پژوهشنامه جریان شناسی شعر و داستان ادبیات معاصر ایران
شماره 1 (پاییز و زمستان 1397)

درد و رنج به عنوان یکی از وجوه برجسته و تراژیک زندگی،‏ از مسایلی است که هر انسانی در زندگی خود با آن روبروست. این مساله در هنر و ادبیات به طور عام و در ادبیات معاصر به طور خاص،‏ و به ویژه داستان‌های کوتاه احمدمحمود و محمود دولت‌آبادی،‏ ظهور و بروز یافته است. در این پژوهش،‏ ضمن اشاره به مفهوم درد و رنج و ذکر انواع خشونت علیه زنان به بیان مصادیقی از آن در داستان‌های کوتاه این دو نویسنده پرداخته شده است. فقر و شرایط نامساعد اقتصادی،‏ بزرگ‌ترین عامل رنج زنان در داستان‌های کوتاه این دو نویسنده هستند.

با وجود اهمیت ادبیات داستانی مقاومت و نیز جنگ هشت ساله‌ای که در کشور ما منبع خلق چنین آثاری بوده است،‏ اغلب رمان‌هایی که در این حوزه نوشته شده‌اند،‏ رمان‌هایی بزرگ محسوب نمی‌شوند. در یک قضاوت کلی می‌توان گفت که در اغلب آنها ویژگی‌های ساختاری به راحتی فدای موضوع و مضمون اثر شده است. از این رو یکی از راه‌های ارتقای ساختار روایی این داستان‌ها،‏ نقد و بررسی ساختار .این متون و کشف ساختاری متناسب با موضوع این نوع آثار خواهد بود. در این مقاله به بررسی ساخت این آثار با تکیه بر «باغ بلور» محسن مخملباف پرداخته شده است

ساختارگرایان بسیاری از تکنیک‌هایی را که به منظور تغییر نقش کلام از زبان معیار یا روزمره به زبان شعر به کار می‌روند،‏ از طریق برجسته‌سازی و آشنایی‌زدایی از زبان معیار توضیح می‌دهند. در این میان هنجار گریزی موثرترین عامل تغییر زبان معیار به زبان شعر است. شاعر در این شیوه،‏ با پس زدن عادات زبانی دنیایی تازه خلق می‌کند که با دنیای شناخته شده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی ما شباهتی ندارد. آشنایی زدایی در سه سطح زبان،‏ مفهوم و اشکال اتفاق می‌افتد و تغییر زبان معیار به زبان شعر مستلزم هنجارگریزی خلاق است که شامل هشت نوع هنجارگریزی می‌شود،‏ نظیرآوایی،‏ نحوی،‏ واژگانی،‏ گویشی،‏ سبکی،‏ زمانی،‏ نوشتاری و معنایی. در این مقاله وجوه هنجارگریزی در شعر فروغ بررسی شده است. فروغ فرخزاد از جمله شاعرانی است که با هنجارگریزی خلاق به زبانی مستقل و هنری دست یافت و به‌ویژه در دوره‌ی دوم شاعری خود با استفاده‌ی هنری از هنجارگریزی نوشتاری و معنایی بر شعریت زبان خود به نحو موثری افزود.

شخصیت‌پردازی یکی از عناصر مهم داستانی است که در شکل‌گیری کنش‌ها،‏ توصیفات و فضای کلی داستان نیز نقشی موثر دارد. شخصیت‌های داستان افزون بر ویژگی‌های ساختاری،‏ نمودار ویژگی‌های جامعه‌شناختی داستان نیز هستند. هدف این مقاله بررسی شخصیت‌های رمان نیمه‌غایب نوشته حسین سناپور بوده است. سناپور در میان نویسندگان معاصر جایگاه خاصی دارد که با تکیه بر مضامین اجتماعی در سالهای اخیر مورد توجه بوده است. در این مقاله افزون بر تحلیل وجوه اجتماعی شخصیت‌ها،‏ به بررسی ساختاری شخصیت‌های این رمان از نظر ایستا و پویا بودن،‏ قراردادی،‏ قالبی یا نوعی بودن و اصلی و فرعی بودن نیز پرداخته شده است.

ابوالقاسم پاینده افزون بر ترجمه،‏ در زمینه‌ی داستان کوتاه نیز فعالیت‌هایی داشته است. مضامین این داستان‌ها نیز متاثر از اندیشه وی مرتبط با مسایل اجتماعی است و برخی از آنها از نظر محتوا و پرداختن به مسایل اجتماعی و بومی نویسنده،‏ قابل توجه است. نگرش پاینده به زندگی اقشار مختلف مردم،‏ نقد مسایل سیاسی و اجتماعی و گاهی نیز مذهبی،‏ انتقاد به نحوه‌ی اجرای قانون،‏ به خصوص در شهرهای کوچک،‏ ذکر اعتقادات و افکار و اعمال صادقانه‌ی مردم،‏ از جمله درون مایه‌های مطرح شده در داستان‌های پاینده است. این مقاله ضمن معرفی مختصر پاینده و آثار داستانی او،‏ به بررسی محتوای داستان‌های وی می‌پردازد.

با توجه به اهمیت و لزوم ایجاد پیوند میان ادبیات ایران و ادبیات جهان و به منظور همگام کردن ادبیات داستانی ایران با ادبیات و آثار داستانی جهانی،‏ در این پژوهش ابتدا به تفسیر جریان پسامدرنیسم و مولفه‌های آن در ادبیات می‌پردازیم. سپس با در نظر داشتن این مسئله که آیا پسامدرنیسم در ادبیات داستانی ایران نیز ظهور یافته است یا خیر،‏ به بررسی این مولفه در داستانهای بهرام صادقی از پیشگامان جریان پسامدرن در ایران می‌پردازیم. با توجه به این‌که که جریان پسامدرن با وجود دامنه‌ی گسترده‌ای که در دنیای علم و فرهنگ جهانی دارد،‏ در ایران هنوز ناشناخته باقی مانده است،‏ این پژوهش می‌تواند جهت آشنایی مقدماتی با این جریان و جایگاه‌های ظهور آن در ادبیات داستانی ایران مفید باشد.