فصلنامه علوم و فنون نظامی
پیاپی 7 (زمستان 1395)

در مدارک آموزشی ارتشهای دنیا از جمله نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، عملیات روانی به دو گروه شامل:1- فعالیتهای روانی 2-  جنگهای روانی تقسیم شده است، در این تقسیم بندی، فعالیتهای روانی به اقداماتی اطلاق گردیده که در جهت تاثیر مثبت روی افکار، باورها، عقاید و دیدگاه های نیروهای خودی طرح ریزی و اجرا شده و جنگ روانی اقداماتی را شامل می شود که جهت تاثیرگذاری منفی بر روی مولفه های مورد باور نیروهای دشمن، به مورد اجرا گذارده می شود، لیکن برای خنثی سازی و مقابله با جنگ روانی دشمن هیچگونه برنامه ریزی ای پیش بینی و اجراء نمی شد، گرچه برای مقابله با تبلیغات دشمن، عملیات ضد تبلیغات، تعریف شده است، لیکن ضد تبلیغات به تنهایی قادر به مقابله با تمام ابعاد جنگهای روانی مهاجم نبوده و لذا ایجاد شاخه جدیدی به عنوان « عملیات ضد جنگ روانی » که قادر به مراقبت، ممانعت و در نهایت مقابله با جنگ روانی دشمن باشد، ضروری است.

پیشرفت روز افزون فناوری اطلاعاتی و گستردگی ابزار و تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری، اشکال جدیدی از جنگ را پدید آورده است. مسلما به دلیل اجبار کشورها/ارتش ها در بهره برداری از آخرین دستاوردهای فناوری، شناسایی و ورود به موقع و صحیح در عرصه های نوین به یکی از دغدغه های طراحان و بازیگران حوزه راهبرد و دفاع  تبدیل گردیده است. جنگ سایبری یکی از این مقوله هاست که در فضای مجازی بین تجهیزات ارتباطی، مخابراتی، شبکه های رایانه ای و سیستم های مبتنی بر رایانه با شدت تمام توسط کشورهای صاحب فناوری بر علیه سایرین در جریان است. شناسایی اجمالی این فضا و بررسی فرصت ها و تهدید های موجود هدف از نگارش این مقاله می باشد.

تحولات سال 1991 میلادی در اتحاد جماهیر شوروی سابق که منجر به استقلال جمهوری های آسیای مرکزی CIS [1] گردید،برای جمهوری اسلامی ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار است ،زیرا بستر مناسبی برای نزدیکی بیشتر در راستای تعاملات ژیوپلتیکی ایران وآسیای مرکزی فراهم آمده است .بحث رژیم حقوقی دریای خزر وتاثیرات این دریا بر زندگی انسان های ساکن در پنج جمهوری حاشیه خزر نیز از تعاملات ژیو پلتیکی معنا ومفهوم خاصی پیدا می کند .نقاط و مناطق ژیوپلتیکی در داخل کشورهای آسیای مرکزی و جمهوری اسلامی ایران سرنوشت همدیگر را تحت تاثیر قرار می دهند و سیاست های جغرافیایی تکالیف زیادی را در راستای ایجاد تعامل منطقی به ج.ا.ا وآسیای مرکزی دیکته می کند که نگرشی عمیق به جنبه های مختلف آن می تواند در راستای اهداف ومنابع ملی موثر و مفید باشد .حضور آمریکا ورژیم صهیونیستی از یک سو و از طرفی حل نشدن رژیم حقوقی دریای خزر ونیز موضوع انرژی های هیدروکربنی(نفت وگاز) بر اهمیت ژیوپلتیکی و ژیواکونومی این منطقه افزوده است وهمکاری فی مابین با ایجاد تعاملات منطقی بسیار ضروریست .

اخیرا نهاجا پروژه ای را به نام پروژه بیدار اجراء نموده که تعدادی از انواع هواپیماهای ترابری و جنگنده های خود را به دستگاه گیرنده GPS مجهز کرده است. بر اساس پرسشنامه های مقدماتی که استعلام گردیده، گیرنده های GPS که برروی اکثر هواپیماهای ترابری نهاجا نصب شده بازدهی نسبتا مطلوبی داشته و لیکن  علیرغم اینکه تعداد قابل توجهی گیرنده GPS با هزینه های هنگفتی خریداری و درون کابین برخی از جنگنده های F-4 نهاجا نصب گردید به نظر میرسد آنگونه که انتظار می رفت به کار گیری فناوری این نوع از گیرنده های GPS در افزایش توان عملیاتی این هواپیما موثر واقع نگردیده و پس از مدتی تعدادی از این گیرنده های گرانقیمت از رده خارج و غیر عملیاتی شدند و حتی در برخی از پایگاه های نهاجا اقدام به جمع آوری و جداسازی آنها از هواپیماها گردید که به معاونت جهاد خودکفایی نیرو عودت داده شدند.  این مشکل، پژوهشگر را که سال ها سابقه پرواز با جنگنده های F-4 و ساعت های مدید کار عملی با انواع گیرنده های GPS را دارد، بر آن داشت که به دنبال عوامل تاثیر گذار در کاهش بازدهی این سامانه ها پژوهشی انجام داده، پاسخی منطقی یافته و راه کار عملی به مسیولین امر پیشنهاد نماید.  در حال حاضر جنگنده های F-4 نهاجا به عنوان یک هواپیمای چند ماموریته و با قابلیت های بالای آفندی و پدافندی، ستون فقرات نیروی هوایی محسوب میشود، لذا بدیهی است هرگونه افزایشی در کارآیی این جنگنده به منزله افزایش کارآیی نهاجا خواهد بود.

پدافند هوایی غیر عامل بعنوان مکمل پدافند عامل بوده که اجرای آن نیازی به استفاده از سلاح و جنگ افزار نداشته و از نظر صرف هزینه نیز بسیار کم هزینه تر از پدافند عامل می باشد عملیات پدافند غیر عامل در سه مرحله می باشد: قبل از وقوع بحران،هنگام درگیری و پس از درگیری که در مرحله قبل از بحران بیشترین اقدامات پدافند غیر عامل صورت  می پذیرد،که یکی از ارکان اصلی در ابن مرحله ایجاد استحکامات و سازه های امن می باشد که ساخت سازه های زیر زمینی جزیی از این مقوله محسوب می شود. شایداز نظر های مختلف ساخت چنین سازه هایی مستلزم صرف هزینه های گزاف و زاید باشد ولی با اندکی تامل می توان دریافت که این هزینه ها در مقابل صدماتی که از وقوع آنها در تاسیسات مورد نظر جلوگیری بعمل خواهد آورد بسیار ناچیز است،در این مقاله سعی شده است بطور اجمالی در رابطه با سازه های عمق زیاد و زیر زمینی مطالبی بیان گردد که موجب آشنایی ذهنی خوانندگان با این مبحث مهم در پدافند غیر عامل خواهد شد.

انسان بعنوان کاملترین پدیده الهی، تابع ارزشها و باورهایی است که شیوه های رفتاری صحیح و منطقی و برخوردهای اصولی می تواند تاثیر بسزایی در ایجاد روحیه و ارتقاء آن داشته باشد . چنانچه مدیران، مسیولین و فرماندهانی که با نیروی انسانی سرو کار دارند رفتار صحیح و اصولی را در محیط کار بکار گیرد، بطور یقین، روحیه و انگیزه زیر مجموعه را تحت تاثیر قرار داده و کارایی و اثر بخشی و در نهایت بهره وری سازمانی را بنحو چشمگیری بالا می برد .بنابراین شیوه های رفتاری مناسب، بکارگیری مدیریت اقتضایی، توجه به شخصیت کارکنان و صدها نوع رفتار دیگر می تواند بعنوان مهمترین عوامل تاثیرگذار در روحیه مورد بررسی قرار گیرد .

فرایند جهانی شدن از سال ها قبل در حال شکل گیری بوده و جهانی شدن اقتصاد، بارزترین و مشخص ترین نمونه جهانی شدن به شمار می رود و به عبارت دیگر، از گستردگی، سرعت و عمق بیشتری برخوردار است. کشورهای در حال توسعه به جهت فرار از مرزهای بحران اقتصادی، لاجرم به توصیه ها و درخواست های کشورهای صنعتی پیشرفته در قالب پیمان ها، سازما ن ها و نهادها تن داده و قطعا تبعات آن را هم می پذیرند. سازمان تجارت جهانی یکی از سازمان هایی است که در کشورهای مختلف از جمله جمهوری اسلامی ایران، مباحثات زیادی در خصوص پیوستن و یا عدم پیوستن به آن مطرح بوده و این مقاله به این موضوع می پردازد.

آمریکا پس از فروپاشی اتحاد شوروی، همواره به دنبال تثبیت رهبری جهانی بوده است. کاخ سفید با ارایه طرح های متعدد از سال 1990، یعنی زمانیکه آمریکاییان احساس کردند می توانند به طور یک جانبه، مسایل مورد نظر خود را به نتیجه دلخواه برسانند و نیز از زمان مطرح شدن طرح نظم نوین جهانی بوش پدر که قسمتی از آن اصلاحات سیاسی در برخی از مناطق خاورمیانه را دربرمی گرفت، به دنبال اهداف درازمدت خود در خاورمیانه بوده اند. طرح «خاورمیانه بزرگ» هم که اخیرا از سوی مقامات آمریکایی مورد تاکید قرار گرفته، در واقع، ارایه همان برنامه ریزی این کشور برای ایجاد تغییرات بنیادین و فراگیر در درازمدت در منطقه خاورمیانه درچارچوب استانداردها و معیارهای آمریکایی است. در همسویی اروپا و آمریکا برای ایجاد اصلاحات در منطقه خاورمیانه شکی نیست، اما اروپا خواهان تحولات آرام است بدین طریق که کشورهای ترکیه وایران را به عنوان اولویت نخست خود قرار داده و کشورهای عربی و عراق را که تحت نفوذ آمریکا هستند، در مرحله بعد جای داده است، در صورتی که آمریکا در طرح خاورمیانه بزرگ در واقع خواهان در اختیار گرفتن کل منطقه خاورمیانه است. این طرح، سه کمبود اصلی را در کشورهای خاورمیانه مطرح کرده و مدعی است که باید این نارسایی ها را جبران کرد.این کمبود ها عبارتند از: انواع آزادی های اساسی، آموزش و حقوق زنان.آمریکا از این طرح سه هدف سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی را دنبال می کند که هر کدام زیرمجموعه مربوط به خود را دارند.لیکن به طور کلی می توان گفت که هدف آمریکا از این طرح مشروعیت بخشیدن به رژیم صهیونیستی و کنترل و تحت فشار قرار دادن کشورهای مستقل منطقه نظیر ایران  میباشد.

شناسایی به فعالیتهای هدایت شده ای اطلاق می شود که به منظور جمع آوری اخبار مربوط به دشمن و منطقه عملیات انجام می شود ، این اقدام شامل مراقبت به معنی دیده بانی منظم توسط کلیه امکانات موجود می باشد 0 اطلاعات به دست آمده از این طریق فرمانده را قادر می سازد تا به نحو صحیح طرحریزی نموده ، تصمیم گرفته و دستورات لازم را صادر نماید 0 پیشرفت فناوری در امر شناسایی باعث شده است که مفهوم سنتی مرزبندی بین منطقه نبرد و پشت جبهه به شدت دگرگون شود ، استفاده از ابزار مدرن جهت شناسایی چند خصوصیت بارز را برای دارندگان آن به ارمغان آورده است که عبارتند از :1) ایجاد عمق استراتژیک جهت شناسایی و توام نمودن آن با عملیات تاکتیکی . 2) انتقال اطلاعات دقیق ، لحظه به لحظه و سریع به مراکز فرماندهی. 3) حفظ حداکثر فاصله از هدف قبل از تصمیم به درگیری 4) برقراری نوعی از تماس با دشمن ضمن داشتن حداکثر فاصله جغرافیایی. در این نوشتار سعی شده است نمونه هایی از وسایل و تجهیزات مدرن بکارگرفته شده و روش جمع آوری اطلاعات نظامی توسط این سامانه ها بیان گردیده امید است با مطالعه آن نگرش جدیدی در دشمن شناسی و بکارگیری اقدامات شناسایی و ضد شناساییایجاد گردد.با توجه به  خصوصیات فیزیکی (واکنش در مقابل تابش طیف الکترومغناطیس)می توان ضمن بکار بستناقدامات مناسبضد شناسایی و فریب ،درک اطلاعات لازماز هدف ها نیز موفق بود.

جهانی شدن پدیده نوظهوری نیست بلکه فرایندی است که همگام با افزایش آگاهی انسان نسبت به خود و محیط طبیعی و اجتماعی، از آغاز تاریخ وجود داشته است. از جنگ جهانی دوم به بعد با رشد تجارت جهانی، افزایش تحرک سرمایه در سطح بین المللی، مهاجرت نیروی کار و کاهش موانع تجاری براساس قراردادهای بین المللی، شکل دیگر و سرعت بیشتر پیدا کرد. در سالهای اخیر هم با سرعت فزاینده دانش و فناوری و فروپاشی ابرقدرت شرق و پایان دوران جنگ سرد، شتاب بی سابقه ای گرفته است.  رشد تجارت جهانی در سالهای 1950 تا 1994 و فزونی چشمگیر آن بر رشد تولید جهانی، واحدهای تولیدی کشورها را به بخشی از شبکه جهانی تولید وتجارت تبدیل کرده است. در چنین اقتصادی نظام سرمایه داری برای تضمین فروش مازاد تولید خود به بازاری نیازمند است که پیوسته درحال گسترش باشد و درنهایت گستره ای به وسعت تمام گیتی پیدا کند. دراین جریان، کشورهای توسعه یافته از برتری فناوری و از نفوذ خود در سازمانهای مالی بین المللی و شرکتهای عظیم فراملیتی سودجسته و شیوه تولید، مناسبات تولیدی، چگونگی بهره برداری از امکانات و منابع در کشورهای جهان سوم را به سود خود سازمان دهی و جریان امور را به بستر منافع و مطامع خود هدایت می کنند. در این مقاله، بخشی از این ترفندها و بازیگریها موردبررسی قرار گرفته است.