نشریه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس
پیاپی 31 (بهار 1396)

یکی از مسایل مهم امروز در میان اندیشمندان مسایل شهری،فضاهای عمومی در شهر است.تقریبا تمام تعاریف طراحی شهری حاکی از این است که طراحی شهری با عرصه عمومی و عناصر تشکیل دهنده آن سروکار دارد.فضاهای عمومی شهر دارای ابعاد اجتماعی مطلوبی می باشند.پژوهش حاضر در ابتدا به بیان تمایزات فضای عمومی و خصوصی شهر پرداخته و سپس جهت بررسی هدف این مقاله که شناسایی تاثیرگذارترین ابعاد اجتماعی فضاهای عمومی از میان مفاهیمی نظیر مردم و فضا، قلمرو گرایی، اعتماد، امنیت و ایمنی ، نظارت غیر رسمی و شبکه اجتماعی بر میزان استفاده مردم از این گونه فضاها در تفرجگاه چمران شیراز (حد فاصل پل شهیدان شیخی تا نیایش) که با وجود عرصه های عمومی و کاربری های فراغتی نقش یک فضای عمومی پویا به خود گرفته،گام برداشته شده است. جهت گردآوری اطلاعات،از روش کتابخانه ای و میدانی بهره گرفته شده و 150نفر به عنوان حجم نمونه ازطریق فرمول کوکران انتخاب و مورد پرسشگری واقع شده اندو نهایتا داده های پرسشنامه ها با استفاده از نرم افزار spss و با روش رگرسیون لجستیک تحلیل شدند .یافته های حاصل از این مطالعه نشان می دهد که ابعاد اجتماعی قلمرو گرایی و  شبکه اجتماعی نقش پر رنگ تری را بر میزان استفاده مردم از فضاهای عمومی شهری ایفا می کنند.

تاب آوری شدت اختلالی است که سیستم می تواند آن را جذب کند قبل از این که ساختار سیستم از طریق تغییر متغیرهاو فرایندهایی که رفتار آن را کنترل می کنند، به ساختار متفاوتی تبدیل شود. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و در قالب یک هدف کاربردی درصدد ارزیابی تاب آوری در بافت فرسوده محله فیض آباد در شهر کرمانشاه می باشیم. سوالات تحقیق در این پژوهش عبارتنداز: 1- مهم ترین شاخص های تاب آوری در بافت های فرسوده شهری از منظر رویکرد توسعه پایدار کدام است؟2- آیا تاب آوری بافت های فرسوده شهری در جهت توسعه پایدار شهری موثر می باشد؟ و فرضیه های آن عبارت اند از: 1- به نظر می رسدشاخص های کالبدی از مهم ترین معیارهای تاب آوری در بافت فرسوده شهری باشند . 2- به نظر می رسد تاب آور نمودن بافت های فرسوده شهری اقدام موثری در راستای توسعه پایدار شهری می باشد. درنهایت به این نتیجه رسیدیم که وضعیت تاب آوری در بافت فرسوده فیض آباد در جایگاه نامطلوبی قرار دارد. بنابراین با استفاده از روش تحلیلی SWOT در ادامه به ارایه راهبردهایی برای تاب آور نمودن  این بافت  در راستای سیاست های توسعه پایدار برآمدیم.

هدف این پژوهش تحلیل فضایی مدیریت محله محور در محلات منطقه10شهر تهران می باشد. تحقیق از نوع اکتشافی می باشد که با روش توصیفی-تحلیلی انجام گرفته است. اطلاعات مورد نیاز به دو روش کتابخانه ای و پیمایشی(میدانی) جمع آوری گردیده است. جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه شهروندان، مدیران و مسیولان شهری، بخش خصوصی و جامعه مدنی (NGOs) منطقه 10 شهر تهران می باشد. نتایج حاصل از بررسی شاخص های حکمروایی خوب شهری با استفاده از آزمون های آماری نشان از تفاوت شاخص ها و محله های دهگانه با یکدیگر دارد که این تفاوت ها از جنبه آماری نیز معنی دار می باشد. در بین شاخص های بررسی شده در تمام محله ها شاخص اجماع سازی بالاترین و شاخص شفافیت پایین ترین میزان عددی را به خود اختصاص داده اند. نتایج حاصل از مدل الکتر نیز بیانگر آن است که محله های کارون شمالی، زنجان جنوبی و سلسبیل جنوبی در وضعیتی مناسب تر نسبت به سایر محلات و در مقابل محله های هاشمی و سلیمانی تیموری در ضعیف ترین وضعیت به لحاظ شاخص های حکمروایی خوب شهری قرار دارند. همچنین هر چه به محله های پایین تر منطقه می رسیم میانگین عددی شاخص ها به مراتب پایین تر آمده و وضعیت متفاوت تری را نشان می دهند.

شهر تجلی گاه ارزش ها و فرهنگ های انسانی بوده و بخشی از این ارزش ها به صورت مناظر و سیماهای فرهنگی در ساخت شهرها آشکار می شود. در جهان بینی اسلامی، فرهنگ مشتمل بر نظام اعتقادات، ارزش ها، اخلاقیات و رفتارها بوده و منبعث از وحی و جهت دهنده به جامعه اسلامی است. فرهنگ ایرانی اسلامی همان فرهنگ متعالی اسلامی است که در روح و کالبد فرهنگ ایران زمین دمیده شده و متناسب با تاریخ، جغرافیا، مذهب و زبان در چند قرن گذشته تکامل یافته است. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی در قالب مطالعات کتابخانه ای و اسنادی، ساخت شهرهای ایرانی اسلامی را با توجه به نقش و تاثیرات فرهنگ بررسی می کند. در این راستا می توان گفت که شهرهای اسلامی مفهوم خاصی از شهر را نمایان می کنند. در این مفهوم، فرهنگ، ارزش ها و نگرش های اسلامی در ساخت عناصر شهری آشکار می شوند. فرهنگ در ساخت شهرهای ایرانی اسلامی قبل از اسلام، تحت تسلط نظام اجتماعی و الگوهای پارسی، هلنی و پارتی، ریخت شناسی خاصی با نمودی طبقاتی را ایجاد کرد. بعد از ورود اسلام هم فرهنگ تحت تاثیر اصول و عناصر اسلامی ساخت شهرها را به وجود آورد.

تحقیق حاضر با هدف سنجش بررسی تاثیر حاشیه نشینی بر احساس محرومیت نسبی در شهرک شهید بهشتی مشهد میباشد. این پروژه با روش توصیفی از نوع پیمایش و با استفاده از پرسشنامه انجام شده است.تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست امده با استفاده از نرم افزار spss و Amos انجام شده است و با استفاده از ازمونهای مربوط دو تحلیل و استنباط اماری انجام گرفته است.از مطالب ارایه شده در این پروژه که به منظور تحلیل علت تاثیر حاشیه نشینی بر محرومیت نسبی انجام گرفته است میتوان نتیجه گرفت علی رغم اینکه کلیه عوامل اقتصادی، اجتماعی فرهنگی، کالبدی عملکردی و امنیتی به طوری هماهنگ و ترکیبی بر محرومیت نسبی تاثیر گذار است، و ارتباط معناداری بین محرومیت نسبی و احساس محرومیت نسبی ساکنان محله شهید بهشتی و مولفه های  استخراجی از پرسش نامه  وجود دارد.همچنین مولفه های فوق تاثیر مستقیم بر محرومیت محله و احساس محرومیت نسبی ساکنان آن دارد.

به منظور حل مسایل ناشی از عدم تعادلهای منطقهای، گام نخست، شناخت و سطح بندی مناطق از نظر برخورداری درزمینه های مختلف، به ویژه اقتصادی است. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی – تحلیلی در پیآن است تا وضعیت شهرستانهای استان کرمانشاه را به لحاظ شاخص اقتصادی مشخص و سطحبندی نماید. جامعه آماری پژوهش 14 شهرستان استان کرمانشاه بر اساس آخرین تقسیمات سیاسی – اداری میباشد. داده و اطلاعات مورد نیاز پژوهش که مشتمل بر 20 متغیر در زمینه شاخص اقتصادی میباشد از طریق سرشماری عمومی سال 1390 جمع آوری شده، سپس با استفاده از تکنیک تاپسیس مورد تجزیه و تحلیل قرا گرفته و در نهایت برای ترسیم فضایی بهتر وضعیت توسعه یافتگی 1 شهرستانهای منطقه از GIS استفاده شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در سطح استان هیچ شهرستان توسعه یافتهای وجود ندارد و تفاوت آشکاری میان شهرستانهای استان به لحاظ برخورداری از شاخص اقتصادی وجود دارد زیرا شهرستان کرمانشاه با مقدار ضریب توسعه 724/0 در رتبه نخست و به واقع برخوردارترین شهرستان و شهرستان ثلاث باباجانی با مقدار ضریب توسعه 265/0 در رتبه آخر و محرومترین شهرستان را تشکیل میدهند.

بهبود مدیریت شهری از طریق طراحی ابزارهای در اختیار مدیریت از جمله مهمترین راهکارهایی است که امروزه در دنیا  در زمینه حل مشکلاتی مانند آلودگی هوا به ویژه درکلانشهرها توصیه و به کار می رود.کلانشهر تهران نیز دارای مشکلاتی از جمله آلودگی هوا به ویژه ناشی از حمل ونقل وترافیک حاصله می باشد. اما مسئله این است که مدیریت شهری این کلانشهر که از نبود مدیریت واحد شهری به شدت در رنج است، فاقد ابزاری موثر ،در زمینه مدیریت آلودگی هوای منتج از ترافیک می باشد.لذا این پژوهش با روشی تحلیلی-کاریردی و با توجه به نتایج آسیب شناسی رویکردهای حاکم در ارتباط با کنترل آلودگی هوا در شهر تهران،سامانه ای را طراحی نمود،که در طراحی آن سعی گردید این سامانه از آسیب های استخراج شده موجود تا حد ممکن بری باشد.در ادامه از جهت اعمال راهبرد حاصل از این سامانه پیشنهادی،سامانه هوشمند حمل و نقل با توجه به ویژگیهای منحصربفرد آن انتخاب گردید.که در این پژوهش با توجه به محدودیت فضای درج مطالب،ضمن طرح اساس سامانه مدیریت آلودگی هوای منتج از ترافیک طراحی شده،تلفیق این سامانه با I TSبا توجه به نتایج بنیادی حاصل از مطالعات کتابخانه ای و اسنادی در زمینه مطالعات و تجربه های داخل کشور،پژوهشکده حمل ونقل و همچنین مطالعات دبیرخانه مجمع جهانی راه (پیارک) و کشورهای پیشرو در این زمینه مانند ایالات متحده آمریکا،اتحادیه اروپا،ژاپن،کانادا،سوید،استرالیا و کره جنوبی با توجه به مدیریت واحد و توسعه پایدار شهری مورد بحث و تحلیل واقع گردید.در این چارچوب از مدل چند سطحی در تلفیق حاصله استفاده شد و انتخاب تکنولوژی ها وراهبردها با توجه به شرایط کشور و شهر تهران وبسترهای مهیای آن وتاکید بر توان داخلی وحداکثر صرفه جویی صورت پذیرفت.

بافت تاریخی شهر سنندج هسته ی اولیه ی تشکیل دهنده این شهر بوده و  با قدمت و ارزش تاریخی بالا ، محل زندگی ساکنین بومی و قدیمی می باشد و به نوعی هویت شهر سنندج محسوب می شود. با گذشت زمان متاسفانه محلات تاریخی دچار فرسودگی های کالبدی و عملکردی شدند و مسکن که ساختار و استخوان بندی اصلی محلات را شکل می بخشد نیز، از این فرسودگی ها بی نصیب نمانده است. لذا پرداختن به این مبحث و مشخص کردن وضعیت مسکن در بافت های تاریخی می تواند، کمکی موثر برای برنامه ریزان شهری در جهت بهبود وضعیت و افزایش سطح رضایت مندی ساکنین این محلات ، برای ترغیب هر چه بیشتر آنان به ماندن در این گونه بافت ها شود.  این تحقیق از نوع توصیفی - تحلیلی است. گردآوری داده ها به صورت اسنادی و با استفاده از بلوک آماری سرشماری سال 1390 انجام گرفته است؛ شاخص های  استخرج شده شامل 16 شاخص در دو بعد کمی و کیفی هستند؛ در این پژوهش محلات تاریخی شهر سنندج را با استفاده از مدل های تصمیم گیری چند معیاره شامل Vikor، Saw وTopsis رتبه بندی کرده در انتها چون محلات با استفاده از هر کدام از این مدل ها رتبه واحدی نمیگیرند لذا از مدل کپلند جهت رتبه بندی نهایی محلات بر اساس تفریق باخت ها و بردها استفاده شده است. و محلات در دو سطح یک و دو رتبه بندی شده اند. در این رتبه بندی مشخص شد که ، محلات قطارچیان ، قلعه چهارلان و آغازمان  از لحاظ شاخص های کمی و کیفی مسکن در وضعیت بهتر و مناسب تری نسبت به سایر محلات دیگر بافت تاریخی شهر سنندج قرار گرفته و رتبه یک را به خود اختصاص داده اند.

دسترسی مکانی مناسب به بیمارستان ها اهمیت زیادی در برنامه ریزی شهری دارد. عدم دسترسی مناسب به بیمارستان ها می تواند آسیب های اقتصادی و اجتماعی را به شهروندان تحمیل کند. از این رو، توزیع متعادل بیمارستان ها در کلان شهرها، ضروری است. هدف اصلی این پژوهش، ارزیابی الگوی توزیع فضایی بیمارستان های موجود کلان شهر شیراز، تعیین پهنه های فاقد بیمارستان و پهنه های مناسب برای مکان گزینی بیمارستان های جدید بر اساس ضوابط و استانداردهای شهرسازی است. داده های این پژوهش شامل جمعیت، کاربری زمین و پراکنش بیمارستان های موجود بوده است که از گزارش های سرشماری عمومی جمعیت سال 1390 و طرح جامع و تفصیلی شهر استخراج شده اند. از مدل ANP برای تعیین پهنه ها، از روش تحلیل شبکه برای تعیین فاصله زمانی و مکانی دسترسی به بیمارستان ها، و از نرم افزارهای ARCGIS و SuperDecisions برای تجزیه و تحلیل داده ها و استخراج نتایج استفاده شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهند که الگوی توزیع فضایی بیش از 50 درصد از بیمارستان های موجود کلان شهر شیراز نامطلوب، 10 درصد تا حدی مطلوب و فقط 18 درصد، مطلوب است. همچنین پراکنش بیمارستان های شهر از الگوی نامتوازن و تصادفی تبعیت می کند و سازماندهی فضایی این مراکز در سطح کلان شهر ضروری است. نتایج این پژوهش، پهنه های مناسب مکان گزینی بیمارستان های جدید در کلان شهر شیراز را معرفی می کند.

جامعه خواهی، جامعه گرایی یا سوسیالیسم، اندیشه ای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است که برای ایجاد یک نظم اجتماعی مبتنی بر انسجام همگانی می کوشد؛ جامعه ای که در آن تمامی قشرهای اجتماعی سهمی برابر در سود همگانی داشته باشند.این ایدیولوژی از گذشته بر تمامی عرصه ها اثرگذار بوده و امروزه نیز در چارچوب شاخه هایی از آن چون سوسیالیسم بازار، سوسیال دموکراسی، سوسیالیسم علمی، سوسیالیسم اسلامی و غیره همچنان اثرگذار می باشد.بنابراین جای تعجب نیست که شهرسازی نیز از ایدیولوژی سوسیالیسم به گونه ای متاثر شده باشد که از آن به حوزه شهرها و شهرسازی سوسیالیستی یاد گردیده و مطالعات فراوانی در سطح جهان در این باره انجام گرفته باشد. اما مسئله این است که در ایران به این مهم، بسیار کمتر از آنچه شایسته آن است؛ پرداخته شده است.لذا در این راستا، این پژوهش با روشی توصیفی- تحلیلی مبتنی بر مطالعات ژرفانگر و با بهره گیری از مطالعات کنابخانه ای و اسنادی به تحقیق پرداخت.یافته های تحقیق نیز در چارچوب نظام های برنامه ریزی فضایی و شهرسازی کشورهای اتحاد جماهیر شوروی (سابق)، اروپای شرقی و چین ارایه گردید. بر مبنای این یافته ها عدالت از دغدغه های این ایدیولوژی در برنامه ریزی فضایی و نظام شهرسازی بوده  و در این راستا، هدف بلافصل یک شهرساز عبارت است از حذف موانعی که موجب منافع نابرابر شهروندان در شهرها می گردد در این ارتباط، از دیدگاه ایدیولوژی سوسیالیسم، انسان کانون هستی است که طبیعت با کمک دولت و بهره گیری از تکنولوژی می تواند به وسیله طرح های مهندسی مورد بهره گیری قرار گیرد.در این کشورها، نظام برنامه ریزی از بالا به پایین بوده است. همچنین بر مبنای یافته های تحقیق یک نگرش واخد در ارتباط با رابطه شهر و روستا و برنامه ریزی فضایی در این ارتباط مشخص نمی گردد. این نظام برنامه ریزی فضایی و شهرسازی دارای تفاوت ها و نیز تشابهاتی با نظام برنامه ریزی فضایی و شهرسازی کشورهای غربی می باشد که در متن پژوهش به آن ها اشاره گردیده است.