فهرست مطالب

گنجینه اسناد - پیاپی 121 (بهار 1400)

فصلنامه گنجینه اسناد
پیاپی 121 (بهار 1400)

  • تاریخ انتشار: 1400/04/06
  • تعداد عناوین: 8
|
  • مصطفی ملایی* صفحات 6-41
    هدف

    بررسی وضعیت و سیر تحول تجارت و صادرات فرش ایران در قرن 13ق.

    روش/رویکرد پژوهش

    این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با استفاده از اسناد آرشیوی و منابع کتاب خانه ای تهیه شده است.

    یافته ها و نتیجه گیری

    فرش بافی در نیمه اول قرن13ق شغلی روستایی و فرش عمدتا  کالای تجاری داخلی بود؛ ولی با تقاضای روزافزون غربی ها برای فرش ایران و به دنبال آن با سرمایه گذاری و فعالیت تجار و شرکت های داخلی و خارجی در این صنعت، فرش بافی پیشرفت زیادی کرد و تجارت آن جنبه جهانی یافت. فرش ازطریق بازار کشورهای همجوار و یا مستقیما از ایران توسط شرکت های سرمایه گذار، به اروپا و ایالات متحده آمریکا صادر می شد.

    کلیدواژگان: فرش (قالی)، تجارت، صادرات، قاجار، قرن نوزدهم میلادی (قرن سیزدهم قمری)
  • محمد افقری، مرتضی دهقان نژاد*، مرتضی نورایی صفحات 42-73
    هدف

    این پژوهش با تکیه بر اسناد، انتخابات دوره پنجم مجلس شورای ملی در حوزه انتخابیه اصفهان را بررسی می کند و با تبیین نقش گروه های ذی نفوذ سیاسی در مبارزات انتخاباتی، تحلیلی آماری از روند شمارش آرا و نتیجه نهایی انتخابات به دست می دهد.

    روش/ رویکرد پژوهش

    تحقیق حاضر با رویکرد توصیفی-تحلیلی و تلفیقی از دو روش کیفی و کمی مبتنی بر منابع اسنادی، مطبوعاتی و کتاب خانه ای انجام شده است.

    یافته ها و نتیجه گیری

    انتخابات دوره پنجم مجلس شورای ملی در حوزه انتخابیه اصفهان بسیار رقابتی و تنگاتنگ بود. حضور رضاخان سردارسپه به عنوان داوطلب نمایندگی در چندین حوزه انتخابیه ازجمله در اصفهان -که بیشتر با هدف نمایش قدرت انجام می شد تا رسیدن به کرسی نمایندگی مجلس- به تنش سیاسی بین هواداران رضاخان و عوامل لشکر جنوب از یک سو و حلقه علمای اصفهان در سوی دیگر منجرشد. یافته های این تحقیق هم چنین موید نوعی تضاد تعیین کننده بین رای توده های روستایی با جمعیت شهری است. رای شهر اصفهان به کاندیداهای موردحمایت آقانورالله نجفی تمایل داشت و رای روستاها -که در دست ملاکان بود- عمدتا به سبد نامزدهای دیگری ریخته شد. درپایان، اگرچه نتیجه تجمیعی رای شهر و توابع به شکست ایتلاف علما انجامید، ولی تحلیل نتایج این انتخابات نشان می دهد که روحانیون در صندوق شهر، نه تنها از سایر کاندیداها بلکه حتی از خود رضاخان نیز بیشتر رای کسب کرده اند.

    کلیدواژگان: مجلس شورای ملی، اصفهان، مجلس پنجم، رضاخان، آقانورالله نجفی
  • علیرضا ابطحی*، شهناز حطیط صفحات 74-106

    در سال 1316ش اولین و بزرگ ترین کارخانه نخ ریسی و نساجی شرق ایران با عنوان «شرکت نخ ریسی و نساجی خسروی خراسان» در مشهد راه اندازی شد. با تاسیس این کارخانه و اشتغال کارگران در این واحد صنعتی، زمینه تشکیل اجتماعات سیاسی کارگری در مشهد امکان پذیر شد. وقایع شهریور 1320ش و بازشدن فضای سیاسی موجب شد تا جنبش کارگری در مشهد ایجاد شود. وضعیت نابه سامان اقتصادی آن دوران در نقاط مختلف ازجمله مشهد باعث شد تا حزب توده از موقعیت استفاده کند و بر جنبش کارگری مسلط شود. این حزب با نفوذدادن اندیشه های خود بین کارگران و دادن آگاهی و آموزش به آن ها برای اعاده مطالباتشان، واکنش کارفرمایان را برانگیخت.

    هدف

    بررسی نقش حزب توده در سازمان دهی به تشکل ها و اعتصاب ها در کارخانه نخ ریسی و نساجی خسروی و نحوه واکنش کارفرمایان و دستگاه حاکمه به این قبیل فعالیت ها.

    روش/ رویکرد پژوهش

    این مقاله با روش تحلیل-تاریخی و با تکیه بر اسناد، و منابع کتاب خانه ای تدوین شده است.

    یافته ها و نتیجه گیری

    گسترش فعالیت های شاخه کارگری حزب توده در کارخانه نخ ریسی و نساجی خسروی و درنتیجه مطالبات پی درپی کارگران سبب شد تا کارفرمایان سیاست هایی ازجمله ایجاد دسته جات مذهبی دربرابر توده ای ها و اخراج و تعلیق کارگران را اتخاذ کنند.

    کلیدواژگان: مشهد، حزب توده، کارخانه نخ ریسی و نساجی خسروی، کارگران، شهریور 1320
  • پرستو مظفری، محسن رحمتی*، جهانبخش ثواقب صفحات 108-137
    هدف

    بررسی روند شکل گیری و عملکرد مدرسه آلیانس سنندج و واکنش های جماعت یهودیان و دستگاه های قدرت محلی به این موضوع.

    روش / رویکرد پژوهش

    با روش توصیفی تحلیلی و با کمک اسناد و مدارک آرشیوی و منابع کتابخانه ای انجام شده است.

    یافته ها و نتیجه گیری

    شعبه آلیانس اسراییلیت سنندج درنتیجه عواملی چون ضعف نظام آموزش سنتی یهودیان، رقابت های فرهنگی یهودیان با مسیحیان، درخواست های مکرر یهودیان از آلیانس و درنهایت تلاش اتحاد جهانی یهود (آلیانس اسراییلیت انیورسال) برای گسترش شعبه های ایالتی شکل گرفت. مدیریت آلیانس سنندج، علاوه بر آموزش، به مداخله در امور سیاسی یهودیان منطقه هم تمایل داشت؛ که این موضوع واکنش های متفاوتی را درپی داشت.

    کلیدواژگان: کردستان، سنندج، قاجار، یهودیان، نظام آموزشی، آلیانس اسرائیلیت
  • فاطمه اسفندیاری، زهره میرحسینی* صفحات 138-163
    هدف

    سازمان دهی گروه واژگان اسناد شرعی آرشیو ملی ایران با رویکرد اصطلاح نامه ای به منظور شناسایی و استخراج روابط معنایی آنان.

    روش/ رویکرد پژوهش

    هدف پژوهش کاربردی است و روش آن سندی (کتابخانه ای) و نیز مشاهده و مصاحبه حضوری با 10 تن از متخصصان و صاحب نظران نمایه سازی اسناد است. داده ها ازطریق سیاهه وارسی گردآوری شده است و در دو بخش تحلیل محتوایی برای ساختارهای شکلی اصطلاح نامه با آرایه های «نمایه الفبایی»، «نمایه درختی» و «نمایه گردشی/ چرخشی»؛ و  در بخش آزمون استفاده پذیری برای معیارهای پنج گانه: «مفاهیم»، «روابط»، «یادداشت دامنه»، «درک کاربر» و «جست وجو و بازیابی» در طرح اصطلاح نامه اسناد شرعی، با نرم افزار SPSS ارزیابی، توصیف آماری و تحلیل استنباطی شده است.

    یافته ها و نتیجه گیری

    ازنظر کاربران برای طرح اصطلاح نامه اسناد شرعی، معیارهای «درک کاربر» و «جست وجو و بازیابی» با 100 درصد کامل ترین میزان مطلوبیت را دارند؛ معیارهای «یادداشت دامنه» و «مفاهیم» 90 درصد مطلوبیت دارند و معیار «روابط» با 80 درصد مطلوبیت کمتری از سایر معیارها دارد. روابط معنایی در گروه واژگان اسناد شرعی با رویکرد اصطلاح نامه ای در نمایه های الفبایی، درختی و گردشی دارای مطلوبیت است.

    کلیدواژگان: آرشیو ملی ایران، اسناد شرعی، اصطلاح نامه، گروه واژگان، نمایه الفبایی، نمایه درختی، نمایه گردشی، چرخشی
  • عباس پناهی*، نادیا ره صفحات 164-198
    هدف

    این مقاله دلایل نارضایتی نوغان داران از دشواری تولید و تجارت ابریشم را گزارش می کند.

    روش/رویکرد پژوهش

    داده ها از عریضه ها و اسناد آرشیوی سال های 1306 تا 1309ش از مجلس شورای ملی و دیگر مراکز اسنادی گردآوری شده است.

    یافته ها و نتیجه گیری

    تغییرات سیاسی ایران پس از مشروطه و نوگرایی پس از آن سبب شد تا درخواست های مردم از دولت مرکزی افزایش یابد. اسناد و شکواییه های نوغان داران نشان می دهد که توزیع تخم نوغان فاسد، بی عدالتی ملاکان و خوانین محلی گیلان، و افزایش تعرفه مالیات نوغان موجب شد نوغان داران پیوسته در فشار اقتصادی باشند. آن ها مدرن شدن صنعت ابریشم و برداشته شدن فشارهای اقتصادی و اجتماعی را برای برون رفت از دشواری ها خواستار شدند.

    کلیدواژگان: ابریشم، اسناد نوغان داران، پهلوی، گیلان، قاجار
  • صدف نعیمی، فهیمه باب الحوائجی*، ملوک سادات حسینی بهشتی، نجلا حریری صفحات 200-236
    هدف

    مطالعه مفاهیم اسناد دیوانی دوره قاجار تا پایان عهد ناصری با هدف مقوله بندی و برقراری روابط اصطلاح نامه ای.

    روش/ رویکرد پژوهش

    روش پژوهش حاضر، تحلیل محتوای کمی و کیفی است. در این روش، ابتدا منابع معتبر تاریخی و ردیف اول دوره قاجار مطالعه و بررسی شد و مفاهیم موضوعی اصلی دیوان سالاری دوره قاجار تا پایان عهد ناصری شناسایی شد. سپس با تحلیل محتوا و چکیده اسناد دیوانی دوره قاجار تا پایان عهد ناصری در پایگاه اسناد آرشیو ملی ایران، مفاهیم موضوعی اصلی و فرعی همراه با فراوانی مقوله ها و زیرمقوله های موضوعی براساس پشتوانه سندی و انتشاراتی استخراج شد.

    یافته ها و نتیجه گیری

    از 19771 زیرمقوله به دست آمده از اسناد دیوانی، القاب و مناصب دیوانی با 6895 زیرمقوله (9/34 درصد)؛ اصطلاحات دیوانی با 6811 زیرمقوله (2/34 درصد)؛ نهادهای دیوانی با 3445 زیرمقوله (4/17 درصد)؛ عناصر و گونه های اسناد دیوانی با 2620 زیرمقوله (3/13 درصد) شناسایی شد. مفهوم القاب و مناصب دیوانی، پربسامدترین مفهوم از مفاهیم اصلی اسناد دیوانی است. این مفهوم  پنج مقوله و 167 زیرمقوله دارد که شامل مقوله القاب و مناصب مالی-دیوانی (6/34 درصد)؛ مقوله القاب و مناصب درباری-دیوانی (22 درصد)؛ مقوله القاب و مناصب نظامی-دیوانی (56/21 درصد)؛ مقوله القاب و مناصب دیوانی-دیوانی (55/12 درصد) و مقوله القاب و مناصب شرعی-دیوانی و قضایی-دیوانی (25/9 درصد). مناصب مستوفی، مستوفی الممالک، صدراعظم، ملا، قراسوران از پربسامدترین نمایه های (زیرمقوله های) مفهوم القاب و مناصب دیوانی به شمار می آیند. تمام نمایه های موضوعی مفاهیم اصلی اسناد دیوانی با یکدیگر روابط اصطلاح نامه ای دارند. پربسامدترین مفهوم اسناد دیوانی یعنی القاب و مناصب دیوانی بیشترین ارتباط اصطلاح نامه ای را با نمایه های موضوعی مفهوم نهادهای دیوانی دارد.

    کلیدواژگان: اسناد دیوانی، روابط اصطلاح نامه ای، قاجاریه، نمایه های موضوعی، دیوان سالاری، اصطلاح نامه ها، آرشیو ملی ایران
  • سید محمود سادات صفحات 237-242
|
  • Mostafa Molaei * Pages 6-41
    Purpose

    To investigate the situation and its trade development and its exportation in 19th century.

    Method and Research Design

    Archival documents and library resources were consulted to collect data for analysis.

    Findings and Conclusion

    Until the mid-19th-century carpet weaving was mainly a rural occupation and was traded within the domestic market. However, following an increase in demand from western countries and considerable investment by Iranian and foreign companies, the Persian carpet industry flourished and turned into a global business. In the second half of the century, Persian carpets were exported via neighboring countries or directly to Europe and US.

    Keywords: Persian Carpet, Trade, foreign trade, Qajarids, Iran
  • Mohammad Afghari, Morteza Dehghannejad *, Mortaza Nouraei Pages 42-73
    Purpose

    This paper discloses the role of the influential political groups in the election campaign. It also provides a statistical analysis of the votes.

    Methodology and Research Design

    Archival records and library materials were consulted for gathering data. Findings and

    Conclusion

    The competition was very close in Isfahan.  The candidacy of Reza Khan, then Reza Shah Pahlavi (1925-1941) in several electorates including Isfahan was more to manifest his power than to win a seat. That led to political tension between his local supporters and the agents of the so-called South Division military forces on one hand,  and the circles of Isfahan religious leaders - the Ulamaa- on the other hand. Vote counts revealed that urban areas voted in favor of the Ulama, headed by hugely influential Aqa Nourollah Najafi. Rural voters were cast for candidates favored by landlords. Although the coalition of the Ulama was defeated, our analysis of numbers shows that they received the support of urban voters.

    Keywords: National Parliament of Iran, Isfahan, 5th round of parliament, Reza Khan, Aqa Nourollah Najafi
  • Alireza Abtahi *, Sahnaz Hatit Pages 74-106
    Purpose

    To report the role of Tudeh Party in organizing factory workers’ trade unions and launching strikes in Khosravi Textile Factory as well as the reaction of factory owners and local authorities to such activities.

    Method and Research Design

    Archival documents and library sources were examined to collect data for analysis. Findings and

    Conclusions

     Local authorities and factory owners successfully organized religious groups and expelled activist workers to stop of Tudeh Party and its supporters.

    Keywords: Mashhad, Tudeh Party, Khosravi Cotton, and Textile Factory, Textile Workers, Khorasan
  • Parasto Mozafari, Mohsen Rahmati *, Jahanbakhsh Savagheb Pages 108-137
    Purpose

    The purpose of this study is to investigate the process of formation of the Sanandaj Alliance School, how its administrators interfered in the affairs of the Jewish community of the city, and the responses they received from the Jewish congregation and local authorities.

    Method and Research Design

    Archival and library resources were examined for collecting and analysis. Findings and

    conclusion

    The school was founded upon repeated request of the Jewish community of Sanandaj the Universal Jewish Alliance (Alliance of Israel) as the community found traditional Jewish education weak in contion with the Christian community of the city. The school administrators, however, were keen, apart from education, to interfere in the political affairs of the Jewish community.

    Keywords: : Kurdistan, Sanandaj, Jews, Education, Israeli Alliance
  • Fatemia Esfandiari, Zohreh Mirhosseini * Pages 138-163
    Purpose

    To organize a lexical group of Shari’a records of National Archives of Iran with a thesaurus approach in order to identify and extract semantic relations.

    Method and Research Design

    Data for the analysis was gathered from library resources, observations, and face-to-face interviews with 10 archival records indexing professionals. A two-part checklist was designed for recording the data. Part one was used for thesaurus form structures with “alphabetical structure”, “tree index” and “revolving/ circular index” arrangements. Part two was used for usability test for five criteria including “concepts”, “relationships”, “domain notes”, “user perception”, and “search and retrieval”. To design thesaurus for Sharia records SPSS software was used for evaluation and analysis. Findings and

    conclusion

    Evaluation of the indicators of “user perception” and “search and retrieval” resulted in 100%, “domain note” and “concepts” resulted in 90%, and “relationships” resulted in 80% desirability for the design of Shari’a thesaurus. It can be concluded that semantic relations in the lexical group of Sharia records with a thesaurus approach are desirable in alphabetical form structures and tree and circular indexes.

    Keywords: National Archives of Iran, Sharia records, Thesaurus design, Lexical Group, Alphabetical Index, Tree Index, Revolving, Circular Index
  • Abbas Panahi *, Nadeya Rah Pages 164-198
    Purpose

    This paper reports petitions silkworm farmers of Gilan sent to the National Assembly (The Parliament) between the years 1927- 1930 addressing difficulties they faced and asking for help.

    Method and Research Design

    Data for this study was obtained from archival documents held at the Islamic Consultative Assembly and other archival centers. Findings and

    conclusion

    Political developments following the 1906 Constitutional Revolution and the policy of modernization increased the number of demands people forwarded to the central government. Silkworm farmers’ petitions sent from the province of Gilan to the Parliament complaining about the cruelty and injustice committed by landlords and tribal chiefs, accusing them of delivering rotten silkworm eggs to farmers and increasing tax tariffs. The petitions inform the parliament members of harsh economic difficulties that had pushed the farmers to the verge of extreme poverty. Farmers asked for establishing an agriculture school to educate future generations.

    Keywords: Silkworm Farming, Gilan, Iran, Parliament
  • Sadaf Naeimi, Fahimeh Babalhavaeji *, Molokossadat Hoseinibeheshti, Nadjla Hariri Pages 200-236
    Purpose

    To explore concepts in government documents of Qajarids from early times (1789) until the end of the Naser a-Dinshah reign  (1898) to form categories and subcategories for establishing relations among them.

    Method and Research Design

    Integrated (cumulative, ie a combination of quantitative and qualitative) content analysis was carried out. Important published historical sources of the period were identified and examined carefully to extract concepts and construct categories and subcategories. Then a purposeful sample was taken from 19000 government archival documents indexed at the National Archives of Iran were selected and contents were analyzed and assigned the categories and subcategories. Findings and

    conclusion

    19771subcategories were obtained from archival documents. The highest frequency belonged to titles and beurocratic positions (34.9%),  beurocratic terms (34.2%), government offices (17.4%) elements, and types of documents (13.2%) accordingly. Administrative titles and official positions claimed for 5 categories and 166 subcategories. Categories of titles and financial positions with (34%) occurred the most. Thesaurus relations among subject indexes show the main concepts of governmental documents. All thematic indexes of the main concepts of governmental documents are related to each other.

  • Seyyed Mahmood Sadat Pages 237-242