مجله زبان و ادبیات فارسی
سال پانزدهم شماره 4 (زمستان 1398)

اگزیستانس (فلسفه اصالت وجود) یکی ازمهمترین و تا ثیرگذار ترین مکتبهای فلسفی و ادبی جهان است که مهد پیدایش آن » اروپا« است. در این مکتب فلسفی وادبی، فرد انسانی به عنوان فاعلی آگاه شناخته می شود و در تجربه هستی و لمس معنای وجود، به طور بی واسطه با موقعیت های مرزی »مرگ، رنج ،ترس و گناه « رویارو شده، این موقعیت ها سبب می شوند تا انسان از ابعاد نهفته ی درونی خویش اطلاع یافته ، خود را بهتر بشناسد. یکی از ویژگی های داستان گل های گوشتی ، اجتماعی بودن آن است. اجتماعی بودن این داستان،عمدتا از شناخت درست صادق چوبک از جامعه ،دردها ومشکالت اساسی آن برمیخیزد. این امر خود از مهمترین دغدغه های اگزیستانس ها است. داستان های این نویسنده سراسر پر از مضامینی چون مرگ ورنج ،ترس وگناه است این نویسنده می کوشد تا زشتی ها ، فساد ونابرابری های موجود اجتماع را در برابر چشم خوانندگان به تصویر بکشد ،علاوه بر آن پیامدهای این بی عدالتی را نیز بیان می کنند. فلسفه ی اگزیستانس تحلیل خود از سرنوشت بشر رابر سه استنباط بنیادی استوار ساخت و سه نشانه ی هستی برای آن در نظر گرفت. هدف این مقاله روشنگری سه اصل اگزیستانس  استحسانی ، اخلاقی وایمانی  در داستان گل های گوشتی است. نتایج تحقیق حاکی از تا ثیر جهان بینی چوبک از تحلیل های فیلسوفان است. شخصیت های این داستان از مر حله ی اگزیستانس استحسانی واخالقی باالتر نمی روند ، وبه مرحله اگزیستانس ایمانی نایل نمی گردند.

سفرنامه‏ نویسی در عرصه ادب فارسی سابقه کهنی دارد که به دو شکل منظوم و منثور است. در سفرنامه‏، نویسنده به شرح آنچه در سفر دیده، شنیده و روی داده، می‏پردازد. در این پژوهش سه سفرنامه «سفینه سلیمان، سفرنامه میرزا فتاح‏خان و حاج سیاح» به عنوان سه سفرنامه سیاسی- سیاحتی ایرانی انتخاب شده که هدف، بررسی مسایل سیاسی منعکس شده در سفرنامه‏ ها با تکیه بر دوران صفویه و قاجار است؛ از این‏ رو این پژوهش در پی یافتن این پرسش است که چه مسایل سیاسی در سفرنامه‏ های دو دوره مختلف تاریخی بازتاب یافته است. این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی انجام شده و نتایج نشان داد که دو سفرنامه سفینه سلیمانی و میرزا فتاح خان، سفرنامه ‏هایی سفارشی- سیاسی هستند که حکومت وقت را در اوج اقتدار و شکوه نشان داده در حالیکه سفرنامه حاج سیاح که سفرنامه ‏ای سیاحتی- سیاسی است، شاهان قاجار را بی‏کفایت، نالایق، ستمگر و تجملگرا به تصویر کشیده است. در دو سفرنامه محمد ربیع و فتاح خان روابط سیاسی ایران با سایر کشورها، در سایه روابط دوستانه بوده که به هیچ عنوان جنبه استعماری نداشت؛ اما حاج سیاح تمام تعاملات سیاسی ایران با کشورهای قدرتمند را راهی برای استعمار مردم ایران دانسته است. در این میان به مباحثی چون قراردادهای سیاسی، ترورها، پناهندگی سیاسی، شیوه‏ های اداره حکومت و... نیز به عنوان بخشی از مسایل سیاسی در سفرنامه ‏های اشاره شده است.

عاشقانه سوز و گداز یکی از داستان های منظوم ادبیات فارسی است که بیان ماجرای عشقی پاک و مقدس از نوعی خبوشانی به یادگار مانده است . آن چه در این داستان به چشم می خورد ، نمود واقعی ستی است به نام «ستی» که صدها سال در بین مردم هندوستان رواج داشته است. هدف اصلی در این پژوهش، بررسی شیوه انتخاب پایان بخشی شاعر در این منظومه است تا دریابیم ، اولا شاعر چه نوع شیوه پایان بخشی -وصال یا فراق - را در عاشقانه برگزیده است و دیگر این که علل و دلایل این انتخاب چه بوده است؟ روش اجرای تحقیق به صورت کتابخانه ای ، توصیفی و با مراجعه به منابع مکتوب و مقالات معتبر بوده است و تلاش شده است در طول تحقیق، به بیان مقدمه، ذکر شرح حال سراینده ی داستان، خلاصه ای از داستان، سپس به معرفی شخصیت های اصلی و فرعی این اثر بپردازیم. شیوه پایان بخشی این داستان به وضوح فراق است. این انتخاب شاعر برای این داستان ریشه در آیین و اعتقادات مردم «شبه قاره» دارد. در ادامه تقدیرباوری و نقش آن در این شکل گیری این شیوه پایان بخشی و نیز شناخت و تبیین دلایل اجتماعی و محیطی سنت ستی، بن مایه های اجتماعی و فکری نظیر مرگ عشاق در پایان داستان، آزادی دختران درانتخاب همسر، تفاوت فضا و شیوه پایان بخشی داستان های هندی با داستان های ایرانی و موارد دیگر باعث انتخاب این شیوه پایان بخشی (وصال یا فراق) برای اثر گردیده است.

نقد کهن ‎الگویی، علم بررسی نشانه ‎ها و نمادهایی از لایه‎ های درونی خالقان آثار هنری است. نظریه کهن ‎الگوهای کارل گوستاو یونگ، بر این مبنا است که شخصیت هر فرد، از لایه‎ های درونی متعددی تشکیل شده که با ضمیر ناخودآگاه جمعی در ارتباط است. از جمله برجسته‎ترین این کهن‎ الگوها می‎توان به آنیما و سایه اشاره کرد. هدف از این پژوهش بررسی اشعار پست مدرن با تکیه بر دو کهن الگوی سایه و آنیما است تا جایگاه این دو لایه درونی در اشعار شاعر و نمادهای مرتبط با این دو کهن ‎الگو شناسایی شوند. نتایج نشان داد که شاعر با وجود تاکید بر اصول پست‎ مدرنیسم، باز در چارچوب قالب‎های ضمیر ناخودآگاه جمعی قرار گرفته و مجبور به پیروی از ساختارهای نشانه‎ گذاری‎ شده کهن ‎الگوهاست. در این میان کهن‎ الگوی سایه، قدرت محکم‎تری در شخصیت شاعر دارد. او بر گره‎ خوردگی سایه و تاریکی و بر ویژگی سکوت و یاریگری آنیما بیشتر از سایر جلوه ‎ها پرداخته است. همچنین مشخص گردید که موسوی، نمادهای پنجره، جلاد، دایره، دراکولا، آسمان تار و قصاب را به نمادهای معمول سایه افزوده و برای آنیما نیز از نشانه‎ های مرسوم معشوق، صبح، مادر، همسر، دریا، ابر و نور بهره برده است.

ضرب المثل های هر قوم و ملتی نشان دهنده عادات و افکار و مناسبات اجتماعی میان مردم یک جامعه است، از این رو پژوهش حاضر میخواهد از طریق بررسی ضرب المثل های بازتاب یافته در قصه سمک عیار به روانشناسی رفتار و کردار مردم و چگونگی رویارویی آنها با مسایل و سلوک اجتماعیشان پی ببرد. تحقیقات پیشین فقط به دنبال یافتن ضرب المثل ها در داستان سمک عیار بوده اند، اما نگارندگان در این پژوهش در پی یافتن قابلیتهای هیجانی در ضربالمثلهای این قصه بر اساس نظریه  «بار- اون» (bar-on) هستند. روش پژوهش، استفاده از تحلیل محتوا  است. واحد تحلیل، همه ضربالمثلهایی است که به صورت جمله در این کتاب آورده شده است. وقتی که ضرب المثلها به عنوان واحد ثبت مورد تحلیل قرار گرفت، تطابق آن با مولفه های هوش هیجانی از دیدگاه «بار- اون» انجام شد. در پنج جلد سمک عیار، 603 ضربالمثل یافت شد که بیشتر، ناظر به منش و اصول و قواعد مورد احترام در حلقه عیاران است. از بین 15 مولفه مطرح در ضربالمثلها به ترتیب، واقعیت گرایی، انعطافپذیری، حل مسیله، تحمل استرس، روابط بین فردی و تعهد اجتماعی از بقیه مولفه ها بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. از لحاظ آماری نیز بین این مولفه ها تفاوت معنا داری وجود دارد و فاصله مقیاس سازگاری با بقیه مقیاسها بسیار زیاد است.

با آنکه اصطلاح «صبر» از مفاهیم زیربنایی و اصولی صوفیان در سیر و سلوک است. درباره تعریف و دسته بندی و مصادیق آن از قرون اولیه تا قرن هشتم اتفاق نظر وجود نداشته است. و هر عارف با توجه به تجربه و تلقی و مطالعه ی خاص خود ،مفهوم ویژه ای از صبر و انواع و جایگاه آن را دریافته و ارایه کرده است. از صدر اسلام با توجه به آیات شریفه ی قرآن مجید و احادیث پیامبر (ص) ،واژه« صبر» وارد حوزه عرفان شد و به تدریج، شاخ و برگ گسترده ای یافت و به یک اصطلاح منحصر و ویژه ای تبدیل شد. متصوفه مصداق و مفاهیم و تقسیم بندی گوناگونی از این اصطلاح را ارایه کرده اند. این پژوهش بر آن است تا از رهگذرگزارش اقوال مشایخ صوفیه دگرگونی ، تثبیت ، تعریف ، تقسیم بندی، نتایج ، شباهت ، بهترین و دشوارترین ،جایگاه و نشانه های  اصطلاح عرفانی صبر را از قدیمی ترین متون صوفیه تا اواخر قرن هشتم براساس سیر تاریخی نشان دهد.