پژوهشنامه ادبیات کردی
سال دوم شماره 1 (پیاپی 2، بهار و تابستان 1395)

ریالیسم جادویی، یکی از شاخه های مکتب واقعگرایی است که در آن عناصر سحر و جادو و وهم و خیال چنان با عناصر واقعی آمیخته می شوند که تشخیص آنها به آسانی ممکن نیست و حقایق و جزییات زندگی در آن با ترکیب دو عنصر واقعیت و خیال طوری بیان می شوند که حوادث خیالی، حقیقی و طبیعی جلوه می کنند و خواننده به آسانی حوادث و کنش های فراواقعی را می پذیرد. ریالیسم جادویی دارای مولفه های مختلفی است که مهمترین آنها عبارتند از: دوگانگی، رازگونگی، استحاله، عینیت، سکوت اختیاری و صدا و بو. این سبک داستان نویسی با نام آمریکای لاتین و گاهی با نام خاورزمین شناخته شده، اما در نهایت به یک سبک جهانی بدل شده و نویسندگان ادبیات ملل مختلف جهان آن را در آثار داستانی خود به کار گرفته اند. در ادبیات کردی نیز برخی از نویسندگان و رمان نویسان این سبک ادبی را برای آثار خود برگزیدهاند. یکی از برجسته ترین این رمان نویسان بختیار علی، شاعر و رمان نویس سرشناس کردستان عراق است که در واقع پرچم دار این سبک ادبی در ادبیات کردی به حساب می آید. مهمترین اثر بختیار علی که می توان برخی از مولفه های ریالیسم جادویی را در آن یافت، رمان ییواره ی په روانه است که در آن با بهره گیری از این سبک ادبی به بیان درد و رنج ملت کرد و جستجوی هویت گمشده ی آنها و معضلات و مشکلاتی که جامعه ی سنتی کردی با آنها مواجه است، پرداخته است. در این پژوهش تلاش می شود با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، مهم ترین مولفه های ریالیسم جادویی، در رمان ییواره ی په روانه بختیار علی بررسی شود. نتایج پژوهش نشان می دهد که بختیار علی این مولفه ها را در قالب دوگانگی و تقابل جهان خیالی و واقعی، رازگونگی پرواز پروانه ها در جای جای رمان به ویژه در روز اعدام پروانه، استحاله پروانه به گرد و غبار، کشمکش پروانه برسر دنیای خیالی، عینیت در غبار شدن پروانه ها و صدا و بو در صدای مرگ و بوی خون به کار برده است.

«شاهنامه» عنوان عام روایاتی پهلوانی است که در پهنه ی ایران زمین بر زبان راویان (گوسانان و نقالان) جاری بوده و در مقاطعی هم پاره هایی از این روایات به دست شاعران مکتوب شده است. از این روایات پهلوانی و اسطوره ای، دو گونه ی متمایز از هم قابل تشخیص اند که با وجود زیرساخت های مشابه، دارای تمایزهایی در روساخت هستند: نخست روایت خراسانی و دوم روایت زاگرسی. هر دوی این روایت ها برگرفته از روایت اولیه ای هستند که برخوردار از بنیادهایی اسطوره ای است. در این میان، روایت خراسانی به دلیل این که پرداخته تر است و بخشی از آن هم به دست شاعرانی توانا چون فردوسی به رشته ی نظم کشیده شده، از بیشترین شهرت برخوردار است؛ در مقابل آن، روایت زاگرسی تا حدی آشفته مانده است و پاره های حماسی آن مستقل از هم به جهان ادبیات آمده اند. به هر روی، تصحیح و چاپ و تحلیل علمی این پاره های آشفته نما می تواند در نشان دادن جهان بینی ایرانیان سودمند افتد. این جستار به معرفی و تحلیل سبکی یکی از داستان های پهلوانی روایت زاگرسی با نام «تولد جهانگیر و جنگ نامه ی ایران و تورانیان» می پردازد که نسخه ی خطی آن هنوز به چاپ نرسیده است. تحلیل به دست آمده از این جستار نشان می دهد که داستان حماسی یاد شده، با وجود اشتراکاتش با شاهنامه ی فردوسی، داستانی مستقل از شاهنامه و احتمالا مورد توجه پردازندگان منظومه هایی بوده که در ادب فارسی به «جهانگیرنامه» شهره اند.

هدف این مقاله بررسی بازنمایی موضوعات اجتماعی در ادبیات کردی است. ادبیات کردی مجموعه ای پراکنده در دو قالب نظم و نثر می باشد که در دو بخش کتبی و شفاهی قابل تقسیم بندی است. مبانی نظری این مطالعه ریشه در مبحث بازنمایی و مباحث متکثری است که در حوزه جامعه شناسی ادبیات جریان دارد. در این تحقیق از روش اسنادی و شیوه نمونه گیری نظری است که طی آن شش اثر ادب کردی از هر دو بخش کتبی و نظری برای مطالعه انتخاب شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که تاریخ اجتماعی و مسایل و مشکلات آن در هر دو بخش کتبی و شفاهی در سطحی وسیع بازنمایی شده است و از همین راه است که بخشی از تاریخ و اجتماع را می توان بازخوانی و بازسازی کرد.

«ریالیسم جادویی» یکی از عمده ترین گرایش های جهانی در ادبیات داستانی معاصر است؛ سبکی نسبتا نوین که در آن نویسنده از شاخصه هایی همچون «وهم و خیال» و «عناصر ماوراء طبیعی» مدد می گیرد و در بستر خیال، چنان ماهرانه آن ها را به کار می گیرد که شخصیت ها و رخداد های داستان برای طیف مختلف مخاطبان طبیعی و باورپذیر می نماید. «بختیار علی» نویسنده شناخته شده و نظریه پرداز ادبیات کردی است که اغلب آثار داستانی خود را با محوریت این ژانر ادبی به رشته تحریر درآورده است. از موفق ترین رمان های او، آخرین انار دنیا است که به چندین زبان دنیا، از جمله فارسی ترجمه شده است. در مقاله پیش رو تلاش کرده ایم به روش استقرایی تحلیلی و تکیه بر داده های کتابخانه ای و اسنادی، با محوریت مطالعه موردی، از منظر ریالیسم جادویی و با نظرداشت مولفه های آن، مانند وهم و خیال، همزیستی مسالمت آمیز، اسطوره و دوگانگی، این رمان را مورد بررسی قرار دهیم. با این خوانش جدید، ضمن دست یابی به تفسیری نسبتا روشن از رمان و چگونگی بازتاب ویژگی های برجسته ریالیسم جادویی در آن، به این نتیجه می رسیم که مولفه «بهره گیری از اسطوره»، نمود بارزتری نسبت به سایر مولفه های این ژانر در رمان دارد.

جستار حاضر کوشیده است مفاهیم "فره" در اوستا و شاهنامه ی فردوسی و " تجلی" (تجلی حق بر قلب عارف) در عرفان اسلامی را با "ذات" در "آیین یاری" بررسی و مقایسه کند. در ابتدا، برای آشنایی با آیین یاری، شناختی اجمالی از این آیین ارایه شده است. سپس با شرح و توضیح هریک از موارد مذکور و اشاره به شباهت ها و تفاوت های آن ها، به این نتیجه می رسد که فره و تجلی و ذات بسیار به هم شبیه بوده و هرسه سبب سروری و برتری دارندگان آن ها بر دیگران می شود. این سه اصطلاح را می توان، با وجود تفاوت هایی که دارند، گونه های مختلف یکدیگر در آیین زردشتی، عرفان اسلامی و آیین یاری دانست. گفتنی است در بخش فره ارتباط آن با "کاریزما" در مباحث مربوط به علوم اجتماعی و سیاسی نیز بررسی شده است.

یه م وتاره ده یه وی تایبه تمه ندییه سه ره کییه کانی شیعری گۆرانی له رووی فۆرم و ناوه رۆکه وه بخاته به ر هه ڵسه نگاندن و پاشان هه وڵ ده دات مۆرکە به رچاوه کانی ویژەی گۆرانی لە رووی شیوازناسیی یه ده بییەوە دیاری بکات. یه م خویندنه وه یه سه ره تا به م پرسه وه ده ست پی ده کات که یه و به رهه مانه کامه ن که له م لیکۆڵینه وه یه دا ده خرینه به ر تیشکی شی کردنه وه و پاشان له م پرسیاره ده کۆڵیته وه که کۆی به رهه مه کانی ویژەی گۆرانی له رووی زاراوەناسیی یه ده بییه وه ده خرینه چ خانه یه که وه ؛ به واتایه کی تر، له زاراوه کانی «قوتابخانه»، «ریباز»، «یوسلوب»، یان «نه ر یتی یه ده بی»، به کارهینانی کام یه ک ده توانی له رووی شیوازناسییه وه پڕبه پیستی کۆی هاوچه شنی به رهه مه کانی یه م سامانە یەدەبییە بی. پاشان، تایبه تمه ندییه شیوازناسانه کانی ویژەی گۆرانی به سه رنجدان به م لایه نانه ی خواره وه شی ده کرینه وه : کیش، زمانی شیعری و هه ڵبژاردنی وشه ، قاڵبی یه ده بی، سه روا، ییماژ و یولگووه ده نگییه کان، دوانه ی روخسار/ ناوه رۆک، یه کیتی یه نداموار، دوانه ی عه قڵ/ هه ست و به رده نگ. له کۆتاییشدا، هه وڵ ده دری جیاوازییه شیوه یی و ناوه رۆکییه کانی ویژەی گۆرانی له گه ڵ ویژەی کلاسیکی کرمانجی ناوەڕاست بخریته به ر ده ست و له م ریگه یه وه به راوردکارییه کی شیوازناسانه له نیوان یه م دوو نەریتە یه ده بییه دا یاراسته بکری.

شیوازی شیعری موکریان، لە یەنجامی چالاک کردنی هەندیک زەرفییەتی زمانی و یەدەبی گووراوە کە لە زەمانی حاجی قادری کۆیی یەوە لە ناو یەدەبی کوردیدا - بە دیالیکتی کرمانجی ناوەڕاست - خۆی حەشار دابوو. هەندیک لە تایبەتمەندییەکانی یەم شیوازە شیعرییە بریتین لە: دوور بوونەوە لەو زمانە مەدرەسییەی شاعیرانی قوتابخانەی بابان کەڵکیان لی وەرگرتووە، «بە بەردەنگ دانانی خەڵک» کە وەکوو تەمهیدیکی شیوازناسانە زەمینەی کەلام بۆ دەکارکردنی زمانیکی خۆماڵی، لەبار دەکا، گواستنەوەی راویژی قسەکردن و یاخاوتنی رۆژانە و کەڵک وەرگرتن لە زەرفییەتی شاعیرانەی قسەکردنی رۆژانە، کەڵک وەرگرتن لە زەرفییەتەکانی یەدەبی فۆلکلۆری کوردی، پیکهینانی سەنتیزیک لە شیوازەکانی پیشووی شیعری کوردی.