مجله زبان و ادبیات فارسی
سال پانزدهم شماره 3 (پاییز 1398)

داستان سیاوش، از جمله داستان های برجسته و پرآوازه شاهنامه بی بدیل حکیم فردوسی  است. این داستان ارجمند ونیز شخصیت سیاوش از دیر باز تاکنون از دیدگاه های گوناگون مورد بررسی و واکاوی محققان و شاهنامه پژوهان قرار گرفته است. درجستار پیش رو شخصیت سیاوش، با روش توصیفی- تحلیلی، با تمرکز بر نظریه مثبت اندیشی مارتین سلیگمن مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش شخصیت سیاوش و اعمال و گفتار و تفکرات وی با تکیه بر فضایل شش گانه مطرح در نظریه سلیگمن (خرد، شجاعت، انسانیت، عدالت، اعتدال و تعالی) بررسی گردیده، با بیت های روایت گر رفتار و گفتار سیاوش تطبیق داده شده است. نتیجه یافته های تحقیق نشان می دهد، سیاوش از همه فضایل شش گانه مذکور، به خوبی برخوردار است. با این همه فضایل اخلاقی سیاوش مانع رخداد تراژدی در زندگی وی نمی گردد و سرانجام سیاوش با وجود آن همه مثبت اندیشی و آراستگی به انواع فضایل اخلاقی، به مرگی جان سوز و دل خراش در اوج  جوانی روی در نقاب خاک می کشد.

تاکنون پیرامون حافظ شیرازی و شعرش که در سرودن اشعار عاشقانه و عارفانه در ردیف برجسته ترین شخصیت های ادبی ایران به شمار می رود ؛ سخن بسیار رفته است . این نوشتار تلاش دارد تا ناز و نیاز عاشقانه و بی نیازی و قهر و عتاب معشوقانه را در دیوان حافظ با استناد و استشهاد به ابیاتی از آن مورد توجه و بررسی قرار دهد و کوشش شده است ضمن بیان و گزارش پاره ای از ابیات ، جلوه های ناز و نیاز بیشتر باز نموده شود . ناز و نیاز از دیرباز جایگاه ویژه ای را در سروده های عارفانه و عاشقانه به خود اختصاص داده و کاربرد این واژگان در ادبیات عرفانی پیشینه ای کهن داشته است

شکواییه از آغاز شکل گیری شعر فارسی در آثار شاعران و نویسندگان وجود داشته است. به طوری که می توان شکواییه را یکی از انواع مهم ادبی از زیر شاخه های ادب غنایی به حساب آورد. شاعر یا نویسنده در شکواییه به بیان ناملایمات زندگی می پردازد و از روزگار، بخت و اقبال، پیری و ناتوانی، معشوق، نابسامانی های اجتماعی و سیاسی و... شکایت می کند. با توجه به تنوع موضوعی شکواییه ها، طبقه بندی آنها دشوار است. با این همه، ازنظر محتوایی می توان آنها را به پنج دسته فلسفی، عرفانی، اجتماعی، سیاسی و شخصی تقسیم کرد. در این مقاله نگارنده با بررسی متون نثر قرن هفتم به بیان و شرح شکواییه های موجود در این متون پرداخته است. علاوه بر آن مواردی را ذکر کرده است که حالتی شکوا گونه دارند و واژه های شکایت آمیز دارند؛ و شاعر یا نویسنده براساس عقیده و نظر خود آنها را در متن آورده است. روش تحقیق در این مقاله، اسنادی کتابخانه ای بوده و در گام نخست متون معتبر و مشهور نثر قرن هفتم مطالعه و مطالب مرتبط با شکواییه فیش برداری و تدوین شده است. پس از بررسی آثار مشخص گردید که شکواییه شخصی از بسامد بیشتری برخوردار بوده است. همچنین بیشترین شکواییه ها در شکایت از فلک و قضا و تقدیر بیان شده اند. همچنین شکواییه در نفثه المصدور و تایخ جهانگشای جوینی بیشترین تعداد را داشت.

سبک شناسی لایه ای یکی از شاخه های نوین سبک شناسی است که متن را در لایه های مختلفی بررسی می کند تا به ویژگی های سبکی آن پی ببرد. عنصری شاعر قرن پنجم که سروده هایش، مثل اعلای قصاید مدحی است، از شاعران نامدار و خوش نام سبک خراسانی است که ویژگی های این سبک در آثار او نمود ویژه ای دارد. در این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی سبک شناسی لایه ای قصاید عنصری پرداخته ایم. نتایج حاکی از آن است که در لایه آوایی وزن، قافیه، ردیف و تکرارهایی هم چون جناس و توازن دیده می شود. در لایه واژگانی واژه های کهن و مهجور استفاده کرده، در لایه ادبی بسامد تشبیه در قصاید او بیشتر از سایر موارد است. همچنین مضمون اصلی سروده های او مدح و وصف طبیعت است.

آزادی مفهومی است که تعابیری گوناگون دارد؛ آن چه در متون عرفانی از این مقوله دریافت می شود، معادل ترک تمتعات دنیوی و رهایی از قید و بندهایی است که به بعد روحانی انسان آسیب وارد می کند و او را از سیر در عالم جان بازمی دارد. در بین عرفا عطار بیش از همگان ندای آزادگی را سر داده است و از آن به عنوان سیره ی زندگی خود یاد کرده است. در تعالیم اخلاقی عطار، آزادی مفهومی دارای ابعاد فردی و اجتماعی و فراتر از غم و شادی این جهانی است. حاصل این جستار که به روش توصیفی-تحلیلی سامان یافته آن است که رهایی از همه ی لذت های نفسانی و دنیوی مفهوم آزادی را محقق می کند. از منظر عطار، انسان با توجه به ساختار وجودی و موقعیتی خود ذاتا در بند جسم، دنیا و نفس اسیر است. وی برای رهایی انسان از این موانع از عوامل ترغیبی و بازدارنده استفاده می کند. دست یابی به بهره های معنوی، بندگی خداوند و توجه به جهان بی کرانه ی دل از مسایلی است که عطار در راه برطرف کردن قیود آزادی از آن سخن می گوید و مرگ و کوتاهی عمر، روزی مقسوم و بی وفایی دنیا از موضوعاتی است که بعد بازدارندگی آن ها، دل بستگی انسان را به عالم جسم و دنیا می زداید و او را از اسارت می رهاند.

مهدی حمیدی شیرازی و شاملو، شاعرانی تاثیرگذار در حیطه ی ادبیات معاصر ایران زمین هستند؛ روحیه ی برمنشی و عدم اظهار عجز در جای جای آثار آن ها مشهود است؛ این دو شاعر، در بسیاری از نمونه های شعری خود، هنگام مواجهه با دشواری ها، علاوه بر یکی دانستن قدرت خویش با شخصیت های اساطیری، مقابل سوژه های بزرگ مانند قانون، سیاست، مقدسات و... گردن فرازی کرده اند؛ وجوه روانی ذکر شده، مرتبط با طیف هایی از خودشیفتگی است. در جستار حاضر، با استفاده از نظریات روان شناسان، علت درونی سرایش اشعار گردن فرازانه مشخص شد. پژوهش می خواهد به این پرسش پاسخ دهد که آیا مولفه ی فکری نشان ندادن عجز بر کمیت، کیفیت و سبک تصویرپردازی های ادبی این دو شاعر تاثیر چشم گیر داشته است؟ روش پژوهش، توصیفی و تحلیلی است. در پایان، این نتیجه حاصل شد که انواع جلوه های عدم اظهار عجز، نقش بارزی را در نحوه ی گزینش صنایع ادبی، کمیت، پیشبرد وجه هنری مضامین و ارزش آثار این شاعران ایفا نموده و ازین رو قابل چشم پوشی نیست.