والدینی فی عصره ولعب دورا هاما فی إیقاظ وعی الامه نحو التحرر والدعوه إلی طریق بعید عن التقلید والانقیاد. نظرا للحاجه الملحه فی یومنا هذا للتامل من جدید فی آراء رواد الفکر الإسلامی، یستخدم هذا البحث المنهج الوصفی - التحلیلی فی دراسه مقالات الإمام محمد عبده، بغیه تسلیط الضوء علی الاسالیب والطرق التی انتهجها لتجسید جهوده الإصلاحیه فی العالم الإسلامی ونهوضه بتعالیم الدین، وتبیین آراءه فی الدین، والعقل، والتسامح والتقریب المذهبی، والتطرف والمغالاه، ومساهمته فی إحیاء المنهج الاجتهادی فی سبیل مواکبه العصر. من ابرز النتایج التی وصل إلیه البحث نشیر إلی تقدیر الإمام محمد عبده للعقل الإنسانی ومکانته، وقدراته فی البحث والنظر والوصول إلی حقایق الاشیاء فی هذا الکون وهذه الحیاه، وقد حرص الإمام علی تطهیر الدین من القراءات الجاهله لنصوصه التی افسدت روح الإسلام والحیاه الاجتماعیه، وتناوله فکره التسامح فی الإسلام من خلال البحث عن فکره اعمق، او عن اصل اکثر اصاله وهو حمایه الدعوه لمنع الفتنه، وانتقاده اللاذع للتسلیم باقوال السلف دون نقد واجتهاد، باعتبار رفض الإسلام للتقلید الاعمی.

تصبح المجلات ذات قیمه اکثر إذا ما تمت فهرستها فی المراکز الاستشهادیه الهامه، کما یودی نشر الإنتاجات العلمیه فی مثل هذه المراکز إلی ازدیاد تصفحها وتوفیر فرصه لکثره الاستشهاد بها. تعد مجله الجمعیه العلمیه الإیرانیه للغه العربیه وآدابها إحدی اهم المجلات فی مجال تخصص اللغه العربیه وآدابها، إذ انها اصبحت ذات معامل التاثیر فی مرکز الاستشهاد المرجعی لعلوم العالم الإسلامی. یظهر لنا ذلک بالغ الاهمیه الکامنه وراء دراسه الاستشهاد فی مقالات هذه المجله والسعی إلی الکشف عن جوده المجله. تهدف هذه الدراسه عن طریق الببلیومتریقا إلی معالجه العلاقه بین متغیرات اربعه (تعدد الکتاب، وعدد الکلمات الرییسه، وعدد المصادر، والتعاون بین الموسسات) فی 390 مقاله من مجله الجمعیه العلمیه الإیرانیه للغه العربیه وآدابها التی قد تمت فهرستها فی مرکز الاستشهاد المرجعی لعلوم العالم الإسلامی من عام 2005 حتی 2017، وادوات التحلیل هی البیانات، وبرامج إکسل، وبرنامج تحلیل البیانات SPSS.    تمت دراسه المتغیرین (تعدد الکتاب، والتعاون بین الموسسات) والمتغیرین (عدد الکلمات الرییسه وعدد المصادر) للوصول إلی المتغیرات الموثره فی استشهاد مقالات هذه المجله. ادت الدراسه إلی ان المتغیرین (تعدد الکتاب، والتعاون بین الموسسات) لهما اثر إیجابی علی حصول المقالات علی الاستشهاد. ولم یکن للمتغیرین (عدد الکلمات الرییسه وعدد المصادر) اثر إیجابی علی الاستشهاد.

تلعب الکتب المدرسیه دورا بارزا فی تحقق عملیه التنشیه الاجتماعیه لدی الطلبه لانهم یتعرضون لما فیها من کلمات وصور ورسوم علی مدی سنوات غیر قلیله بحیاتهم الدراسیه. یتم تدریس کتب العربیه بالثانویات الإیرانیه حالیا فی کافه اصقاع البلاد بما فیها من اعراق وقومیات یختلف بعضها عن بعض. فقضیه کیفیه تمثل الهویه الوطنیه بهذه الکتب علی وجه العموم والهویه الإیرانیه تحدیدا من القضایا التی تتطلب إمعان الباحثین والمعنیین بشوون التربیه والتعلیم. بناء علی ذلک تستعرض هذه الدراسه ملامح الهویه الإیرانیه المتجلیه فی طیات کتب العربیه الثلاثه للمرحله الثانویه الاولی ترکیزا علی اسلوب تحلیل المحتوی. فتم تحدید خمسه عناصر او مکونات للهویه الإیرانیه فی ضوء ما صرح بها فی بعض الوثایق المرجعیه للجمهوریه الإسلامیه الإیرانیه وهی: «المدن والاماکن الواقعه فی جغرافیا إیران»، و«الاعراف والطقوس الإیرانیه»، و«الشخصیات والمفاخر الوطنیه الإیرانیه»، و«الرموز الوطنیه»، و«القومیات الإیرانیه» وبالتالی تم استخراج العناصر المتمثله بکل من الکتب الثلاثه فی ثنایا النصوص من کلمات وصور ورسوم باعتبارها وحدات التحلیل فی الدراسه وذلک من خلال تصنیفها ضمن الجداول المخصصه لها. تکشف النتایج ان هذه العناصر لم تتوزع علی نحو متجانس بحیث لم تکن عناصر من الهویه الإیرانیه فی موضع الاهتمام نحو الاعراف والطقوس والقومیات الإیرانیه بالقیاس إلی غیرها وهذا مما لا ینسجم مع بعض المواد المندرجه بالدستور الإیرانی واهداف وثیقه «برنامج التحول الاساسی» و«البرنامج الدرسی الوطنی» لوزاره التربیه والتعلیم الإیرانی.

شعر جاهلی به عنوان قدیمی ترین شعر عربی، در بردارنده بسیاری از باورها، عادات، ارزش ها، خرافات و اساطیر است و در واقع می توان آن را بخشی از تاریخ و فرهنگ یا هویت مردم جاهلی به شمار آورد. باور به الوهیت و قداست شهریاری از جمله فرهنگ دینی- اعتقادی شاعران این دوره است که در این پژوهش قصد داریم آن را با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی مورد بررسی قرار دهیم. دستاورد های این پژوهش نشان می دهد که برخی از شاعران دوره جاهلی، صفاتی همچون پیراستگی از عیوب و نواقص، توان نازل کردن باران، شفابخشی، حیات بخشی و بارور ساختن و عبادتی نظیر سجده گزاری برابر شهریاران را که همه آنها مختص ذات مقدس خداوند است، برای شهریاران به کار گرفته اند و یا شهریاران را به عناصر مقدس اساطیری نظیر خورشید، ماه و بهار تشبیه کرده اند که همگی از قداست و الوهیت آنها حکایت دارد. این باورهای شرک آمیز که نزد شاعر جاهلی، جنبه قدسی و نمود روانشناختی داشتند، با مفاهیمی چون قدرت و شکوه، میل به جاودانگی، باروری و برکت پیوند یافته است و تنها ابزاری برای بیان افکار شاعرانه بودند و پس از ظهور اسلام از میان رفتند.

میدان های معنایی یکی از نظریه های اصلی در علم معنا شناسی است. میدان معنایی به مجموعه واژگانی گفته می شود که در معنا با یک دیگر مرتبط بوده و ذیل یک واژه عام قرار می گیرند. به کارگیری این نظریه می تواند راهکاری برای تحلیل جهان متن شاعر باشد. نگارندگان در این مقاله بر آنند تا با روش استنادی-تحلیلی و به کارگیری این نظریه، ابیاتی از خمریه ابن فارض را به عنوان نمونه تحلیل نمایند. در تحلیل مورد نظر، روابط معنایی جدیدی بین واژگان آشکار می گردد؛ مفاهیمی چون: عشق ازلی، محبت پروردگار، انوار الهی، مشاهده و تجلی، هدایت و راه یافتن به سوی سعادت و همچنین مفهوم فراگیر روح بخشی می الهی هر کدام یک میدان معنایی را در اشعار تحلیل شده، تشکیل داده اند و واژگان مرتبط ذیل آن ها قرار گرفته است. در نتیجه، با کاربست نظریه میدان های معنایی در این مقاله، هندسه معنایی هر بیت با تحلیل میدان های معنایی مماس ذیل میدان معنایی کلی بیت  به شکلی منسجم تحلیل می گردد و مجموعه میدان های معنایی برخاسته از هر بیت ذیل میدان کلی عرفان ابن فارض قرار گرفته و در نهایت جهان متن شاعر را تشکیل می دهد. چنین روندی در معناگشایی، ضمن اینکه کارکرد نظریه مورد نظر را در سطوح فراتر از بررسی واژه روشن می سازد، در نهایت، جلوه های متفاوتی از زیبایی نهفته در معنا را نیز آشکار می سازد.

بررسی ناکارآمدی آموزش زبان عربی در هنرستان های کارودانش و فنی حرفه ای از مهمترین چالش های فرآیند آموزش است. نظام آموزشی برای هر بخشی از منابع یادگیرندگان، امکانات و سیاست هایی را فراهم کرده که از مهمترین این اقدامات، زمان اختصاص داده شده به فرآیند یادگیری-یاددهی است. چنانچه زمان بیش یا کمتر از حد معمول باشد، این فرایند دچار نقص خواهد شد. در این پژوهش، ناکارآمدی آموزش زبان عربی در هنرستان های فنی حرفه ای را از لحاظ امکانات و سیاست های نظام آموزشی و همچنین طرف مقابل، یعنی یادگیرندگان را مورد کاوش قرار دادیم. در این فرآیند آموزشی، زمان اختصاص داده شده به آموزش زبان عربی سبب نارضایتی دبیران و دانش آموزان شد. در این مقاله به بررسی سیاست های نظام آموزشی و پرورشی درس زبان عربی در هنرستان های کارودانش و فنی حرفه ای پرداخته شد. سپس موانع و چالش ها را تبیین کرده و راهکارهایی برای این مشکلات مانند پودمانی شدن درس عربی، افزایش زمان فراگیری درس عربی، تغییر کتب، آموزش معلمان، استفاده از طرح درس های کارآمد، آزمون های مستمر، گروه بندی، آموزش مطالعه روشمند ارایه شد. از مهمترین نتایج این پژوهش برای درس عربی با توجه به تحقیقات میدانی در هنرستان ها این است که ایجاد انگیزه و استفاده از روش های نوین یادگیری مانند یادگیری مشارکتی، بهترین نوع یاددهی در این زمینه است. روش تحقیق، توصیفی تحلیلی آماری است.

یکی از مهم ترین مولفه های مورد بررسی در پژوهش های زبانی، تبیین نقش و جایگاه عناصر بافتی در نشاندار کردن ساخت زبان است. با توجه به تفاوت عناصر موقعیتی، گفتمانی و فرهنگی تشکیل دهنده انگاره های ذهنی و نیز تفاوت زبان ها از نظر رده شناختی و ویژگی های ساختاری آنها، واکاوی معنا و سامان دهی آن در قالب گزاره های زبانی متناسب با ساختار اطلاعاتی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این راستا نگارنده در صدد است تا بر اساس مفاهیم نظری نحو کاربردی "سیمون دیک" و نیز مفهوم ساخت اطلاعی "لمبرکت"، نقش های کاربردشناختی شامل نقش های درونی (موضوع و کانون) و نقش های بیرونی (مبتدا، دنباله رو) را در زبان عربی مورد بررسی قرار دهد. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد، زبان عربی به عنوان زبان فعل آغاز به دلیل برخورداری از دو ویژگی اعراب و مطابقت از چیدمان واژگانی آزاد برخوردار است؛ لذا در تعیین رتبه سازه ها، غلبه با نقش های کاربردشناختی است. بهره مندی از شیوه مطابقه موجب شده تا زبان عربی، از ویژگی ضمیرانداز بودن برخوردار شود. بدین معنا که حذف ضمیر فاعلی، جمله را نادستوری نمی کند. همچنین تمایز بین مبتداسازی و کانونی سازی به طور شفاف در روساخت زبان بازنمایی می شود. اسم پیشایند شده از جایگاه فاعل در جملات فعلیه، مبتدا و خارج از حمل محسوب می شود، حال آنکه در جملات اسمیه ای که خبر آنها وصف باشد، موضوع و داخل در حمل است. همچنین سازه ای را که -در نحو سنتی- مبتدای موخر، بدل یا معطوف نامیده می شود، بنابر نحو کاربردی تنها نقش دنباله رو می تواند داشته باشد و اهداف منظور شناسی خاصی را بازنمایی می کند.