نشریه تحقیقات بذر
پیاپی 21 (زمستان 1395)

شوری یکی از اصلی ترین تنش های محیطی است که جوانه زنی و استقرار گیاهچه را تحت تاثیر قرار می دهد. این پژوهش به منظور تعیین اثر پیش تیمار با تسریع کنند ها بر بهبود جوانه زنی بذرهای سرخارگل در شرایط تنش شوری به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در سه تکرار در آزمایشگاه تکنولوژی بذر دانشکده کشاورزی دانشگاه شاهد انجام شد. پیش تیمار بذر با جیبرلیک اسید 500 قسمت در میلیون به مدت 48 ساعت، نیترات پتاسیم 2/0 درصد به مدت 72 ساعت و پیش تیمار آبی به مدت 24 ساعت بر جوانه زنی و مصرف مواد ذخیره ای بذر سرخارگل در شرایط تنش شوری انجام شد. چهار سطح تنش شوری صفر، 3، 6 و 9 دسی زیمنس بر متر اعمال شد. اثر متقابل پیش تیمار و تنش شوری بر درصد و سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه و ساقه چه، وزن خشک ریشه چه و ساقه چه و شاخص بنیه بذر معنی دار بود. میزان شاخص جوانه زنی با افزایش تنش شوری کاهش یافت به طوری که در نه دسی زیمنس بر متر به صفر رسید. اما با پیش تیمار جیبرلیک اسید 500 قسمت در  میلیون تحت شرایط تنش شوری سه دسی زیمنس بر متر همراه با افزایش جذب آب در گیاه از اثرات منفی تنش شوری کاسته، در نتیجه موجب بهبود درصد جوانه زنی، طول ریشه چه، طول ساقه چه، و وزن خشک ریشه و ساقه و شاخص بنیه بذر میگردد به طور کلی اعمال پیش تیمار نیترات پتاسیم و جیبرلیک اسید جهت حصول بالاترین ویژگی های جوانه زنی و حداکثر عملکرد ماده خشک در شرایط شوری بذر سرخارگل توصیه می شود.

شوری آب و خاک تهدیدی جدی برای کشاورزی در مناطق خشک و نیمه خشک مانند ایران محسوب می شود. در سال های اخیر بکارگیری روش هایی که موجب افزایش تحمل گیاه به تنش شوری گردد مورد توجه محققین قرار گرفته است. به منظور بررسی تاثیر اسید هیومیک تجاری بر جوانه زنی و رشد اولیه سورگوم علوفه ایتحت سطوح مختلف تنش شوری آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در چهار تکرار در آزمایشگاه گیاه شناسی دانشگاه یزد در سال 1395 انجام شد. فاکتور اول تنش شوری با سه سطح شامل 0، 120 و 240 میلی مولار کلرید سدیم و فاکتور دوم اسید هیومیک با سه سطح شامل 0، 5/0 و 1 گرم در لیتر در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که با افزایش سطوح تنش شوری درصد و سرعت جوانه زنی، متوسط جوانه زنی روزانه، بنیه بذر، طول ریشه چه و ساقه چه و همچنین وزن تر و خشک آنها به طور معنی دار کاهش یافتند. به طوری که شاخص های درصد و سرعت جوانه زنی، بنیه بذر، طول ریشه چه و ساقه چه در تنش شوری 120 میلی مولار نسبت به تیمار شاهد به ترتیب 12، 24، 52، 51 و 33 درصد کاهش یافت. کاربرد اسید هیومیک با غلظت های 5/0 و 1 گرم در لیتر باعث کاهش اثرات منفی ناشی از تنش شوری به ویژه در سطح 120 میلی مولار شد. مصرف اسید هیومیک با غلظت 5/0 گرم در لیتر توانست سرعت جوانه زنی، شاخص بنیه بذر و طول ساقه چه و ریشه چه در تنش شوری 120 میلی مولار به ترتیب 20، 25، 32 و 28 درصد افزایش دهد. با این حال پیشنهاد می شود که مطالعات تکمیلی در این زمینه در شرایط گلخانه و مزرعه صورت پذیرد.

به منظور بررسی اثر مدت زمان و دمای پیش تیمار رطوبتی بر شاخص های جوانه زنی و بنیه گیاهچه شاهی در بسترهای مختلف، آزمایشی در سال 1393 در آزمایشگاه گیاهشناسی مرکز آموزش کشاورزی دانشگاه جامع علمی کاربردی استان گیلان به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. فاکتور های این تحقیق شامل دو نوع بستر جوانه زنی (کاغذ و ماسه)، مدت زمان پیش تیمار رطوبتی در سه سطح (بلافاصله، 6 ساعت، 12 ساعت) و دمای پیش تیمار رطوبتی در دو سطح  (15 و 25 درجه سانتی گراد) بودند.  نتایج نشان داد که بیشترین سرعت جوانه زنی (458/12) و ضریب سرعت جوانه زنی (897/24) در تیمار بستر ماسه با مدت زمان شش ساعت پیش تیمار رطوبتی با دمای 25 درجه سانتی گراد بدست آمد. همچنین بیشترین مقادیر میانگین سرعت جوانه زنی (955/4) و متوسط زمان جوانه زنی (655/1) در تیمار بستر کاغذ در بلافاصله پیش تیمار رطوبتی با دمای 15 درجه سانتی گراد مشاهده شد. شش ساعت پیش تیمار با دمای 15 درجه سانتی گراد در بستر ماسه بیشترین ضریب یکنواختی جوانه زنی (788/109) را نشان داد. بیشترین مقادیر شاخص بنیه گیاهچه (10761)، طول ریشه چه (832/55 میلی متر)، طول ساقه چه (720/53 میلی متر) و طول گیاهچه (610/107 میلی متر) در تیمار بستر کاغذ با مدت زمان دوازده ساعت پیش تیمار رطوبتی وجود داشت. به همین ترتیب بیشترین مقادیر این شاخص ها (با میانگین های 11976، 998/63 میلی متر و 070/57 میلی متر) در تیمار بستر کاغذ با دمای 25 درجه سانتی گراد مشاهده شد. بیشترین ضریب آلومتری (195/1) نیز در دمای 25 درجه سانتی گراد و در مدت زمان 12 ساعت پیش تیمار رطوبتی مشاهده شد. به طور کلی پیش تیمار رطوبتی بذر در مدت زما ن و دمای مناسب می تواند بهبود جوانه زنی و بنیه گیاهچه را به همراه داشته باشد که منجر به تولید بهتر خواهد شد.

تحقیقی به منظور بررسی تاثیر بیوپرایمینگ بر مولفه های جوانه زنی و رشد گیاهچه گیاه بالنگو صورت گرفت. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در سه تکرار در آزمایشگاه تکنولوژی بذر دانشگاه شاهد در سال 1393 انجام شد. فاکتورهای مورد بررسی شامل شوری در 4 سطح (شاهد، 5/2، 5 و 5/7 دسی زیمنس بر متر) و پرایمینگ بذر شامل تلقیح با قارچ تریکودرما، باکتری سودوموناس فلورسنس، ترکیب باکتری و قارچ و عدم تلقیح با باکتری و قارچ به عنوان شاهد در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد اثر بیوپرایمینگ بر صفات طول ساقه چه، میانگین مدت زمان جوانه زنی، ضریب جوانه زنی، نسبت طول ساقه چه به ریشه چه معنی دار شد. بیوپرایمینگ بذر به خصوص در تنش شوری شدیدتر (5/7 دسی زیمنس بر متر) موثر بود به طوری که منجر به بهبود شاخص های جوانه زنی و بنیه بذر در شرایط تنش شوری گردید. افزون بر این نتایج نشان داد بذر گیاه بالنگو مقاومت نسبی در برابر تنش شوری دارد و پرایمینگ با باکتری سودوموناس فلوسنس بهترین نتیجه را در بررسی شاخص های جوانه زنی نشان داد  و پرایمینگ با قارچ تریکودرما در درجه بعد از باکتری سودوموناس فلورسنس قرار گرفت  که می تواند جوانه زنی این گیاه را در شرایط تنش شوری بهبود و رشد بهتر گیاهچه ها را باعث گردد.

تاتوره یکی از مهم ترین علف های هرز مشکل آفرین مزارع گیاهان صنعتی و حبوبات محسوب می شود. فعالیت آللوپاتی تاتوره با آلکالوییدهای سمی آزادشده از پوسته بذر یا گیاهچه های آن در ارتباط است. بررسی و شناسایی ترکیباتی که قادر به کاهش حساسیت محصولات زراعی نسبت به تنش باشند، از اهمیت بالایی برخوردار است. پژوهش حاضر با هدف بررسی اثر پیش تیمار اسید سالیسیلیک بر خصوصیات جوانه زنی و رشد اولیه گیاهچه های نخود تحت شرایط آللوپاتی تاتوره، در آزمایشگاه تحقیقات گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشگاه آزاد اسلامی واحد سبزوار انجام شد. آزمایش به صورت فاکتوریل و در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار اجراء گردید. پس از پیش تیمار بذور نخود در محلول های اسید سالیسیلیک 25/0، 5/0 و 75/0 میلی مولار، جوانه زنی و رشد گیاهچه ها در غلظت های مختلف عصاره آللوپاتیک تاتوره (صفر، 25، 50 و 75 درصد) مورد ارزیابی قرار گرفت. درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، شاخص قدرت گیاهچه، طول ریشه چه و طول ساقه چه نخود در سطوح مختلف آللوپاتی تاتوره به طور قابل ملاحظه ای کاهش یافت. پیش تیمار بذور با اسید سالیسیلیک تاثیری بر درصد جوانه زنی نداشت، اما در غلظت 5/0 و 75/0 میلی مولار باعث افزایش سرعت جوانه زنی، طول ساقه چه و شاخص قدرت گیاهچه در بالاترین غلظت عصاره آللوپاتیک تاتوره (75 درصد) گردید.

به منظور بررسی تاثیر تنش خشکی بر صفات مرتبط با جوانه زنی و رشد اولیه گیاه شوید (Anethum graveolens L.)، آزمایشی در سال 1394 در آزمایشگاه کشاورزی دانشگاه پیام نور ارومیه به اجرا در آمد. تحقیق به صورت طرح کاملا تصادفی با پنج سطح تنش خشکی (0، 1- ، 2- ، 3- و 4- بار بدست آمده از پلی اتیلن گلیکول 6000 (PEG 6000) که پتانسیل صفر بار به عنوان شاهد در نظر گرفته شد) با چهار تکرار اجرا شد. صفات شاخص مقاومت به خشکی، وزن خشک و تر ریشه چه، ساقه چه و گیاهچه، درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، طول ساقه چه، طول ریشه چه، نسبت وزن خشک ریشه چه به وزن خشک ساقه چه، ضریب آلومتریک و نسبت طول ریشه چه به طول ساقه چه مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تاثیر سطوح مختلف تنش خشکی بر کلیه صفات مورد مطالعه در این تحقیق (به جز نسبت طول ریشه چه به طول ساقه چه، نسبت وزن خشک ریشه چه به وزن خشک ساقه چه و ضریب آلومتریک) تاثیر معنی داری در سطح یک درصد داشت. مقایسه میانگین نشان داد با افزایش تنش خشکی، کلیه صفات مورد مطالعه در این تحقیق (به جز نسبت طول ریشه چه به طول ساقه چه، نسبت وزن خشک ریشه چه به وزن خشک ساقه چه و ضریب آلومتریک) کاهش معنی داری یافت. تنش خشکی 4- و 3- بار در مقایسه با شاهد وزن خشک ریشه چه، ساقه چه و گیاهچه را به ترتیب 95 و 87 درصد کاهش داد. بین شاخص مقاومت به خشکی و وزن خشک ریشه چه (**98/0)، ساقه چه (**99/0) و گیاهچه (**99/0)، طول ریشه چه (**97/0) و ساقه چه (**93/0)، سرعت جوانه زنی (**96/0) و درصد جوانه زنی (**98/0) همبستگی مثبت و معنی داری وجود داشت. نتایج بیانگر آن است تنش خشکی دارای اثرات قابل توجهی بر صفات مرتبط به جوانه زنی گیاه شوید می باشد.

ترکیبات آللوپاتیک در تنوع زیستی و توانایی تولید اکوسیستم ها نقش مهمی دارند. آلبه منظور بررسی اثر دگر آسیبی عصاره گیاهان دارویی بر جوانه زنی علف هرز سلمه تره، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در سال 1395 اجرا شد. فاکتور اول عصاره گیاهان دارویی مختلف شامل آویشن، درمنه، بومادران، نعناع، مریم گلی و آب مقطر (شاهد) و فاکتور دوم غلظت عصاره در دو سطح 50 و 100 درصد عصاره بودند. نتایج نشان داد که همه عصاره های مورد استفاده، درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، وزن تر گیاهچه، طول گیاهچه و بنیه بذر سلمه تره را نسبت به شاهد کاهش معنی داری دادند. با افزایش غلظت عصاره به 100درصد، صفات مورد اندازه گیری کاهش بیشتری یافت. عصاره ی گیاه آویشن در غلظت 100 درصد بیش از همه عصاره ها، درصد و سرعت جوانه زنی، وزن تر گیاهچه، طول گیاهچه و بنیه بذر سلمه تره را کاهش داد. از این رو امکان استفاده از آنها در تناوب زراعی یا در کشت های مخلوط جهت مهار علف های هرز وجود دارد. این گیاهان می توانند گزینه مناسبی جهت تهیه علف کش های زیستی که یکی از اهداف مهم کشاورزی پایدار است، باشند.

به منظور بررسی محتوای روی بذر بر نحوه تسهیم ذخایر بذر، خصوصیات رشدی و قدرت اولیه گیاهچه های گندم، آزمایشی در قالب طرح کاملا تصادفی بر روی گندم نان رقم کوهدشت با محتوای روی کم و زیاد (به ترتیب با 28± 199 و 102± 595 نانوگرم روی در گرم بذر) به صورت گلدانی به اجراء در آمد. لازم به ذکر است که بذور فوق از گندم برداشت شده از مزرعه تحقیقاتی که در آن کود سولفات روی به میزان 2 گرم بر لیتر در مراحل ساقه روی و پرشدن دانه برای افزایش غلظت روی مصرف شده بود، تهیه گردید. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که محتوای روی بذر اثر معنی داری بر وزن خشک ساقه چه و کل گیاهچه، وزن ذخایر پویا شده بذر، طول ساقه چه و کل گیاهچه داشت، اما بر وزن خشک ریشه چه و باقیمانده بذر، طول ریشه چه، نسبت ساقه چه به ریشه چه، کارایی استفاده از ذخایر بذر و درصد تخلیه ذخایر بذر غیرمعنی دار بود. نتایج نشان داد که بذور حاوی روی زیاد سبب افزایش 1/15 درصدی وزن خشک ساقه چه و 2/13 درصدی میزان ذخایر پویا شده بذر گردید. همچنین بذور غنی شده سبب بهبود وزن خشک گیاهچه از 7/20 میلی گرم به 5/22 میلی گرم و طول گیاهچه از 8/27 به 8/31 سانتی متر شد. در بذور غنی از روی تقریبا آغاز مرحله اتروتروفی و اتروتروفی کامل نسبت به بذور حاوی روی کم زودتر شروع شد. می توان چنین نتیجه گیری کرد که کشت بذور غنی شده از روی سبب بهبود خصوصیات رشدی شده و در نتیجه گیاهچه قوی تری تولید خواهد شد.