فصلنامه روان شناسی و دین
سال چهاردهم شماره 3 (پیاپی 55، پاییز 1400)

هدف این پژوهش، ارایه پرسش‌نامه اولیه نگرش به فرزندآوری، براساس منابع اسلامی و تعیین ویژگی‌های روان‌سنجی (اعتبار و روایی) آن است. برای استخراج مولفه‌های نگرش به فرزندآوری، از روش تحلیل محتوا و برای بررسی ویژگی‌های پرسش‌نامه از روش پیمایشی استفاده شده است. در روش تحلیل محتوا، آموزه‌های دین جمع‌آوری، طبقه‌بندی و مورد تحلیل قرار گرفت و پنج مولفه از منابع اسلامی استخراج گردید. در روش پیمایشی، ارزیابی روایی و اعتبار پرسش‌نامه در نمونه 112 نفری بررسی شد، که به روش نمونه‌‌گیری در دسترس از جامعه آماری زنان و مردان متاهل مراجعه‌کننده به غرفه‌های مشاوره خانواده در شهر تهران انتخاب شده بودند، یافته‌ها حاکی از آن است که پرسش‌نامه اولیه نگرش به فرزندآوری، از نظر روایی سنجی محتوایی، ملاکی و سازه‌ای از روایی لازم و بالایی برخوردار است. در بررسی روایی محتوا، مولفه‌های دارای شاخص CVI، 86/0 به بالا مورد تایید قرار گرفت که شامل پنج مولفه، باورهای منفی، باورهای مثبت رشد و تعالی، لذت‌بری، امنیت‌خواهی هستند. همچنین، گویه‌های دارای شاخص CVI، 86/0 به بالا نیز مورد تایید قرار گرفت. اعتبار این پرسش‌نامه با محاسبه آلفای کرونباخ، برابر 969/0 می‌باشد.

این پژوهش با هدف ساخت پرسش‌نامه اولیه انصاف، براساس منابع اسلامی انجام گرفت. از روش تحلیل محتوا و روش نمونه در دسترس، 100 نفر از سربازان آموزشی مرکز آموزش عمومی شهید بیگلری ناجا، شهرستان مشگین شهر استان اردبیل، بهره برده شد. برای بررسی روایی محتوا، مولفه‌های دارای شاخص CVI 99/0 به بالا و گویه‌های دارای شاخص CVI 87/0 به بالا، تایید شد. روایی ملاک با محاسبه ضریب همبستگی این پرسش‌نامه 711/0 بوده و در سطح 00/0 معنادار است. مولفه‌های نظری این پژوهش که مورد تایید کارشناسان قرار گرفت، عبارتند از: خوف الهی، عدم تعصب کورکورانه، یکسان‌انگاری خود دیگری، مدیریت شهوات و هوس‌ها، عدم ترجیح افراد در موقع حکم، گفتن حق تحت هر شرایطی (هرچند بر ضرر خویش) و سوء‌استفاده نکردن از قدرت و جایگاه. پایایی پرسش‌نامه از ضریب آلفای کرونباخ 797/0 برخوردار است.

هدف این پژوهش، ساخت و اعتباریابی مقیاسی برای سنجش عزت‌ نفس دینی بود. عزت‌ نفس دینی به‌عنوان قضاوت و ارزیابی فرد از خود، به‌عنوان یک فرد دیندار تعریف می‌شود. گویه‌های مقیاس عزت ‌نفس دینی براساس پیشینه پژوهش طراحی شدند. روایی صوری و محتوایی گویه‌ها، از طریق نظرخواهی از 30 تن از استادان متخصص مورد بررسی قرار گرفت. سپس مقیاس روی 414 نفر از دانشجویان دانشگاه شیراز اجرا شد و با استفاده از تحلیل عامل اکتشافی، شش عامل تشکیل‌دهنده این مقیاس به شرح زیر مشخص شدند: ارزشمندی‌ دین‌داری، تحربه معنوی جذب، ارزشمندی باورها، ارزشمندی اعمال، خشنودی خداوند و تایید عمومی دین‌داران. روایی این مقیاس، با استفاده از بررسی همبستگی عوامل به‌دست‌آمده با کل مقیاس و همبستگی با سایر سنجه‌های مرتبط، مورد تایید قرار گرفت. پایایی آن نیز با استفاده از محاسبه آلفای کرونباخ (96/0 برای کل مقیاس) مطلوب ارزیابی گردید. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، این پرسش‌نامه از اعتبار و روایی مناسبی برخوردار بوده و می‌تواند به‌عنوان ابزاری کاربردی برای ارزیابی عزت ‌نفس دینی مورد استفاده قرار گیرد.

با توجه به رشد روزافزون آمارهای رسمی طلاق و آمارهای غیررسمی طلاق عاطفی و نارضایتی زوجین در دنیای امروز، جهان، نیاز به تحولی جدی در حوزه‌های نظری به‌عنوان ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. اکنون زمان آن رسیده تا با چشم‌اندازی متفاوت بهبود روابط زناشویی را پیگیری کرد. هدف این پژوهش، تعیین اثربخشی مشاوره گروهی رشدمحور، بر بهبود رضایت زناشویی زن و اثر غیرمستقیم آن بر افزایش رضایت زناشویی همسران آنها بود. روش پژوهش، شبه‌آزمایشی و از نوع طرح دوگروهی ناهمسان با پیش‌آزمون پس‌آزمون و گروه گواه بود. بخشی از نمونه‌ها، شامل 30 نفر زن متاهل و داوطلب در سنین 30 تا 40 سال بودند که گروه آزمایش در 90 دقیقه مشاوره گروهی رشدمحور، به مدت 12 جلسه شرکت کرده و پرسش‌نامه‌ رضایت زناشویی را طی دو مرحله پیش‌آزمون پس‌آزمون، تکمیل کردند. بخش دیگر نمونه‌ها، همسران این زنان بودند که تنها پرسش‌نامه رضایت زناشویی را در همین دو مرحله پاسخ دادند. یافته‌ها حاکی از این است که مشاوره گروهی رشدمحور، بر رضایت زناشویی زنان و رضایت زناشویی همسران آنها، با استفاده از تحلیل کوواریانس معنادار شد. همچنین، ارتباط بین رضایت زناشویی زنان و رضایت زناشویی مردان و از طریق آزمون همبستگی پیرسون معنادار شد. در نتیجه، به ‌نظر می‌رسد بتوان با به‌کارگیری بسته مشاوره گروهی رشدمحور، که بر پایه تدبر بر سوره‌هایی از قرآن کریم و فطرت الهی تمام انسان‌ها ساخته ‌شده، ضمن بهبود، زمینه افزایش رضایت زناشویی و استحکام خانواده را فراهم آورد.

این پژوهش، با هدف تعیین اثربخشی زوج‌درمانی، مبتنی بر آموزه‌های اسلامی بر کیفیت زندگی زناشویی زنان شهر رشت انجام شد. طرح تحقیق از نوع نیمه‌آزمایشی، با گروه کنترل و پیش‌آزمون و پس‌آزمون بود. جامعه آماری، زنان (مادران دانش‌آموزان مقطع ابتدایی) شهر رشت، در 1397 بودند که به شیوه تصادفی انتخاب شدند. مادرانی که پایین‌ترین نمره را در پرسش‌نامه انریچ کسب کرده بودند، شناسایی و انتخاب شدند و به‌طور تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. پس از اخذ پیش‌آزمون از همه آزمودنی‌ها، برنامه آموزشی زوج‌درمانی، مبتنی بر آموزه‌های اسلامی به مدت 10 هفته دو ساعته، به گروه آزمایش آموزش داده شد. در پایان، پس‌آزمون اجرا شد. نتایج تحلیل کوواریانس تک‌متغیری و چندمتغیری نشان داد که نمره کل کیفیت زندگی زناشویی و رضایت زناشویی، توافق و انسجام به‌عنوان زیرمقیاس‌های کیفیت زندگی زناشویی آزمودنی‬های دو گروه، بعد از اجرای مداخله تفاوت معنا‬داری داشت و کیفیت زندگی زناشویی، گروه آزمایش افزایش یافته است. بنابراین، می‌توان از این روش به‌عنوان الگویی بومی فرهنگی برای افزایش کیفیت زندگی زناشویی استفاده کرد.

سلامت معنوی، جدیدترین بعد سلامت است که به‌عنوان جزیی پایه‌ای در کنار سایر ابعاد سلامتی همچون سلامت جسمی، روانی و اجتماعی قرار دارد. هوش معنوی، که بیانگر مجموعه‌ای از توانایی‌ها، ظرفیت‌ها و منابع معنوی است، می‌تواند موجب ارتقای سلامت معنوی افراد شود. براین‌اساس، هدف این پژوهش، ارزیابی تاثیر نمادهای معنوی در فضای عبادی بر سلامت معنوی افراد، از طریق نقش واسط هوش معنوی می‌باشد که با روش توصیفی از نوع همبستگی شکل گرفته است. در این پژوهش، از سه پرسش‌نامه نمادپردازی معنوی، هوش معنوی و سلامت معنوی استفاده شده است. داده‌های حاصل، با آزمون آماری ضریب همبستگی و رگرسیون چندگانه در نرم‌افزار SPSS 20 تجزیه و تحلیل گردید. نتایج نشان داد که بین نمادپردازی معنوی با هوش معنوی و سلامت معنوی، رابطه مثبت وجود دارد و متغیرهای نمادپردازی معنوی و هوش معنوی، توان پیش‌بینی سلامت معنوی را دارند. همچنین، در بین نمادهای معنوی مساجد، نمادهای «محراب» و «نور»، سهم بیشتری در تبیین هوش معنوی دارند. با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش، نمادپردازی معنوی در فضاهای عبادی، ضمن فعال‌سازی بخش خودآگاه ذهن، در کارکرد هوش معنوی موثر واقع شده و بستر لازم را برای ایجاد سلامت معنوی فراهم می‌کند.

بیماری‌های مزمن، تاثیرات زیادی بر فرد بیمار دارد که می‌تواند بر تمام جنبه‌های زندگی فرد و سطح کلی رضایت او از زندگی تاثیر داشته باشد. شناسایی عوامل موثر بر رضایت از زندگی این بیماران مهم است. ازاین‌رو، هدف این پژوهش بررسی نقش واسطه‌ای سازگاری اجتماعی، در رابطه سلامت معنوی و شفقت به خود، با رضایت از زندگی بود. روش پژوهش همبستگی بود. جامعه آماری بیماران زن دیالیزی بیمارستان‌های طالقانی و لقمان‌شهر تهران بودند که 242، نفر با روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند. داده‌های با استفاده از مقیاس‌های رضایت از زندگی داینر (SWLS)، شفقت به خود نف (SCS)، سلامت معنوی پالوتزین و الیسون (SWBS) و سازگاری اجتماعی بل (SAS) گردآوری و با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون، تحلیل مسیر و آزمون بوت استراپ تحلیل شد. یافته‌ها نشان داد که بین متغیرهای سازگاری اجتماعی‌؛ شفقت به خود‌؛ و سلامت معنوی با رضایت از زندگی، رابطه مثبت و معناداری وجود دارد (01/0P<). همچنین، نتایج آزمون بوت استراپ نشان داد که شفقت به خود بر رضایت از زندگی و سلامت معنوی بر رضایت از زندگی از طریق سازگاری اجتماعی اثر غیرمستقیم معناداری دارد. این پژوهش بر نقش واسطه‌ای سازگاری اجتماعی به‌عنوان یک مکانیسم مهم در رابطه شفقت به خود و سلامت معنوی با رضایت از زندگی تاکید دارد.