فصلنامه فقه و تاریخ تمدن
سال هفدهم شماره 66 (زمستان 1399)

می دانیم که امر بازرسی و انجام وظیفه کارآمد دستگاه های نظارتی ، در پیشرفت و توسعه هر سازمان و نظارم مدیریتی و سیاسی من جمله دولت ، از اهمیت ویژه ای برخوردار است و هیچ الگوی پیشرفتی در دنیا ، من جمله الگوی پیشرفت ایرانی - اسلامی ، نمی تواند خود را از این مولفه بسیار حیاتی بی نیاز بداند. با این حال ، بررسی نظام نظارتی در جمهوری اسلامی ایران ، نشان می دهد که موضوع مهم نظارت برای سلامت سیستم اداری ، کم و بیش در قانون اساسی و سایر قوانین موضوعه کشور ، مد نظر بوده است اما برای ساختار اساسی با جزییات ریز آن ، به منظور تقویت روزافزون بحث نظارت ، مطابق با علم روز جامعه و جلوگیری از ترفندهای جدید و بیشمار دور زدن قانون ، طرح و جدیتی دیده نمیشود. بنابراین برای نیل به هدف غایی که همان سلامت اداری می باشد ، عزم جدی و تلاشی مضاعف را می طلبد تا تمام اجزای مختلف نظام سیاسی و اداری را تحت پوشش خود قرار دهد. برای انجام این کار، قطعا موانع و مقاومت هایی در مسیر این راه دشوار وجود دارد که لازم است ، این موانع و چالش ها از سر راه برداشته شوند. از جمله موانعی که میتوان نام برد ، موانع مربوط به امیال نفسانی و اخلاقیات رذیله ، کوتاهی در فرهنگ سازی موضوع و اهمیت نظارت ، فرهنگ نظارت ناپذیری ، ضعف نگرش اجتماعی و نگرش اصلاحی ، تعدد دستگاه های نظارتی و نبود واحد متمرکز و عالی نظارتی ، وجود فساد اداری در ستگاه ها و عدم برخورد عبرت آموز و بازدارنده ، ضعف نظام اداری ، ضعف در پاسخگویی نهادها و مسیولین ، ضعف و کوتاهی مجلس شورای اسلامی در وظایف نظارتی ، وجود خلاءهای قانونی ، کثرت قوانین متداخل ، عدم تحقق وظیفه امر به معروف و نهی از منکر از سوی مردم و...در این مقاله سعی شده موانع و چالش های مهمی که مانع از اجرای نظارت واقعی میشود ، را برشمرده و به ساز و کارهای رفع این موانع ، می پردازد.

حقوق شهروندی از مهمترین عناصر تکوین نظام حقوق عمومی در اسلام است که همواره محل توجه و تدقیق در این نظام حقوقی و سیاسی نیز بوده است. به نظر می رسد استخراج مبانی اصلی حقوق شهروندی در حکومت پیامبر اکرم (ص) و امام علی (ع) می تواند ما را در جهت فهم اصول حقوق شهروندی در حقوق عمومی اسلام بسیار یاری رساند چراکه ویژگی اصلی سنجش حقوق شهروندی ، مراعات و تامین و تضمین آنها و برخورداری از آنها در عرصه جامعه است. بدیهی است که حقوق شهروندی و حقوق بشر در نظام حقوقی اسلام برخاسته از نوع نگاه این نظام حقوقی به انسان است. نگاه کرامت گونه به انسان و برابر بودن انسان ها از نظر حقوقی و همچنین همبسته بودن " حق و تکلیف " برای انسان ها به عنوان " شهروندان یک جامعه اسلامی " مهمترین عناصر نگاه حقوقی اسلام به انسان ها در عرصه حقوق عمومی است که نتایج و پیامدها و اصول مهم حقوقی را نتیجه می دهد. در این تحقیق به روش تبیینی و تحلیلی در پی بررسی مبانی اصلی این حقوق در نظام حقوق عمومی در اسلام و در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به عنوان نمونه اعلامی یک قانون اساسی مبتنی بر حقوق عمومی اسلام هستیم. دولت اسلامی در این حوزه تکالیف مهمی نسبت به شهروندان دارد و حقوق آنها را باید رعایت و تضمین کند اما شهروندان نیز هم نسبت به همدیگر و هم نسبت به حاکمیت تکالیفی دارند. برابری شهرروندان در مقابل قانون ، تامین حقوق قضایی و اقتصادی شهروندان ، نظارت شهروندان بر عملکرد حاکمان ، حق شهروندان در انتخاب حاکمان و تعیین سرنوشت ، آزادی عقیده و نفی اکراه در دین ، حق کرامت و احترام انسانی و اصل خدمتگذاری حکومت اسلامی مهمترین حقوق شهروندی است که دولت اسلامی موظف به تضمین آنهاست. در مقابل مسئولیت پذیری متقابل شهروندان نسبت به همدیگر ، قانون مداری و احترام به قوانین ، منع تجاوز به منافع عمومی و اضرار به حقوق دیگران ، امر به معروف و نهی از منکر و ادای تکالیف مالی جزو مهمترین عناصری است که شهروندان موظف به تامین و مراعات آنها در جامعه اسلامی اند. لذا تجلی حقوق شهروندی در جامعه اسلامی امری دو سویه است که از یک سوی آن باید حقوق افراد از طرف حکومت اسلامی تامین و تضمین گردد و از سوی دیگر شهروندان نیز باید تکالیف خود را نسبت به سایر شهروندان و نسبت به دولت اسلامی مراعات نمایند.

مسجد دارالاحسان سنندج از دوره قاجاریه تا زمان حاضر را می توان یکی از فعال ترین مساجد تاریخ کردستان نامید ،که گذشته از امر عبادی به مسایل آموزشی نیز توجه زیادی داشته است و بسیاری از علمای کردستان از این مسجد بهره مند شده و منشا خدمات شایسته ای و ارزنده ای شده اند.این مسجد همان طور که اشاره شد ،که علاوه بر وظیفه اصلی و مهم آن در امر عبادت، نقش آموزشی و فرهنگی آن در استان کردستان دارای اهمیت بسیار زیادی است،ونیز با دارا بودن موقوفات زیاد موفقیت های زیادی در این زمینه داشته است . به طوری که آوازه دارالاحسان وحضور علما در این مکان باعث جذب دانشمندان و علمایی در کردستان می شد و نقطه اتصال علما محسوب می شد. اهمیت این مسجد جدا از مسجد جامع بودن شهر، موقعیت خاص علمی آن بوده است که طلاب علوم دینی از شهرهای دور و نزدیک جهت فراگیری علوم دینی به این مسجد می آمدندو نیز در این مسجد-مدرسه استادان بلند پایه‏ی علوم دینی برای تدریس علوم و معارف اسلامی از طرف والی دعوت می شدند. تاثیرات این مسجد از فعالیت مستمر آن تا به امروز در جامعه اسلامی منطقه قابل مشهود است. در زمان قاجاریه این مسجد دارالعلم و دارالملک فرهنگ مذهبی و آموزشی کردستان بود و بسیاری از علمای اهل تسنن در این مسجد تعلیم و تربیت یافتند علاوه بر این به لحاظ سیاسی نیز نقش مهمی در انتقال فرامین و دستورهای والیان و حاکمان کردستان به مردم و تقویت و ثبات سیاسی محلی داشت.سیوال اصلی درباره چگونگی و حدود جایگاه آن در کردستان دوره قاجاریه می باشد؟بنابراین به نظر می رسدجایگاه این مسجد و بانی آن وشیعه بودن او ، بیشترین نقش فرهنگی و آموزشی وپرورش علما و فقها در این زمینه در دوره قاجاریه داشته است . تلاش شده است تا بر اساس سند موقوفات و منابع محلی با روش توصیفی -تحلیلی، کارکرد این مسجد و موقوفات آن در کردستان دوره قاجاریه مورد بررسی قرار گیرد

به اعتقاد ویتگنشتاین کاربرد واژه شناخت شرایطی دارد و اگر قضیه ای فاقد این شرایط باشد نمی توان درباره آن ادعای شناخت کرد اما عدم شناخت این قضایا به معنای راه یافتن شک، اشتباه وجهل در آن ها نیست؛ بلکه به معنای یقینی بودن آن هاست. آن ها همراه با قضایای تجربی بسیاری جهان- تصویر ما را تشکیل می دهد. جهان - تصویر مبنا و پایه یقینی تمام شناخت های ما است که اساسا از سنخ شناخت نیست؛ بلکه بیشتر با عمل پیوند دارد. بدین ترتیب، نه تنها شک به هیچ وجه در جهان- تصویر راه ندارد، بلکه تنها شک براساس این مبانی یقینی،معنادار است. در این مقاله به واکاوی تطبیقی مساله شناخت از دیدگاه ویتگنشتاین و آیر می پردازیم و نظرات این دو فیلسوف مورد تحلیل و ارزیابی قرار می گیرد. در مقدمه به پیشینه مساله شناخت در فلسفه تحلیلی پرداخته می شود و سپس مساله شناخت از نظر ویتگنشتاین و بعد از پرداخت به آن به واکاوی مساله شناخت در نظر آیر می پردازیم و در نهایت به مقایسه و نتیجه گیری آرا دو فیلسوف پرداخته می شود و سعی میکنیم با دیدگاه نقادانه این نظرات را موشکافی کنیم. تمامی مشکلات بشر در فهم تمامی سطوح و زمینه های انسانی همچون اخلاق، سیاست، اقتصاد، جامعه-شناسی و... نرسیدن به یک درک درست از زبان و کاربرد آن در گفتار درون متنی است که به آن پرداخته می شود. هرچند ویتگنشتاین دست یابی به منطق درست زبان را محور تفکر خویش قرار می دهد اما اینکه چگونه بتوان آن را درون این تفکرات و زبانها به کار بست نگاهی نو و تامل برانگیز است. به نظرم اگر زبان و کاربرد آن را در تمامی زمینه ها با وسواس بیشتری به کاربریم و از استعمال تمامی واژه ها و کاربردهای آن باخبر باشیم می توان ادعا کرد دچار بسیاری از مشکلات امروزی نخواهیم شدو لحن زبان و کاربرد آن هم گوشه ای دیگر از این ادعا خواهد بود که در معنا بی تاثیر نخواهد بود.

چگونگی هبوط روحی آدمی از عالم علوی و نزول آن در قفس جسمانی از موضوعات مورد بحث در بیشتر مکاتب فکری -فلسفی و عرفانی است . در این زمینه این سینا با دفاع از نظریه دوگانگی روح و تن . مانند بسیاری عرفای مسلمان از پیشگامان تصویر هبوط روح در جسم به صورت نمادین است و بیان مفاهیم به صورت نمادین و در قالب حکایت و تمثیل ، از دیرباز در سخن حکیمان و شاعران جهان آمده است . ابن سینا بر آن است که بیان نمادین وسیله ای هنری است که آن را باید عصای سحرآمیز ادب فارسی یا کلید فهم آن را توصیف کرد و آن تعلیل تخیلی یا زبان حال است . تعلیل تخیلی در موجودات بی روح یا موجوداتی که نمی توانند سخن بگویند به زبان حال متوسل می شود . قصیده عینیه این سینا نیز در بین آثار اندیشمندان مسلمان ، در زمره آثاری به شمار می آید که با زبان نمادین به تبیین دوگانگی روان و بدن می پردازد . این نوشتار به بیان رمزپردازی ، چگونگی شکل گیری آن و عوامل موثر در پیدایش داستان های رمزی-عرفانی در آثار متفکران مسلمان می پردازد .

انسانها با توجه به عوامل اقتصادی و اجتماعی زمان خود رابطه تنگاتنگی به مقوله ثروت دارند.برهمین اساس هم به تناسب شرایط زمانی،قوانینی برای بقای ثروت وضع شده است.ازجمله قوانینی که نقش مهم و تاثیرگذاری درمحافظت اموال وثروت ایفا می کند،مجموعه مقررات مربوط به ارث می باشد.ارث درلغت به معنای ترکه واموالی است که ازمتوفی به جا مانده وبعدارفوت شخص به بازماندگان می رسد.در اصطلاح حقوقی منظورازارث ،انتقال مالکیت اموال میت است پس از فوت به وارث وی. یکی ازپیچیده ترین موضوعاتی که در قانون مدنی مورد بررسی قرار گرفته است،نحوه تقسیم ارث می باشدواین امرزمانی صورت می پذیرد که ارث دارای موجباتی باشدوموانعی جلوی اثرمقتضی را نگیرد. باتوجه به چنین پیش درآمدی اساس پژوهش اخیر رااین سوال شکل می دهد که عوامل تاثیرگذاربرنحوه تقسیم ارث چه بوده است؟ و همچنین مقاله حاضرسعی دارددیدگاه های اهل سنت و تشیع رادر این زمینه مورد بررسی قرار دهد. پژوهش حاضربه روش توصیفی_تحلیلی براساس منابع کتابخانه ای صورت گرفته است.