فهرست مطالب

تحقیقات علوم قرآن و حدیث - سال هفدهم شماره 3 (پیاپی 47، پاییز 1399)

مجله تحقیقات علوم قرآن و حدیث
سال هفدهم شماره 3 (پیاپی 47، پاییز 1399)

  • تاریخ انتشار: 1399/10/24
  • تعداد عناوین: 7
|
  • آسیه ذوعلم، قاسم فائز*، ابوالفضل خوش منش صفحات 1-34

    قرآن کریم نظامی معنایی میان واژگان بنیان نهاده که در آن مفاهیم را بر اساس جهان بینی خود تبیین و ارزش گذاری می کند. روش معناشناسی ساختگرا راهی برای شناخت واژگان قرآنی در این نظام و بدون پیش فرض های دیگر است. «فرح» از مفاهیم قرآنی است که اگرچه در بعضی کاربردها ارزش مثبت دارد، اما در بیشتر موارد به نوعی مورد نکوهش قرار گرفته است. ازاین رو معنا کردن فرح به شادی، شبهه منکران قرآن را مبنی بر مخالفت او با شادی، با وجود مثبت بودن این مفهوم در علم روانشناسی، تقویت می کند. بر این اساس این جستار درصدد برآمد با روش توصیفی- تحلیلی و با بهره گیری از معناشناسی ساختگرا، معنای فرح در قرآن و در پی آن سبب نکوهش غالبی آن را بیاید. این بررسی نشان می دهد که در قرآن مولفه های معنایی فرح، شامل فخر و سرور هستند و این واژه بر اساس برتری یا عدم برتری حقیقی عامل فخر در آن، و به عبارتی وجود یا عدم وجود مولفه حقیقی بودن به دو نوع پسندیده و ناپسند تقسیم می شود. قرآن کریم برای فرح ناپسند عوامل مختلفی از جمله نعمت های دنیا، فرار از جهاد و گرفتاری مومنان را برشمرده است. در مقابل، فضل و رحمت الهی که در قرآن تنها به نعمت های معنوی اطلاق می شود، تنها عامل فرح پسندیده بیان شده است.

    کلیدواژگان: قرآن کریم، فرح، معناشناسی ساختگرا، فخر، شادی
  • الهه شاه پسند * صفحات 34-74

    قرایات منسوب به ایمه (ع) در بسیاری موارد مشتمل بر زیاده ای نسبت به متن مصحف رسمی هستند. برخی ماهیت این قرایات را نه قرآنی، بلکه تفسیری شمرده اند. مواردی که نسبت به گونه ای تغییر در متن مصحف رسمی بیان صریح تری دارند نیز گاه از اساس رد و گاه به گونه ای توجیه شده اند. در عین حال، فارغ از صحت یا عدم صحت انتساب این قرایات به ایمه (ع)، بررسی زمینه های تاریخی شکل گیری آنها کمک زیادی به تحلیل ماهیتشان می کند؛ درنتیجه، مساله این مقاله تحلیل تاریخی این قرایات است، بدین معنا که قصد دارد بافت تاریخی شکل گیری آنها را مورد بررسی قرار دهد. بدین منظور، به مطالعه موردی زیاده «آل محمد» در قرایات منسوب به اهل بیت (ع) در آیه 33 آل عمران پرداخته و نشان داده است که این زیاده در فضایی که گروه های سیاسی مختلف برای انتساب مدلول به «آل» در دال مرکزی «آل محمد» می کوشیدند، درصدد معرفی ذریه نبی اکرم (ص) به عنوان مصداق آل محمد برگزیده و مصطفای الهی بوده است. عدم هماهنگی این زیاده با بافت متنی ای که در آن درج شده است، و هماهنگی زیادش با بافت موقعیتی رواجش از دیگر سو، موید ماهیت غیرقرآنی آن است. 

    کلیدواژگان: آل محمد، اختلاف قرائات، مصداق آل، قرائات اهل بیت(ع)، فضای گفتمانی
  • مرجان شیری محمدآبادی *، نصرت نیل ساز، کاظم قاضی زاده، نهله غروی نائینی صفحات 75-118

    تاریخ گذاری احادیث جعلی، اطلاعات با ارزشی درباره شرایط اجتماعی، سیاسی و فرهنگی سده های نخست جامعه اسلامی ارایه می دهد. نمونه ای از احادیث جعلی، روایات حاکی از دعای پیامبر (ص) برای شماتت شدگان توسط ایشان در منابع روایی اهل سنت است. در این پژوهش با تحلیل محتوا و با استفاده از شیوه های مختلف تاریخ گذاری، خاستگاه تاریخی و جغرافیایی جعل و نشر احادیث مذکور و دغدغه ها و چالش های فکری، سیاسی، اجتماعی جاعلان آنها نشان داده می شود. گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و بررسی داده ها به شکل توصیفی تحلیلی است. براساس نتایج حاصل احادیث فوق تا پایان قرن سوم در 16 منبع روایی اهل سنت ذکر شده اند و به احتمال زیاد در ابتدا توسط ابوهریره و عایشه و یا به نام آنها، قبل از سال 58 هجری، در راستای سیاست های بنی امیه جعل و در مدینه، شام ، عراق و بحرین، سپس در مکه، مصر، یمن و واسط نشر یافته است. در نسل های بعد برخی راویان، با تقلید از این احادیث و یا در قالبی جدید با همین مضمون، احادیثی ساخته و به صحابه ای چون جابر، سلمان، ابوسعید خدری، ابوالطفیل و انس که راوی احادیث ذم بنی امیه و مدح علی (ع) بودند، نسبت داده اند. مهم ترین هدف بنی امیه از جعل این احادیث، خنثی سازی تاثیر احادیث نبوی وارد در ذم آنها و تبریه امویان بود.

    کلیدواژگان: دعا برای شماتت شدگان، شیوه های مختلف تاریخ گذاری، تحلیل محتوا، جوامع حدیثی اهل سنت
  • محمدحسن صانعی پور *، فاطمه مرشدی بیدگلی، عطیه مشرقی آرانی صفحات 119-146

    نزاهت بیان به معنای پیراسته بودن واژگان از بدزبانی و سخن ناهنجار است که شنیدن آن باعث آزردگی خاطر مخاطب می شود. آنچه در بین علما و مفسران رایج است این است که خداوند والاترین محتوا را با الفاظی زیبا و جذاب در قرآن بیان کرده تا جایی که حتی در بیان ناگوارترین مطالب، در عین صراحت ورسایی با رعایت تمام موازین ادبی و اخلاقی، پیام خود را ارایه داده و از نزاهت دور نمانده است. اما شاهد آیاتی در قرآن هستیم که در ظاهر امر و مطابق با ادبیات عرب و فهم کاربران، در آن ها نزاهت رعایت نشده و در گام اول چنین به نظر می رسد که این مفردات قرآنی حاوی نوعی توهین و تخریب است. مقاله حاضر با روش توصیفی و کتابخانه ابتدا نظر مخالفان عدم نزاهت بیانی و استدلالات آنها را بررسی و نقد می کند و سپس با گردآوری نظر مفسرانی که این الفاظ را دال بر تحقیر و توهین می دانند و نقد و بررسی دلایل آنها به این نتیجه می رسد که، با در نظر گرفتن تمام استدلالات و توجیهات مفسران و فارغ از پرداختن به ماهیت، صفات و ویژگیهای مخاطبان و استحقاق آنان برای چنین کاربری، و با توجه صرف به گوینده و کاربر این الفاظ یعنی خداوند متعال که مجمع اتم و اکمل صفات جلالیه و جمالیه است، چنین برداشت می شود که نفس چنین کاربری از جانب ذات اقدس الهی دلالت بر ترجیح و اولویت «صراحت بیان» در مقابل «نزاهت بیانی» است.

    کلیدواژگان: عدم نزاهت بیانی، آرای مفسران، قرده، کلب، حمار
  • رحمان عشریه * صفحات 147-169

    قضا و قدر جزء مباحث کلیدی در دو حوزه خداشناسی و انسان شناسی است و در آن زوایای مختلفی مطرح است که از جمله آنها بازشناسی قلمرو قضا و قدر است. علامه طباطبایی در سلسله مباحث تفسیری و فلسفی اهتمام ویژه ای به بررسی این مساله دارد که از جمله آنها مباحث دقیق و گسترده ایشان ذیل آیه «و إن من شی‏ء إلا عندنا خزاینه و ما ننزله إلا بقدر معلوم» (21/حجر) است؛ جایگاه ویژه این مساله در حل مسایلی نظیر قلمرو علم الهی و اختیار انسان، گویای ضرورت واکاوی آن است که نوشتار حاضر با روش توصیفی-تحلیلی آنرا کانون بررسی قرار داده است. از رهگذر این جستار، مشخص می شود که به باور علامه طباطبایی، قلمرو قدر عینی و علمی، عالم ماده است و این مدعا در سایه «تقدم وجودی خزاین بر قدر»، «تدریج ناپذیری خزاین الهی» و «تفسیر قدر به اندازه در روایات» قابل اثبات است. اما به نظر می رسد این دیدگاه از یکسو، با فرهنگ روایی ناسازگار است و از سوی دیگر، با «حصر تنزیل در قدر» و جمع بودن واژه «خزاین» در آیه شریفه نیز همخوانی ندارد. دیدگاه برگزیده این نوشتار، گستردگی قدر الهی نسبت به تمام وجودات امکانی است.

    کلیدواژگان: قضا، قدر، قدر علمی، قدر عینی، خزائن
  • حمیدرضا مستفید، نسرین وجدانی * صفحات 171-196

    "سیاق" از مهم ترین قراین عقلایی فهم کلام و دستیابی به مراد گوینده محسوب می شود. در روش تفسیر قرآن به قرآن نیز توجه به "سیاق" آیه/آیات در کنار "بهره گیری از سایر آیات مرتبط با آیه مورد بحث" به عنوان قرینه ای برای تعیین مراد وحی مورد استناد قرار می گیرد. در عصر حاضر، کتاب "اضواء البیان فی ایضاح القرآن بالقرآن" تالیف محمدالامین الشنقیطی از جمله تفاسیر مهم اهل سنت است که با روش تفسیری قرآن به قرآن نگاشته شده است. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی درصدد دستیابی به فهم جایگاه "سیاق" در این تفسیر و در نزد مولف آن برآمده است که در نتیجه مطالعه پنج جزء قرآن کریم مشخص شد هر چند "سیاق" نقش نسبتا موثری را در مواردی از جمله بیان معنا و مراد از مفردات آیه، تبیین معنای کلی آیه، ارزیابی اقوال مفسران، بیان تقدیر و محذوف و... در این تفسیر ایفا کرده است؛ اما در مواردی نیز "سیاق" به عنوان قرینه ای نزدیک و درونی در ترجیح معنا نادیده انگاشته شده است. در این موارد مفسر ابتداء معانی ای را که عمدتا برگرفته از آیات هم مضمون در سوره های دیگر است، مورد توجه قرار می دهد و گاهی نیز معنای سیاقی آیه را جزء یکی از وجوه معانی ذکر می کند. این مطلب می رساند که از میان دو قرینه موثر فوق الذکر در کشف معنای آیه در روش تفسیر قرآن به قرآن، "استناد به سایر آیات"، نسبت به قرینه "سیاق" در این تفسیر اولویت داشته و ارجح است.

    کلیدواژگان: تفسیر قرآن به قرآن، سیاق، تفسیر اضواء البیان، الشنقیطی
  • محمدجواد نجفی، صدیقه گلپور * صفحات 197-232

    موضوع دادگری پروردگار در زمینه قانون گزاری، همواره کانون نگرش دین اندیشان بوده است . در این پژوهه عدالت در آیات‌ الاحکام قرآن پیرامون خانواده به ویژه پدیده زناشویی ، در دامنه «معاشرت به معروف» درآیه 19 سوره نساء مورد واکاوی قرار گرفته است. ابتدا بایستگی امر"معاشرت به معروف " از طریق، سیاق آیه ، احاطه معروف برگستره وسیعی از پیوند زناشویی ، روایات هم آوا، کلام مشهور پیامبر " انی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق" ، فعل امر "عاشروا"، تعیین واکنش کیفری برای سوء معاشرت در قانون مدنی و جدایی ناپذیری اخلاق از لوازم زوجیت به اثبات رسیده و سپس دادگری این فرمان با نگرش در نمونه هایی که مفسران وفقیهان برای معروف، آورده اند،در دامنه رهیافت هایی نشان داده شده است ، همچون: دوسویگی این فرمان ، گزینش مرد به‌عنوان مخاطب آیه، اطلاق فعل «عاشروهن»، هماهنگی معروف با عرف، گستره معروف درزمینه های گوناگون زندگی، درنگرگرفتن ویژگی های فردی زن، رهیافت ویژه به خوی زن، رویکرد به همه حقوق زن، سازگاری با توانمندی‌های مرد و هم با حکمت خداوند درزناشویی، دستور به معاشرت به معروف با زن حتی در صورت کراهت مرد و داشتن پیامدهای برون رفت از قلمرو معروف.

    کلیدواژگان: زن، عدل آئیینی، معاشرت، معروف، همزیستی پسندیده
|
  • Asieh Zouelm, Ghasem Faez *, Abolfazl Khoshmanesh Pages 1-34

    The Holy Qur'an establishes a system of meanings between words in which it explains and evaluates concepts based on its worldview. The method of constructivist semantics is a way of recognizing Qur'anic words in this system without any other presuppositions. "Farah" is one of the Qur'anic concepts that, although it has a positive value in some applications, has been criticized in more cases.Thus, Farah's interpretation of happiness reinforces the skepticism of the Qur'an's denial of his opposition to happiness, despite the positive nature of this concept in psychology. Accordingly, this research seeks to find the meaning of Farah in the Qur'an with a descriptive-analytical method and by using constructivist semantics, and then find the reason for its dominant condemnation.This study shows that in the Qur'an, the semantic components of Farah include pride and joy, and this word is divided into two types based on the superiority or non-superiority of the real factor of pride in it, in other words, the existence or non-existence of the component of reality.The Holy Qur'an lists a number of factors for disapproved Farah, including the blessings of the world, the escape from jihad, and the entanglement of believers.In contrast, the divine grace and mercy, which in the Qur'an refers only to spiritual blessings, is the only factor of admired Farah.

    Keywords: Qur'an, Farah, structural semantics, Pride, joy
  • Elaheh Shahpasand * Pages 34-74

    The readings attributed to the Imams (as) in many cases contain more than the text of the canonical Qur'an. Some have considered the nature of these readings not Qur'anic, but interpretive. Also, the cases that have a more explicit statement about the type of change in the text of the canonical Mus'ḥaf are sometimes justified or rejected. At the same time, regardless of the correctness or incorrectness of the attribution of these readings to the Imams (as), examining the historical contexts of their formation helps a lot in analyzing their nature; Consequently, the issue of this paper is the historical analysis of these readings, in the other words its going to examine the historical context of their formation. Therefore, the case of "ʾĀl-Muḥammad" excess in the readings attributed to the Imams (AS) in Q:3:33 has been studied, and has been shown that in the discourse that the different political groups were trying to attribute a meaning to "ʾĀl" in the central sign of "ʾĀl-Muḥammad", this excess was trying to introduce the descendants of the Holy Prophet (PBUH) as an example of the chosen ʾĀl-Muḥammad. The inconsistency of this excess with the context of the text in which it is inserted, and its great harmony with the discourse of its prevalence date on the other hand, confirms its non-Qur'anic nature.

    Keywords: ʾĀl-Muḥammad, Quranic readings, the readings of Ahl al-Bayt (AS), discourse
  • marjan shiri*, Nosret Nilsaz, kazem ghazizadeh, Nahleh Naeeni Qaravi Pages 75-118

    Dating fabricated traditions provides valuable information about social, political and cultural conditions of first centuries of Islamic society. One sample of false traditions is prophetic traditions which implied that the prophet prayed for whom were accursed by him in Sunni collections of Hadith. This article using content analysis and different methods of dating traditions, indicates historical and geographical origin of these hadiths and their forgers’ intellectual, political and social tendencies. In gathering information library method and in investigating the data analytical and descriptive methods were used. By the end of the third century these traditions are contained in 16 sunni sources. The findings show that these traditions were most probably fabricated in line with Umayyads policies before 58 A.H by Abū Huraira and ʿĀʾisha or in their names and were spread in Medina, Syria, Iraq, Bahrain and then in Mecca, Egypt, Yamen and Wāsiṭ. In the next generations some narrators copied these traditions or made new ones with the same contents and different forms and attributed them to companions such as al-Jabir, Salmān, Abū Saʿīd al-Khūdrī, Abū aṭ-Ṭūfail and ʾAnas who transmitted narrations in which Ummayds were condemned and Imam ʾAlī was praised. The most important aim of Ummayds in forging these traditions was to neutralize the influence of prophetic tradition in which Ummayds were accursed and blamed.

    Keywords: prayer for whom were accursed, Different methods of dating, Content Analysis, Sunni collections of Hadith
  • Mohammad hassan Saneipur *, Fatemeh Morshedi Bidgoli, Atiyah Mashreghi Pages 119-146

    Expressiveness means that words are detached from bad language and abnormal speech, which makes the audience annoyed to hear it. What is common among scholars and commentators is that God has stated the highest content with beautiful and attractive words in the Qur'an, so much so that even in expressing the most unfortunate contents, at the same time explicitly and frankly, he has conveyed his message by observing all literary and moral standards. And it's not far off. However, we see verses in the Qur'an that seemingly do not comply with the Arabic literature and the understanding of the users, and in the first place it seems that these Qur'anic contents contain some kind of insult and destruction. With the descriptive method and the library, the present article first examines and criticizes the opinion of the opponents of the lack of rhetoric and their arguments, and then by collecting the opinion of the commentators who consider these words as evidence of humiliation and insult and criticizing and examining their reasons. That is, considering all the arguments and justifications of the commentators and regardless of the nature, attributes and characteristics of the audience and their entitlement to such use, and considering only the speaker and user of these words, ie God Almighty, the Atomic Assembly and the complete attributes of glory and honour, it is understood that this usage by the essence of the divine sanctuary indicates the preference and priority of "explicit word" versus "politeness Expression".

    Keywords: Impoliteness Expression, Excerpt of commentators, qaradah, Kalb, Hemar
  • Rahman Oshriyeh * Pages 147-169

    Judgment is one of the key issues in both theology and anthropology, and there are various angles, including the recognition of the realm of judgment. Allameh Tabatabai has a special interest in the field of interpretive and philosophical discussions, including his detailed and extensive discussions in the following verse: The special place of this problem in solving problems such as the realm of divine science and human authority suggests the necessity of analyzing the present article in a descriptive-analytic way. Throughout this essay, it is clear that Allameh Tabatabai, the realm of objective and scientific magnitude, is the material world, in the light of "the existence of the treasurer over the greatness", "the inevitability of the divine treasury", and "the interpretation of the greatness in size". Narrations »can be proved. But this view seems incompatible with the narrative culture on the one hand, and on the other hand, it does not fit with the "greatness of discounting" and the collectivity of the word "treasurer" in the Sharif verse. The preferred view of this essay is to extend the divine magnitude to all possible beings.

    Keywords: Righteousness, magnitude, scientific magnitude, objective value, treasures
  • hamidreza mostafid, nasrin vejdani * Pages 171-196

    Context is considered in among the most important indications of understanding the words and access to what the speaker means. Also in the method of "interpretation of Quran with Quran", "context" beside exploitation of other verses is cited as an indication for determination of the purpose of revelation's. In contemporaneously, "Adwaa-ul-Bayaan fee Tafseer-il-Qur'an bil-Qur'an" by Muhammad Al-Ameen Ash shanqiti (1325-1393 lunar year) is among important interpretation books of Sunni Islam which were written in interpretation of Quran with Quran style. The present research intends to study the position of context in this book and its author's view. This research has been written based on chapter 10 to 15 of Quran. Regarding context's position in this book and in shanqiti's view we can say that although context has played rather effective role in some cases (including expression of meaning and purpose of verses' terms, explanation of verse's meaning, assessment of interpretator's views and expression of taqdir And mahzuf) in some cases it has been ignored as a close and internal indication in meaning's preference or in the other word, the other meanings of a verse taken from other verses, have been mentioned mainly beside contextative meaning. It can be concluded that between the two major indications of the method of "interpretation of Quran with Quran" citation to context is shanqiti's second priority where as exploitation of the other verse is his first priority.

    Keywords: Context, Interpretation, Adwaa-ul-Bayaan
  • mohammad javad najafi, sedighe golpoor * Pages 197-232

    The subject of justice of God always focused by religious thinkers. We can seek examples of legislative justice in “behaving reasonably in the marital relationship” mentioned in Surah An-Nisa 4: 19, related to the family phenomenon, especially the marital phenomenon. The necessity of it can be proved through proportion of words and meaning in verse, reasonableness on marital bond, symphonious narrations, famous word of the Prophet (إنی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق) I am only appointed to complete moral virtues, imperative verb(عاشروا) consort, determination of criminal reaction to misconduct in civil law and inseparability of ethics from spouses’ rights. Justice shows “behaving reasonably in the marital relationship” in the approaches such as reciprocity of this order, choosing the man as the addressee of the verse, apply the verb (عاشروهن) consort with them, coordination of reasonableness with the norm, expansion of reasonableness in different fields of life, lack of consideration of the individual features of the woman, special approaches towards the woman’s attributes, approaches towards all of the woman’s rights, compatibility with the man’s abilities, coordination with God’s wisdom in marital relationship, order to behave reasonably in the marital relationship even in case of man’s inadvertence which results in exiting from reasonableness.

    Keywords: Woman, ritual justice, socializing, famous, good coexistence