نشریه تحقیقات بذر
پیاپی 12 (پاییز 1393)

به منظور بررسی اثر شوری ناشی از کلرید سدیم روی گیاه کلزا (Brassica Napus L.) در مرحله جوانه زنی و رشد گیاهچه آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در سه تکرار در بهمن ماه سال 1389 در دانشگاه گنبدکاووس انجام شد. عامل اول شامل 4 رقم کلزا، (T98007 ,Q6503 ,H1413,H50) و عامل دوم شوری شامل 6 سطح (صفر، 5، 10، 15، 20و 28 میلی موس بر سانتی متر) بود. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر رقم و شوری بر تمام صفات مورد مطالعه معنی دار بود، در حالی که اثر متقابل شوری×رقم تنها بر صفات طول ریشه چه، طول ساقه چه، نسبت طول ریشه چه به ساقه چه و سرعت جوانه زنی معنی دار بود. مقایسه میانگین صفات بیان داشت که از نظر وزن خشک ریشه چه، وزن خشک ساقه چه، وزن خشک کل گیاهچه، درصد جوانه زنی و تعداد گیاهچه های نرمال تنوع زیادی مشاهده شد. رابطه لگاریتم طول ریشه چه و ساقه چه، نسبت طول ریشه چه به ساقه چه و درصد جوانه زنی با سطوح شوری مختلف نیز نشان داد که با افزایش سطوح شوری صفات فوق کاهش یافت. نتایج کلی نشان داد که رقم Q6503 محتمل ترین رقم و T98007 حساس ترین رقم به شوری بود.

امروزه تکنیک پیش تیمار کردن بذر به عنوان عامل بهبود دهنده جوانه زنی و استقرار نهایی گیاهچه در مقابل تنش های محیطی و ایجاد یکنواختی در پوشش گیاهی معرفی شده است. بر این اساس تحقیقی در دو محیط آزمایشگاه (طرح کاملا تصادفی) و مزرعه (طرح بلوک های کامل تصادفی) برای بررسی تاثیر روش های مختلف پیش تیمار در یک دوره زمانی ثابت (18 ساعت) با پنج تیمار شامل: KNO3 (غلظت 2 درصد)، ZnSO4 (10 میلی مول)، KH2PO4 (25 میلی مول فسفر) و پیش تیمار با آب مقطر در سه تکرار به اجرا درآمد. نتایج نشان داد که اعمال تیمارهای پرایمینگ اثرات معنی داری بر کلیه صفات مورد مطالعه داشت. تیمار هیدروپرایمینگ به طور چشمگیری منجر به افزایش درصد و سرعت جوانه زنی، اوزان خشک ریشه چه و ساقه چه و بالاخره استقرار نهایی گیاهچه در مقایسه با سایر تیمارها به خصوص تیمار شاهد (بدون پرایم) شد. اثر سایر تیمارهای نمکی نیز بر صفات مورد مطالعه نیز افزایشی بود و در کلیه موارد از تیمار شاهد بیشتر بود با این تفاوت که اختلاف بین تیمارهای اسموپرایمینگ در مورد اکثر صفات معنی دار نبود و تیمار نتیجه بهتری در پیدایش جوانه و وزن گیاهچه داشته است. در کل می توان چنین استنباط نمود که استفاده از تکنیک پرایمینگ صرفنظر از نوع ترکیب بکارفته در این روش منجر به افزایش خصوصیات مرتبط با جوانه زنی و استقرارگیاهچه خواهد شد و در این بین مطلوبیت در استفاده از تیمار هیدروپرایمینگ است.

شرایط غرقابی یکی از مشکلات کشت کلزا در مناطق پر باران می باشد، به طوری که در زمان کاشت در مزارع فاقد زهکشی مناسب، ایجاد می گردد، از سوی دیگر با وقوع بارش دمای خاک و محیط کاهش می یابد. این عمل اثرات نامطلوبی بر قدرت بذر و رشد کلزا می گذارد. به منظور بررسی اثرات طول دوره غرقاب و دما بر قدرت بذر و رشد گیاهچه کلزا آزمایشی در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان انجام گرفت. این آزمایش بصورت فاکتوریل و در قالب طرح کاملا تصادفی با دو فاکتور اجرا شد. فاکتور اول شامل مدت زمان غرقاب در 5 سطح (0، 24، 48، 72 و 96 ساعت) و فاکتور دوم شامل دما در چهار سطح (10، 15، 20، 25 درجه سانتی گراد) بود. بر اساس نتایج این پژوهش اثر متقابل دما و غرقاب بر روی خصوصیات جوانه زنی از جمله سرعت جوانه زنی، وزن خشک گیاهچه نرمال و زمان تا 10 درصد جوانه زنی اثر معنی داری در سطح احتمال 1 درصد داشت، اما شرایط غرقابی و دماهای مختلف تاثیر معنی داری بر حداکثر جوانه زنی بذر ها نداشتند. بر اساس نتایج، بهترین تیمار از نظر سرعت جوانه زنی و وزن خشک گیاهچه نرمال  تیمار 15 درجه سانتی گراد و 24 ساعت غرقاب بود. همچنین نتایج این آزمایش نشان داد غرقاب شدن بذر های کلزا به مدت زمان کم (براساس نتایج این آزمایش تا 96 ساعت غرقاب) باعث افزایش جوانه زنی و بهبود (پرایمینگ) آن می شود. از سوی دیگر نتایج این آزمایش نشان داد، در شرایط غرقاب در صورتی که دما کاهش یابد جوانه زنی و رشد گیاهچه کلزا بیشتر از زمانی که دما افزایش می یابد کاهش خواهد یافت.

در تولید محصولات زراعی، کیفیت بذر از اهمیت زیادی برخوردار است. کاهش کیفیت بذر باعث افزایش حساسیت به تنش‏های محیطی می‏گردد. در این راستا به منظور بررسی اثر مستقیم زوال بذر و عمق کاشت بر برخی از شاخص‏های رشدی سویا، در سال 1392 آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در پنج تکرار در گلخانه‏ی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان انجام شد. فاکتورهای آزمایش شامل چهار سطح عمق کاشت (3، 5، 7 و 9 سانتی‏متر) و 5 سطح تسریع پیری (به مدت 0، 24، 36، 48 و 72) بودند. صفات اندازه‏گیری شده در این مطالعه شامل تراکم بوته در گلدان، ارتفاع بوته، سطح برگ بوته‏ها در گلدان، وزن خشک برگ، ساقه و کل بوته‏ها در گلدان در مرحله گلدهی بودند. به منظور از بین بردن اثر غیر مستقیم فاکتورهای زوال و عمق کاشت بر روی شاخص‏های رشدی، از تجزیه کوواریانس استفاده شد. نتایج این تحقیق نشان داد که جهت رسیدن به استقرار و رشد مناسب سویا، سطح زوال بذر در تعیین عمق مناسب کشت نقش زیادی دارد. به طوریکه در سطوح کم زوال (0 و 24 ساعت) عمق بهینه کاشت در حدود 6 سانتی‏متر و برای سطوح زوال متوسط (48 ساعت زوال) عمق کاشت 3 سانتی‏متر به عنوان مناسب‏ترین عمق کاشت شناخته شد. بنابراین با توجه به نتایج این تحقیق در صورت عدم دسترسی به بذر مناسب، با آگاهی از مقدار زوال بذرها و رعایت عمق مناسب کاشت، می‏توان به استقرار و رشد مناسب سویا امیدوار بود.

به منظور مطالعه تاثیر فلزات سنگین بر جوانه زنی ذرت آزمایشی به صورت طرح کاملا تصادفی در سال 1391 اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل فلزات سنگین نیترات بیسموت (Bismuth)، نیترات کادمیوم (Cadmium) و نیترات سرب (PbNO3) در غلظت های 50، 200، 350، 500 و 1000 میلی گرم بر لیتر بود. نتایج نشان داد، فلزات سنگین در سطح 1 درصد بر جوانه زنی و قدرت بذر ذرت تاثیر معنی داری داشت. سطوح پایین فلزات موجب افزایش درصد جوانه زنی (از 93% به 98% در نیترات سرب و از 93% به 97% در نیترات بیسموت و از 94% به 96% در کادمیوم) و قدرت بذر (از 1200 به 1606 در نیترات بیسموت و از 1568 به 1592 در نیترات سرب) شده ولی سطوح بالا سبب کاهش مقدار آن ها شد. در بین شاخص های سرعت جوانه زنی تنها ضریب سرعت جوانه زنی (CVG) در سطح 5 درصد و سرعت جوانه زنی روزانه (DGS) در سطح 1 درصد و در بین شاخص های زمان جوانه زنی متوسط زمان جوانه زنی (MTG)، در سطح 5 درصد و متوسط زمان جوانه زنی روزانه (MDG) و متوسط زمان لازم برای رسیدن به 90 درصد جوانه زنی در سطح 1 درصد تحت تاثیر فلزات سنگین قرار گرفت. با افزایش غلظت فلزات سنگین CVG، R50، MDG کاهش و DGS، MTG و D90 افزایش یافتند. یکنواختی جوانه زنی (CU) تنها صفتی است که در بین شاخص های کیفیت جوانه زنی تحت تاثیر فلزات سنگین قرار گرفت و با افزایش غلظت فلزات عدد یکنواختی افزایش یافته که این نشان دهنده کاهش یکنواختی است. معادلات رگرسیونی نیز نشان داد تغییرات DGS، MTG، D90 و CU با درصد جوانه زنی و قدرت بذر معنی دار بود؛ و تغییرات DGS و MDG بیش ترین سهم را در پیش بینی قدرت و درصد جوانه زنی به خود اختصاص داد که نشان دهنده نقش بهتر این صفات در تعیین و ارزیابی قدرت بذر ذرت است.

به منظور بررسی تاثیر پیش تیمار بذر بر جوانه زنی و رشد هتروتروفیک گیاهچه های گندم در شرایط استرس خشکی و شوری دو آزمایش جداگانه در آزمایشگاه تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی سبزوار انجام شد. هر آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با 3 تکرار انجام گردید. در آزمایش شوری 5 پتانسیل اسمزی (0، 5/0، 1، 5/1 و 2 مگاپاسکال) و در آزمایش خشکی 5 پتانسیل اسمزی (0، 2/0، 4/0، 6/0 و 8/0 مگاپاسکال) به عنوان فاکتور اول و پرایمینگ و عدم پرایمینگ بذر به عنوان فاکتور دوم در نظر گرفته شد. به منظور اعمال پرایمینگ از محلول 10 درصد پلی اتیلن گلایکول به مدت 12 ساعت در دمای 20 درجه سانتی گراد استفاده شد. با افزایش تنش خشکی و شوری مولفه های رشد هتروتروفیک گندم (مقدار استفاده از ذخایر بذر، کارایی استفاده از ذخایر بذر و درصد تخلیه ذخایر بذر) کاهش پیدا کرد که این کاهش برای بذور پرایم نشده بیشتر بود. استرس خشکی تاثیر بیشتری نسبت به استرس شوری بر این پارامترها داشت. تنش خشکی و شوری تاثیر کمی بر روی میانگین مدت جوانه زنی داشتند اگرچه بذور پرایم شده میانگین مدت جوانه زنی کمتری را دارا بودند. در مجموع نتایج حاصل از این آزمایش نشان داد که پرایمینگ بذر می تواند در شرایط استرس خشکی و شوری سبب بهبود جوانه زنی شود و مقاومت گیاه را در این مرحله به این استرس ها افزایش دهد.

فرسودگی بذر منجر به کاهش جوانه زنی و استقرار مطلوب گیاه می شود، از این رو تولیدکنندگان و کشاورزان باید قادر به نگهداری مناسب بذر در طول مدت انبارداری باشند. هدف تحقیق حاضر بررسی تغییرات کیفی بذور ذرت در اثر فرسودگی در طول انبارداری بود. به این منظور آزمایشی بر پایه طرح کاملا تصادفی با چهار تکرار انجام شد. تیمار آزمایش فرسودگی بذر در پنچ سطح 0، 7، 14، 21 و 28 روز قرار گیری در دمای 40 درجه سانتی گراد بود. نتایج نشان داد که درصد و سرعت جوانه زنی با افزایش طول مدت فرسودگی بذر کاهش معنی داری یافته است. همچنین در اثر فرسودگی بذر شاخص های رشد هتروتروفیک گیاهچه نظیر کارایی استفاده از ذخایر بذر، درصد کاهش ذخایر بذر، میزان مصرف ذخایر بذر و وزن خشک گیاهچه کاهش معنی داری یافته است. به علاوه، نتایج نشان داد که هدایت الکتریکی تحت تاثیر فرسودگی بذر افزایش یافته است. با توجه به نتایج بدست آمده می توان گفت که استفاده از بذر های سالم و قوی باعث برتری گیاهان در طول مراحل رشد نسبت به بذور فرسوده خواهد شد.

به منظور بررسی اثرات فیزیولوژیک ناشی از اسموپرایمینگ بر جوانه زنی بذر برنج (Oryza Sativa L.) رقم ندا، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در آزمایشگاه دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد قایم شهر در سال 1390 اجراء گردید. تیمارهای آزمایش شامل پلی اتیلن گلایکول (6000 PEG) با غلظت های  5 و 10 درصد، نیترات پتاسیم (KNO3) با غلظت های 1 و 2 درصد و کلرید پتاسیم (KCl) با غلظت های 2 و  4  درصد و زمان های 4، 8 و 12 ساعت بود. نتایج بدست آمده بیانگر آن است که حداکثر سرعت جوانه زنی تحت تیمارهای زمان و پرایمینگ به ترتیب با پیش تیمار کلرید پتاسیم با غلظت های 2 و 4 درصد و مدت زمان 12 ساعت بدست آمد. بیشترین و کمترین درصد جوانه زنی طی مدت زمان های 4 و  8  ساعت نتیجه  شد. بیشترین شاخص طولی ویگور در مدت زمان 8 ساعت برابر (7/818) حاصل شد، در حالی که حداقل شاخص وزنی ویگور تحت تیمارهای زمان و پرایمینگ به ترتیب با پیش تیمار کلرید پتاسیم  با غلظت های 4 درصد و مدت زمان 12 ساعت حاصل گردید.