فهرست مطالب
نشریه عیار پژوهش در علوم انسانی
سال یازدهم شماره 1 (پیاپی 21، بهار و تابستان 1399)
- تاریخ انتشار: 1400/10/27
- تعداد عناوین: 6
-
صفحه 5
بحث از تفکر نقدی بهعنوان یک شاخه علمی سابقه چندان درازی در ادبیات دانش ندارد. تفکر نقدی درصدد نقد روشمند اندیشهها و آثار دیگران است. مقصود از آثار دیگران که موضوع نقد قرار میگیرد، امری عام است و شامل مکتوبات مختلف علمی، ادبی، هنری، یا سخنرانی و شاخههای دیگری مانند نقاشی، فیلم، تیاتر میشود. گاهی این کار به صورت رویارویی و مواجهه چهرهبهچهره با صاحب اثر و اندیشه صورت گرفته که نام مناظره نیز بر اینگونه مواجهه اطلاق شده است و گاهی این مواجهه بهصورت غیرحضوری بوده و به صورت مکتوب، اندیشه و آثار دیگران ارزیابی شده است که آن را نقد نیز نامیدهاند. در تاریخ پرفراز و نشیب علم، اینگونه مواجههها را میتوان پیگیری کرد. در این پژوهش، سه محور اساسی مورد بررسی قرار گرفته است: اول چیستی تفکر نقدی؛ دوم ضرورت آن و سوم مراحل تفکر نقدی. هدف پژوهش علاوه بر تبیین ماهیت تفکر نقدی و معرفی مراحل آن، نشان دادن ضرورت توجه بیشتر و جدیتر به مسئله نقد در محافل و مراکز علمی است که امروزه متاسفانه کمتر به نقد روشمند توجه میشود. روش پژوهش توصیفی و تحلیلی است. ازجمله نتایج پژوهش، نشان دادن توجه به مسئله نقد در میراث دینی و بیانات معصومان (ع) و ضرورت آن است. همچنین نگاهی به مراحل چهارگانه نقد یک اندیشه و بیان تفاوت آن با انتقاد صرف، از دیگر نتایج این پژوهش است.
کلیدواژگان: تفکر، نقد، انتقاد، تفکر نقدی، فلسفه انتقادی -
صفحه 19
روششناسی و تعیین روش یا روشهای متناسب با حل مسایل علوم انسانی بهشدت محل چالش و مناقشه است. روشهای گوناگونی برای این علوم توسط اندیشمندان این حوزه پیشنهاد شده است. اصحاب مکتب تفسیری در غرب، هدف علوم انسانی را دستیابی به فهم رفتارهای انسانی میدانند. ایشان ضمن رد روش تبیین علی که در علوم تجربی استفاده میشود، روش تفهمی را تنها روش معتبر در علوم انسانی برای دستیابی به فهم معنای رفتارهای ارادی انسان میدانند. تبیین و نقد و بررسی میزان کارایی روش تفهمی در علوم انسانی از طریق تحلیل عقلانی، هدف این پژوهش است. روش تفهمی راهی برای همدلی و سعی در ورود به درون انسان و نگاه کردن از منظر وی برای فهم معنای رفتارهای ارادی انسان است. فرضیههای بهدستآمده از این روش، ضمن انسجام و هماهنگی درونی باید با شواهد تجربی تایید شوند. روش تفهمی اختصاص به علوم انسانی توصیفی دارد. بررسی ماهیت روش تفهمی ما را به این نتیجه میرساند که این روش صرفا به بخش محدودی از موضوعات علوم انسانی توصیفی میپردازد و به دلیل عدم امکان دستیابی به یقین در فهم پدیدههای ارادی انسانی ازیکسو، و عدم قابلیت ارایه قوانین عام و مشترک از سوی دیگر، به نسبیت فرهنگی منتهی میشود. روش تفهمی بهرغم قابلیت در طرح مسایل جدید در علوم انسانی و نقش تاثیرگذار در اجرای توصیههای علوم انسانی دستوری، بهتنهایی در حل مسایل علوم انسانی ناکارآمد است و فقط بهصورت روش معین در کنار روشهای معتبر در علوم انسانی میتواند نقشآفرین باشد.
کلیدواژگان: علوم انسانی، علوم انسانی توصیفی، علوم انسانی دستوری، مکتب تفسیری، روش تفهمی، رفتار معنادار، نسبیت فرهنگی -
صفحه 35
براساس منابع اخلاقی، روشهای متعددی برای استنباط حکم اخلاقی قابل طرح است. ارزشهای اخلاقی که از رابطه بین آثار عمل و هدف نهایی اخلاق انتزاع میشوند، بیانگر نوعی نسبت در واقعیتهای خارجیاند. در اینجا با تحلیل فلسفی مولفههای موثر در واقعیت ارزشهای اخلاقی، روش استنباط حکم اخلاقی را به دست میآوریم. برای رسیدن به حکم اخلاقی، لازم است پیامدهای عمل اخلاقی را با هدف نهایی اخلاق، لوازم هدف نهایی اخلاق و اهداف میانی که در منظومهای از اهداف انسانی گرد آمدهاند، سنجید. همچنین با دروننگری و روشهای تشخیصی روانشناختی، متعلق نیت فاعل قابل شناسایی است. دیگر اینکه گستره شمولیت آثار عمل در سنجش اخلاقی دخالت دارد. از طرفی دیگر، مطابقت عمل با قواعد عام و خاص اخلاقی مربوط به اجتماع در فهم حکم اخلاقی موثرند. نهایتا توجه به ارزشهای متزاحم و تعیین مورد بااهمیتتر ما را به حکم اخلاقی قابل اطمینان رهنمود خواهد ساخت.
کلیدواژگان: اخلاق، روش شناسی، استنباط حکم اخلاقی، ارزش اخلاقی، تحلیل فلسفی -
صفحه 47
شهید صدر در جزء دوم کتاب «اقتصادنا»، به بحث درباره اقتصاد اسلامی میپردازد. محتوای این کتاب در سازمان امروزین دانش اقتصاد نیاز به تبیین دارد. این تحقیق با تقسیم گزارههای اقتصادی براساس انواع گزارههای علمی، محتوای کتاب «اقتصادنا» را کاوش و تحلیل میکند. یافتههای تحقیق نشانگر این واقعیت است که اگرچه متن «اقتصادنا» بر محور تبیین اقتصاد مذهبی سامان یافته، درعینحال از تحلیلهای اقتصادی مبنایی و علمی و ترسیم ارکان و مبانی اقتصاد سیاستی بهرهمند است. فقدان تحلیلهای سیاستی، ناشی از ماهیت مقطعی و زمانمند این تحلیلهاست که اجازه تجویز نسخه واحد را نمیدهد. با بهرهگیری از تقسیم مباحث اقتصادی به واقعی- اعتباری، کلی جزیی و غیرتجربی تجربی، دریچه تازهای برای تحلیل انواع نظریههای اقتصادی، ازجمله در «اقتصادنا» باز میشود.
کلیدواژگان: شهید صدر، اقتصادنا، تحلیل محتوا، نظریات اقتصادی، مذهب اقتصاد اسلامی، علم اقتصاد، اقتصاد سیاستی -
صفحه 65
مطالعه موردی، واکاوی ژرف رفتار یک فرد از راه سندهای شخصی، مصاحبهها و خاطرات است. لوپله اولین کسی بود که به کاربرد منظم روش مطالعه موردی پرداخت و با استفاده از روش مشاهده و مشارکت، پایه این روش را بنیان نهاد. مطالعه موردی به بررسی هرگونه تکنگاری که درباره یک حادثه، تصمیم یا یک مورد خاص انجام میشود، اطلاق میگردد. حقوقدانان آمریکایی این روش را همیشه در بررسیهای حقوقی بهکار میبرند. براساس این نوع مطالعه، هر واحد اجتماعی همچون یک واحد کل بهحساب میآید. گاهی حتی یک جامعه یا یک کشور با این روش از ابعاد مختلف مورد مطالعه قرار میگیرد. موردپژوهی کاربست بسیاری در پژوهشهای کیفی عمیق در حوزههای علوم انسانی، اجتماعی، رفتاری و تعلیم و تربیت دارد. در این مقاله به توصیف مبانی فلسفی، معرفی این روش و مراحل انجام گامبهگام آن پرداخته شده است.
کلیدواژگان: روش مورد پژوهی، رویکرد توصیفی، رویکرد تفسیری -
صفحه 79
دلفی روشی برای پیشبینی، تصمیمگیری و تولید دانش تخصصی حاصل از اجماع نظر متخصصان است. اگرچه این روش در ابتدا براساس حدس و قضاوت کارشناسان و بهمنظور بررسی علمی نظرات کارشناسان نظامی مطرح گردید، اما با رعایت اسلوب و قواعد علمی، بهتدریج وارد حوزه روششناسی علمی شد. در این مقاله با رویکرد فراتحلیلی به واکاوی روش دلفی در کتب و مقالات منتشرشده در مجلات علمی پژوهشی و علمی ترویجی پرداخته شده و ساختار کلی روش پژوهش دلفی (تاریخچه، تعاریف، اهداف و کاربرد آن)، انواع مختلف روشهای دلفی، اجزای اصلی روش دلفی و مراحل انجام پژوهش با روش دلفی شامل دور اول، دور دوم و دور سوم مورد بحث و بررسی قرار گرفتهاند. در انتها به بررسی نقاط ضعف و قوت روش دلفی و روایی و پایایی این روش پرداخته شده است.
کلیدواژگان: روش دلفی، پژوهش، متخصصان، پیش بینی