نشریه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس
پیاپی 24 (تابستان 1394)

امروزه در سطح کلان شهرها آلودگی هوا توسط منابع انتشار محلی و صنایع پیرامونی آن ایجاد می گردد. با افزایش شهرنشینی و بالا رفتن استانداردهای زندگی و توسعه صنایع باعث افزایش غلظت آلاینده ها در حد خطرناک شده است. در این پژوهش الگوهای همدید مرتبط با روزهای آلوده به دی اکسید گوگرد (SO2) در شهر شیراز با استفاده از رویکرد محیطی به گردشی، بررسی گردید. جهت انجام این مطالعه نخست با استفاده از داده های آلاینده دی اکسید گوگرد در بازه زمانی 7 ساله (2011-2005) و شاخص استانداردهای آلایندگی (P.S.I) روزهای آلوده استخراج گردید؛ سپس الگوهای فشار تراز دریا، ارتفاع ژیوپتانسیل تراز 500 هکتوپاسکال، امگا 850 هکتوپاسکال و مولفه ی بادهای مداری و نصف النهاری ترازهای مختلف جو در روزهای آلوده به کمک تحلیل خوشه ای مورد پردازش قرار گرفت. بر اساس شاخص کیفیت هوا، در مجموع 748 روز آلوده شناسایی گردید؛ بیشترین تعداد روزهای آلوده به دی اکسید گوگرد در سال 2008 با 300 روز و کم ترین آن در سال 2005 با 8 روز رخ داده است، سپس با انجام تحلیل خوشه ای بر روی داده های تراز دریا چهار الگو مشخص شد، بنابراین الگوهای همدید تراز 500 هکتوپاسکال نشان داد که با نفوذ زبانه ی پر ارتفاع شمال آفریقا در دوره ی گرم و با مداری شدن جریانات در دوره ی سرد الگوهای گردشی مشخص شد همچنین الگوهای گردشی فشار تراز دریا در روزهای آلوده با حاکمیت کم فشار در دوره ی گرم و حاکمیت پرفشار در دوره ی سرد مشخص می گردد و الگوهای سرعت قایم جو در تراز 850 هکتوپاسکال وجود مقادیر مثبت امگا را نشان داد همچنین سوی وزش باد در ترازهای مختلف در روزهای آلوده پایین سو است.

جداسازی حرکت عابران پیاده با ترافیک عبوری راه در مقاطع با حجم و سرعت بالا از مسایلی است که علاوه بر تامین ایمنی عابران، روانی ترافیک مسیر مورد نظر را نیز در بر دارد .یکی از روش های گذر ایمن از این مقاطع ها، احداث گذرگا ه های غیر همسطح (روگذر یا زیرگذر) می باشد . هدف تحقیق آسیب شناسی ساخت روگذرهای نه گانه دردست ساخت شهر کرمان می باشد. روش شناسی تحقیق توصیفی – تحلیلی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS می باشد. نتایج تحقیق نشان می دهد که احداث پروژهای عظیمی از نوع روگذر و زیر گذر درشهر کرمان باتوجه به قرار گرفتن در محدوده پراترافیک شهر می تواند در آینده حجم زیادی از ترافیک شهر را حل کرده و در روان سازی و ایمن سازی معابر کمک کند.

بخش مرکزی بسیاری از شهرهای کشور منطبق بر بافت کهن است که واجد گنجینه ای عظیم از عناصر و ارزش های تاریخی و فرهنگی می باشند. اگرچه این بافت ها به روزگار خود از نظر سازمان فضایی و ساختار عملکردی متناسب با نیازهای زندگی و مقتضیات اجتماعی و اقتصادی عصر خود بودند، ولی به دنبال تحولاتی که در نظام سکونتگاه های شهری - تحت تاثیر تحولات تکنولوژیک و تغییر در نیازهای زیستی، اجتماعی و اقتصادی - به وقوع پیوست، دچار ضعف عملکردی شدند. این بافت ها که زمانی نماد حیات شهری و کانون ثروت و قدرت شهرها بودند امروزه در تقابل با نواحی جدید و نوساز به مکانی جمعیت گریز تبدیل شده اند. پدیده ای که به فرسودگی بیش از پیش آن ها منجر شده است. هدف از این پژوهش شناسایی ویژگی های کالبدی بافت کهن شهر زنجان، تعیین میزان فرسودگی، تحلیل SWOT و ارایه ی راهکارهایی جهت حل مشکلات موجود و ایجاد زمینه های مطالعات بعدی است. روش تحقیق در این پژوهش تحلیلی - پیمایشی است. روش جمع آوری داده ها در این تحقیق، بر اساس شیوه های کتابخانه ای و مشاهدات میدانی و تجزیه و تحلیل نتایج به دست آمده در محیط نرم افزارهای EXCEL، SPSS و ARC GIS است. یافته های این پژوهش مبین پایین بودن کیفیت ابنیه، کم عرض بودن معابر، بروز ناهنجاری های اجتماعی، پایین بودن درآمد ساکنین و عدم توانایی آن ها در نوسازی و بهسازی بافت بود. مجموع این عوامل منجر به افزون گشتن مشکلات این بافت ها و فرسودگی و تخریب بیش از پیش آن ها شده است.

با توجه به اینکه مخاطرات طبیعی ویرانگر سبب بروز مشکلات روانی- رفتاری دیرپا و آزاردهنده در آسیب دیدگان و بازماندگان می شود و تا ماه ها و گاهی سال ها امکان فعالیت های اجتماعی و اقتصادی را از آنان می گیرد باید بدنبال شیوه هایی باشیم که از طریق آنها، کیفیت یا مقیاس انسانی را به محیط های شهری حتی پس از وقوع مخاطرات طبیعی بازگردانیم. لازم به ذکر است مناطق یا کشورهای دارای ذخیره بالای سرمایه اجتماعی (برحسب اعتماد تعمیم یافته و تعهد مدنی)، در مقایسه با جوامع دارای اعتماد و تعهد مدنی اندک به سطوح بالاتری از رشد دست می یابند. در این ارتباط، مقاله حاضر به تحلیل وضعیت سرمایه اجتماعی و تعلق مکانی خانوارهای شهر بم پس از زلزله و رابطه آن با میزان رضایتمندی از بازسازی پرداخته است. لذا، با توجه به مبانی نظری موجود، دو فرضیه بدین عبارت ارایه شد: 1) میزان تعلق مکانی و رضایتمندی خانوارهای محلات شهر بم پس از زلزله از تفاوت معناداری برخوردار است.  2) میزان رضایتمندی خانوارهای شهر بم از چگونگی بازسازی پس از زلزله رابطه معناداری با سرمایه اجتماعی و تعلق مکانی دارد. جهت آزمون فرضیه ها، از طریق روش شاخص سازی و تکنیک های SAW و AHP، مفاهیم سرمایه اجتماعی، تعلق مکانی و رضایتمندی مجموعا با 35 معرف تعریف عملیاتی شد. داده های مورد نیاز از طریق پرسشنامه و روش نمونه گیری خوشه ای، و از 310 خانوار نمونه (بر حسب روش کوکران) بدست آمد و از طریق روش های همبستگی پیرسون و اسپیرمن، واریانس یکطرفه و آزمون توکی تحلیل شد. نتایج نشان داد که میزان رضایتمندی خانوارهای محلات مختلف از تفاوت معناداری برخوردار نیست. اما میزان تعلق مکانی خانوارهای محلات مختلف از تفاوت معناداری برخوردار است. نتایج همچنین نشان داد میزان رضایتمندی با متغیرهای سرمایه اجتماعی و تعلق مکانی رابطه ی معناداری دارد. نتیجه اینکه میزان رضایتمندی از بازسازی پس از سوانح طبیعی با ابعاد کیفی- اجتماعی توسعه نظیر سرمایه اجتماعی و تعلق مکانی ارتباط دارد و بایستی بطور جدی مورد توجه قرار گیرد.

از اساسی ترین متغیرهای بنیادی در برنامه ریزی های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در هر مکانی جمعیت می باشد. جمعیت و تحلیل ویژگی های آن رکن اصلی تمامی برنامه ریزی ها در سطوح مختلف منطقه ای، ملی، ناحیه ای و محلی است. آگاهی از کم وکیف وضعیت ویژگی های جمعیت شناختی کشور در تدوین برنامه های توسعه ای یکی از فاکتورهای لازم و ضروری محسوب می شود. بر این اساس آگاهی و شناخت وضعیت جمعیت و ویژگی های جمعیت شناختی مناطق شهری کشور نیز به منظور تدوین برنامه های توسعه همه جانبه نواحی شهری بویژه نواحی غیر برخوردار و مرزی ضرورتی اجتناب ناپذیر است. امروزه در همه کشور ها و جوامع جهت برنامه ریزی بهتر و اجرای سیاست های خود، به آگاهی از جمعیت و ویژگی های آن به عنوان یک اصل مهم به آن می پردازند که سرشماری و آمارگیری لازمه این امر مهم می باشد به همین منظور تقریبا همه جوامع و کشور ها طی یک زمان بندی مشخص اقدام به سرشماری از جمعیت خود می نمایند. کشور ایران نیز بنا به ضرورت از این قاعده مستثنی نیست. سرشماری نفوس و مسکن در کشور ایران هر ده سال یک بار در گذشته و هر پنج سال در حال حاضر صورت می گیرد. قاعدتا در طی هر دوره شاخص ها و ویژگی های کمی و کیفی جمعیت کل کشور و همچنین مناطق شهری و هم مناطق روستایی دچار تغییرات خواهد شد که لازم است روندهای کمی وکیفی این تغییرات مورد بررسی و تحلیل آماری قرار بگیرد. این مقاله با درک اهمیت این موضوع به بررسی و تحلیل آماری مهمترین ویژگی های جمعیت شناختی در ناحیه شهری زابل طی دوره ده ساله 1375- 85 می پردازد. انتظار می رود نتایج این تحلیل آماری، اطلاعات لازم را جهت تصمیم سازی های واقعی تر جهت رشد و توسعه مناطق مرزی بویژه ناحیه شهری زابل را فراهم آورد.

حاشیه نشین به مفهوم کلی به کسی گفته می شود که در شهر سکونت دارد ولی به علل گوناگون نتوانسته است جذب نظام اقتصادی شهر شود و از خدمات شهری استفاده کند. و به ناچار در پیرامون شهر سکنی گزیده است؛ و از این جهت، فشارها و پیامدهای ناخواسته ای را بر مقصد وارد نموده است. روش تحقیق، روش ترکیبی متکی بر روش های تاریخی، توصیفی تحلیلی است. لذا از متدولوژی اسنادی کتابخانه ای استفاده شده است. این مقاله ضمن بررسی پدیده ی حاشیه نشینی در ایران، سعی دارد که به دلایل شکل گیری این پدیده و نیز اهمیت آن توجه کند. بنابراین ما در این پژوهش به بررسی مشکلات اجتماعی - فرهنگی ناشی از  حاشیه نشینی در کلان شهرهای کشور پرداخته ایم. و راهکارهایی مناسب را جهت حل این معضل ارایه داده ایم.

این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی سعی در شناخت و درک تاثیرات چشم انداز شهری و پارک های محله ای در افزایش ارزش مجتمع های مسکونی با استفاده از نمونه موردی مجتمع های مسکونی مهر و مجتمع های مسکونی افراد حقیقی در شهر نورآباد ممسنی دارد. جهت تعیین حجم نمونه، از فرمول کوکران استفاده شده که حجم نمونه ای بالغ بر 292 مورد بدست آمد. در ابتدا رتبه هر یک از محلات شهر نورآباد از نظر برخورداری از پارک ها و فضای سبز و نیز برخوردای  تاسیسات با استفاده از مدل تاپسیس مشخص شده زیرا که درصد برخورداری هر یک از محلات از این خدمات در ارزش ساختمان های مسکونی محلات موثر است. در مرحله بعد به منظور تحلیل روابط بین شاخص های مورد بررسی با قیمت مسکن از همبستگی پیرسون استفاده شده که نتایج آن بیانگر ارتباط مستقیم و مثبت این عوامل با قیمت مسکن مجتمع های مسکونی است. در آخر تاثیرگذاری هر یک از متغیرهای مستقل (عوامل موثر بر قیمت مسکن مجتمع های مسکونی) بر متغیر وابسته که ارزش بهای این مساکن از با استفاده از رگرسیون چندمتغیره گام به گام مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان می دهد که شاخص های (سن بنا، منظره پارک و محیط مسکن و منظره کوه و دسترسی به خیابان) با ارزش مجتمع های مسکونی رابطه مثبت و معناداری دارند. هچنین متغیرهای سن مسکن و دسترسی به پارک محله ای به ترتیب درصد بیشتری از واریانس متغیر ارزش بهای مسکن در مجتمع های مسکونی را تبیین کرده اند.

شهر اسلامی واژه مناقشه آمیزی است که خواستگاه و منشاء مباحث گسترده و دنباله داری است که مفهوم آن از آغاز تاکنون تحولات و تطورات گوناگونی را تجربه نموده است.اما مسئله این است که تاکنون به اندازه کافی به این تحولات و تطورات مفهوم شهر اسلامی به صورت منسجم پرداخته نشده است.توجه به این مسئله از آن رو اهمیت می یابد که گذشته چراغ راه آینده می باشد.بنابراین با توجه به اهمیت موضوع،این پژوهش با روشی توصیفی-تحلیلی مبتنی بر تحلیل محتوای پهنانگر در ترکیب با ژرفانگر اسناد حاصل از مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و مصاحبه با خبرگان به هدف جستاری بر تحولات و تطورات مفهوم شهر اسلامی به تحقیق پرداخت.یافته های تحقیق در بخش هایی چون نظریه های ظهور مفهوم شهر اسلامی،نظریه های تجدید نظرطلبانه و نظریه های پیشرو و نیز انواع رویکردها و نظریه های مرتبط با مفهوم شهر اسلامی در کنار تدقیقی بر عوامل موثر شهر اسلامی از دیدگاه غربیان و خاورشناسان و در مقابل از دیدگاه منابع اسلامی  انسجام یافت.در انتهای پژوهش نیز بر اساس یافته های تحقیق،راهکارهایی پیشنهاد گردید.