نشریه تحقیقات بذر
پیاپی 17 (زمستان 1394)

پرایمینگ یکی از تکنیک های بهبود بذر است که می تواند باعث افزایش درصد و سرعت جوانه زنی، سبز شدن و افزایش دامنه جوانه زدن بذرها در شرایط محیطی تنش زا از قبیل شوری، دما و خشکی شود. در این آزمایش تیمارها شامل 4 سطح تنش خشکی (0، 3-، 6- و 9- بار) و دو سطح بذور پرایمینگ شده و شاهد با 4 تکرار بودند. سطوح مختلف تنش خشکی با استفاده از پلی اتیلن گلایکول 6000 ایجاد شد. برای پرایمینگ از روش هیدروپرایمینگ استفاده شد و شش رقم بذر پنبه به مدت 12 و 16 ساعت در آب و در دمای 25 درجه سانتی گراد قرار داده شدند. نتایج نشان داد که با افزایش تنش خشکی مولفه های جوانه زنی شامل درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی و وزن خشک گیاهچه کاهش یافت اما میزان این کاهش برای بذرهای پرایمینگ شده کمتر بود. در کلیه سطوح خشکی بذرهای پرایمینگ شده نسبت به شاهد دارای سرعت جوانه زنی و وزن خشک گیاهچه بیشتری بودند. همچنین، درصد جوانه زنی در بذرهای پرایمینگ شده بیشتر از شاهد بود که درصد افزایش آن در سطوح بالاتر خشکی، بیشتر بود. مقادیر زمان تا 10، 50 و 90 درصد خاتمه جوانه زنی با تشدید خشکی افزایش یافتند ولی میزان این افزایش برای بذور پرایمینگ شده کمتر بود. به طور کلی میتوان نتیجه گرفت که پرایمینگ باعث بهبود مولفه های جوانه زنی بذر پنبه در شرایط تنش خشکی شده و مقاومت گیاه را در مقابل تنش خشکی در مرحله جوانه زنی افزایش داد.

این آزمایش به منظور مطالعه اثر پیش تیمار بذر توسط اسید سالسیلیک در شرایط تنش خشکی و شوری بر جوانه زنی و خصوصیات رشدی گیاهچه بادرنجبویه در سال 1393 در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان انجام شد. این مطالعه به صورت دو آزمایش مجزا با پیش تیمار مشترک اسید سالیسیلیک و تیمارهای جداگانه تنش خشکی و شوری انجام شد. هر دو آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار انجام گرفت. تیمارهای آزمایش اول شامل اسید سالسیلیک در 3 سطح (0، 0/1 و 0/5 میلی مولار) و خشکی در 4 سطح (0، 0/1-، 0/3- و 0/5- مگاپاسکال) بود. تیمارهای آزمایش دوم نیز  شامل اسید سالیسیلیک در 3 سطح (0، 0/1 و 0/5میلی مولار) و شوری در 4 سطح (0، 0/2-، 0/4- و 0/8- مگاپاسکال) بود. در پایان 12 روز شمارش، صفات جوانه ‏زنی و رشدی گیاهچه مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که در هر دو آزمایش اثرات فاکتورها بر روی صفات درصد و سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه و ساقه چه و بنیه بذر معنی دار بود. در بین سطوح اسید سالسیلیک، پیش تیمار با غلظت 0/1میلی مولار بیشترین درصد و سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه، طول ساقه چه و بنیه بذر را دارا بود. در تیمار عدم خشکی پیش تیمار با سالسیلیک اسید منجر به افزایش معنی‏ دار صفات مورد بررسی در مقایسه با عدم پیش تیمار نشد، و در تیمار تنش خشکی پیش تیمار باعث افزایش معنی دار تمامی صفات مورد بررسی شد. همچنین بین سطوح اسید سالیسیلیک، پیش تیمار با غلظت 0/5 میلی‏ مولار بیشترین درصد و سرعت جوانه زنی را ایجاد نمود. سطح اسید سالیسیلیک با غلظت 0/1میلی‏ مولار بیشترین طول ریشه چه و ساقه چه را دارا بود و در تیمار  عدم شوری پیش تیمار با اسید سالیسیلیک منجر به افزایش معنی‏ دار صفات مورد بررسی در مقایسه با عدم پیش تیمار نشد. در مجموع نتایج نشان داد پیش تیمار بذر توسط اسید سالسیلیک در مناطق مستعد تنش خشکی و شوری می تواند باعث  تسریع در جوانه‏ زنی بذور گیاه بادرنجبویه می‏شود.

این آزمایش به منظور بررسی تاثیر پیش تیمار و تنش شوری بر جوانه زنی بذر عدس الملک به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در 3 تکرار در آزمایشگاه بذر دانشگاه شاهد انجام شد. فاکتورهای آزمایش شامل تنش شوری در چهار سطح (2/5، 5، 7/5، 10 دسی زیمنس بر متر)، پیش تیمار با جیبرلیک اسید در سه سطح (صفر، 250، 500 پی پی ام به مدت 24 ساعت) و آبسیزیک اسید در دو سطح (صفر و 0/3 میکرو مول به مدت 24 ساعت) بود. با توجه به نتایج تجزیه واریانس اثر پیش تیمارهای جیبرلیک اسید و آبسیزیک اسید و همچنین شوری برای اکثر صفات معنی دار شد. به طوری که بیشترین میانگین طول گیاهچه (6/75سانتی متر) و طول ساقه چه (4/94 سانتی متر) در سطح 500 پی پی ام جیبرلیک اسید حاصل شد و با کاهش غلظت جیبرلیک اسید، میانگین این صفات نیز کاهش پیدا کرد. با افزایش سطوح پیش تیمارهای جیبرلیک اسید و آبسیزیک اسید درصد جوانه زنی و سرعت جوانه زنی افزایش یافت، ولی برعکس میانگین مدت جوانه زنی و یکنواختی جوانه زنی کاهش پیدا کرد. با غلظت افزایش جیبرلیک اسید و کاهش آبسیزیک اسید و شوری، وزن خشک گیاهچه را افزایش داد. بیشترین میانگین نسبت وزن خشک ریشه چه به ساقه چه در سطح شاهد آبسیزیک اسید، 500 پی پی ام جیبرلیک اسید در شوری 2/5 دسی زیمنس حاصل شد. افزایش شوری اثر منفی بر روی طول گیاهچه، طول ساقه چه و سرعت جوانه زنی داشت و باعث شد بذرها در مدت زمان بیشتری جوانه بزنند. برش دهی اثر متقابل جیبرلیک اسید در آبسیزیک اسید نیز نشان داد سطح500 پی پی ام جیبرلیک اسید برای میانگین زمان لازم برای جوانه زنی و سرعت جوانه زنی، سطوح 250 و 500 پی پی ام برای یکنواختی جوانه زنی، سطح شاهد جیبرلیک اسید برای وزن خشک گیاهچه و سطح 250 پی پی ام این پیش تیمار برای نسبت وزن خشک ریشه چه به ساقه چه در هر یک از سطوح آبسیزیک اسید معنی دار شد. به طور کلی با توجه به نتایج آزمایش، اعمال پیش تیمار با جیبرلیک اسید باعث تعدیل نمودن اثر شوری و آبسیزیک اسید و حصول بالاترین ویژگی های جوانه زنی گردید.

تنش شوری یک عامل محیطی محدود کننده تولید محصول در گیاهان است و امروزه به عنوان یک مشکل روز افزون در کشاورزی مطرح است. به منظور بررسی تاثیر هیدرو پرایمینگ بذر بر برخی خصوصیات بذرهای سرخارگل و کاسنی آزمایشی در آزمایشگاه علوم و تکنولوژی بذر دانشکده کشاورزی دانشگاه شاهد در بهار 1394 به صورت فاکتوریل بر مبنای طرح کاملا تصادفی با 3 تکرار اجرا شد. در این تحقیق سه عامل مورد بررسی قرار گرفت، عامل اول هیدروپرایمینگ با آب مقطر در سه زمان (شاهد، 10 و 20) و عامل دوم تنش شوری که شامل پنچ سطح (صفر، 3، 6، 9 و 12) دسی زیمنس بر متر نمک طبیعی دریاچه قم و استفاده از بذرهای دو گیاه کاسنی و سرخارگل بود. نتایج مقایسه میانگین نشان داد که در بذرهای هیدروپرایم شده 10 ساعته سرخارگل حداکثر جوانه زنی (91/66 درصد) و سرعت جوانه زنی (79/68بذر در ساعت) در تنش شوری 6 دسی زیمنس بر متر نسبت به کاسنی داشت. نتایج افزایش مقدار طول ریشه چه (1/33سانتی متر) و ساقه چه (1/49سانتی متر) بذرهای هیدرو پرایم شده 10 ساعت سرخارگل در سطح شوری 6 دسی زیمنس ر متر را نسبت به کاسنی نشان داد. مقدار شاخص بنیه بذرهای هیدرو پرایم شده 10 ساعت سرخارگل (357) در سطح شوری 6 دسی زیمنس بر مترنسبت به کاسنی مشاهده شد. بذرهای هیدرو پرایم شده 10ساعت سرخارگل بیشترین محتوای پرولین ریشه چه (24/1 میکرومول بر گرم بر وزن تر) و ساقه چه (1/3 میکرو مول بر گرم وزن تر) را در سطح شوری 12 دسی زیمنس بر متر نسبت به کاسنی داشت.

به منظور بررسی تاثیر هیدروپرایمینگ بر جوانه زنی و رشد اولیه گیاهچه شوید در شرایط تنش شوری،آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار در سال 1393 در دانشگاه پیام نور انجام شد. بذرهای شوید در آب مقطر در دمای C 18 به مدت صفر، 5 و 16 ساعت خیسانده شدند و سپس تا محتوای رطوبت اولیه خشکانده شدند. آزمایش تحت تیمارهای مختلف شوری (صفر، 8 و 16 دسی زیمنس بر متر کلرید سدیم) اجرا گردید.  درصد جوانه زنی، ضریب سرعت، وزن خشک گیاهچه و شاخص قدرت گیاهچه با افزایش مدت هیدرو پرایمینگ افزایش یافت. حداکثر شاخص جوانه زنی برای پیش تیمار به مدت 5 ساعت به دست آمد، اما اختلاف معنی داری بین پیش تیمارهای 5 و 16 ساعت مشاهده نشد. درصد و شاخص جوانه زنی، ضریب سرعت و شاخص قدرت گیاهچه با افزایش شوری کم گردید، اما وقتی شوری زیاد شد T50 افزایش یافت. در هرحال، این صفات در شوری 16 دسی زیمنس بر متر به طور معنی داری کمتر از شرایط بدون شوری بود. ضریب سرعت با پیش تیمار به مدت 16 ساعت در مقایسه با بذرهای بدون پیش تیمار و پیش تیمار به مدت 5 ساعت تحت شرایط شوری بهبود یافت. این بهبود با افزایش شوری بیشتر شد. این نتایج نشان می دهند که پیش تیمار آبی به مدت 16 ساعت بهترین طول مدت پیش تیمار آبی برای تقویت کردن بذرهای شوید می باشد. علاوه براین، برخی اثرات شوری روی جوانه زنی شوید می تواند به وسیله پیش تیمار آبی بذرها جبران گردد.

زوال بذر از پدیده های شایع در هنگام نگهداری بذور می باشد، که موجب کاهش و عدم یکنواختی جوانه زنی بذر می گردد. در  این راستا استفاده از تکنیک هیدروپرایمینگ به عنوان تیماری موثر در افزایش سرعت و یکنواختی جوانه زنی بذر در بسیاری از گیاهان زراعی مورد توجه قرار گرفته است. لذا در این پژوهش، جهت مطالعه پاسخ جوانه زنی بذر و رشد گیاهچه ارقام کلزا به تغییرات قدرت بذر تحت تاثیر هیدرو-پرایمینگ آزمایشی به صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار انجام شد. فاکتورهای آزمایشی شامل دو رقم کلزا (اکاپی، اپرا)، سه سطح قدرت (بدون فرسودگی، 48 ساعت فرسودگی و 96 ساعت فرسودگی) و دو سطح پیش تیمار (بدون پرایمینگ و هیدرو-پرایمینگ) بود. نتایج نشان داد که، با افزایش سطوح فرسودگی بذر کلزا، رقم اپرا نسبت به رقم اکاپی کاهش بیشتری از نظر شاخص های جوانه زنی و رشد گیاهچه نشان داد. اعمال تیمار هیدرو- پرایمینگ سبب کاهش اثرات سوء ناشی از فرسودگی بذر از نظر درصد جوانه زنی بذر، شاخص وزنی قدرت گیاهچه و فعالیت آنزیم پراکسیداز گیاهچه شد. اثرات بهبود دهنده پیش تیمار آبی بذر بر درصد جوانه زنی و شاخص وزنی قدرت گیاهچه در رقم اکاپی نمود بیش تری داشت. کاهش قدرت بذر سبب کاهش فعالیت آنزیم پراکسیداز گیاهچه در هر دو رقم کلزا شد، که این روند تغییرات در رقم اکاپی نمود بیش تری داشت. از طرفی پیش تیمار آبی بذر سبب بهبود اثرات سوء ناشی از فرسودگی در هر دو رقم کلزا از نظر این صفت شد. به طوری که بیش ترین فعالیت آنزیم پراکسیداز در گیاهچه های حاصل از بذور قوی در شرایط استفاده از پیش تیمار آبی مشاهده شد. در نهایت با توجه به نتایج این پژوهش، می توان به اثرات مثبت پرایمینگ، دست کم در ارتباط با ترمیم آسیب های ناشی از مراحل اولیه فرسودگی بذر بر تسریع و یکنواختی جوانه زنی در ارقام کلزا اشاره نمود.

به منظور ارزیابی تاثیر مدت زمان خراش دهی مکانیکی بر شکست خواب بذر گیاه دارویی کهورک آزمایشی در قالب طرح پایه کاملا تصادفی در سه تکرار، در آزمایشگاه زراعت دانشکده کشاورزی دانشگاه شاهد در سال 1394 انجام گرفت. تیمار آزمایشی زمان خراش دهی مکانیکی در چهار سطح شامل کنترل (عدم خراش دهی)، خراش دهی به مدت یک دقیقه، یک و نیم دقیقه و دو دقیقه بود. نتایج نشان داد کاربرد تیمار آزمایشی بر درصد و سرعت جوانه زنی، تعداد گیاهچه ی عادی و غیرعادی، میانگین مدت زمان جوانه زنی، وزن تر ساقه چه، وزن خشک ریشه چه، وزن خشک ساقه چه و طول ساقه چه معنی دار و بر وزن تر ریشه چه و طول ریشه چه غیر معنی دار شد. مقایسه میانگین تیمارها نشان داد با افزایش زمان خراش دهی درصد جوانه زنی افزایشی 100 درصدی نسبت به شاهد داشت. بیش ترین طول ساقه چه مربوط به مدت زمان شاهد با 4/3سانتی متر، کمترین و بیش ترین وزن تر ساقه چه به ترتیب مربوط به زمان صفر (0/25گرم) و زمان یک دقیقه (1/9گرم) بود. بیش ترین وزن خشک ریشه چه و ساقه چه در مدت زمان یک دقیقه مشاهده شد. با افزایش زمان خراش دهی از تعداد گیاهچه عادی کاهش و تعداد گیاهچه غیرعادی افزایش یافت، نتایج این آزمایش نشان داد که برای اسقرار بهتر بذر کهورک و یکنواختی آن مدت زمان خراش دهی یک دقیقه مناسب است.

به منظور بررسی اثر تنش شوری بر برخی از صفات مرتبط با جوانه زنی بذر برنج و شناسایی رقم های متحمل به شوری، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با 4 تکرار در آزمایشگاه زراعت دانشکده کشاورزی دانشگاه گیلان اجرا گردید. در این آزمایش فاکتور اول، ارقام برنج شامل بینام، دم سیاه سلیمانداراب، خزر، IR29 و Pokali و فاکتور دوم، پنج سطح شوری شامل صفر (شاهد)، 2، 4، 6 و 8 دسی زیمنس بر متر کلرید سدیم در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که رقم خزر در سطوح مختلف شوری نسبت به سایر ارقام، وزن خشک ساقه چه و ریشه چه و همچنین درصد و سرعت جوانه زنی بهتری داشت. با افزایش تنش شوری ارقام مورد مطالعه در تمامی صفت های مورد بررسی روند کاهشی را نشان دادند، اما این روند کاهشی در رقم خزر با افزایش تنش شوری، آهنگ کندتری نسبت به سایر ارقام داشت. رقم خزر در تیمار شاهد، سطح شوری 2 و 4 دسی زیمنس بر متر بالاترین درصد جوانه زنی، بیشترین طول ساقه چه، ریشه چه، وزن خشک ریشه چه و ساقه چه و سرعت جوانه زنی را داشت.