مجله پژوهش و مطالعات علوم اسلامی
پیاپی 31 (بهمن 1400)

معناشناسی، دانش بررسی و مطالعه معانی در زبان‌های انسانی است، که بطور کلی به بررسی ارتباط میان واژه و معنا می‌پردازد. در حوزه معناشناسی، معنا به دو بخش معنای حقیقی یا مرکزی و معنای حاشیه‌ای یا ضمنی تقسیم می‌گردد. با توجه به رشد مطالعات این حوزه در علوم مختلف، می‌توان از نمود گسترده آن در میان واژه‌های کلام وحی بهره جست. یکی از گروه‌های معنایی در قرآن کریم، که از این نظر اندکی مغفول مانده است، واژگان حوزه غفران می‌باشد. پژوهش حاضر بر آن است که در قالب روش توصیفی تحلیلی به‌ بررسی معناشناسی واژه غفران و مشتقات آن و همچنین دیگر واژگان این حوزه مانند عفو، صفح، تکفیر، تبدیل، اذهاب و... پرداخته و از طریق تفاوت معنا به علت گزینش یک لفظ و رد دیگر الفاظ این حوزه در قرآن کریم پی ببرد. رهیافت حاصل از پژوهش آنکه، در عفو مراد طلب بخشش، در صفح بخشش بدون ملامت و به همراه روی خوش، در غفران بخشش به همراه لطف و رحمت که همان پوشاندن خطاست و در تکفیر که بالاتر از مغفرت و اعم از آن است، افزون بر پوشاندن، محو کردن را نیز به همراه دارد.

جبران خسارات معنوی با توجه به ماهیت این نوع خسارات، ویژگی های خاص خود را دارد به گونه ای که علاوه بر دشواری ارزیابی مالی، دارای چنان تنوع و کثرتی است که نیاز به بررسی دارد. در روش های جبران معنوی بین فقها اختلاف نظر وجود دارد. برخی موضوع را مسکوت گذاشته و یا صرفا به بیان نظرات دیگران پرداخته اند و برخی نیز که امکان مطالبه خسارت معنوی را ذکر کرده اند، راه حلی برای نحوه مطالبه آن ارایه نکرده اند. شاید بتوان دلیل این ضعف را فقدان قانونگذاری مستقل دانست. اهمیت این موضوع از آنجا ناشی می شود که این گونه خسارات لزوما قابل جبران هستند لیکن ملاک دقیق تعیین میزان خسارت معنوی مشخص نیست، در حالی که در بسیاری از موارد وجود آنها به چشم نمی آید و اندازه گیری خسارت معنوی دشوار است، اما دشوارتر از این است که این غرامت برای این گونه خسارات نامشهود به طور دقیق قابل محاسبه، ترمیم و با پرداخت (مادی) جبران نمی شود، هرچند غرامت مادی رایج ترین نوع غرامت است. در مرحله فراقانونی (قانون اساسی) این خسارت قابل مطالبه تلقی می شود اما در مرحله تقنینی و فرعی همواره مشکل داشته ایم. علیرغم تصریح قانون اساسی مبنی بر اینکه در صورت عدم پیش بینی خسارت معنوی قابل مطالبه است، قاضی مستقل از دعوی نیست و چون یکی از منابع حقوقی ما مطابق اصل 167 قانون اساسی است، قاضی موظف است رسیدگی نموده و حکم هر دعوی را از منابع استخراج نماید.

هر دانش تفسیر از صدر اسلام تاکنون علاوه بر رشد و تعالی جریان‌های تفسیری، از گرایش‌های تفسیری مختلف متاثر بوده و همین امر به علاوه‌ی احتیاجات هر عصر، سبب پیدایش اقوال متعدد تفسیری شده است. یکی از موضوعاتی که از قرون گذشته تاکنون مورد تحلیل متفاوت مفسران قرار گرفته و آراء مختلفی درباره آن ارایه شده است، جریان سجده ملایکه بر حضرت آدم (ع) است که این داستان در آیات متعددی از قرآن کریم ذکر شده است. بررسی تطبیقی تطور آراء تفسیری مفسران در این خصوص بر اساس ترتیب تاریخی، علاوه بر فراهم نمودن زمینه فهم بهتر آیات و رشد و تعالی دانش تفسیر، می‌تواند نوع نگاه مفسران در سده‌های مختلف با گرایش‌های گوناگون را تبیین و تحلیل کند. پژوهش حاضر با جمع‌آوری کتابخانه‌ای داده‌ها و بررسی و تحلیل تطبیقی دیدگاه‌های تفسیری و استنطاق آراء، بر اساس ترتیب تاریخی، اهم دیدگاه‌های تفسیری درباره سجده ملایکه بر حضرت آدم (ع) را در ده عنوان مجزا گزارش نموده و دلایل موافقان و مخالفان را در اثبات یا رد هر یک از دیدگاه‌ها بررسی نموده است.

این پژوهش به بررسی مدیریت منابع انسانی و موانع موجود در توسعه پایدار، مورد مطالعه زنان منطقه فرحزاد کلان شهر تهران می پردازد. در این پژوهش از روش کیفی داده بنیاد (گراندد تیوری) و تکنیک های گردآوری اطلاعات شامل مصاحبه نیمه ساختارمند، مشاهده، قدم زدن در میدان و بحث گروهی استفاده کرده است. در این مطالعه برای دست یابی به نمونه آماری نظری، مصاحبه ادامه داده شد که در نفر بیست و سوم به اشباع نظری رسید. داده های خام گردآوری شده از میدان پژوهش بر اساس اصول کدگذاری به مفاهیم، و مقولات تبدیل گردید که در نهایت مقوله عمده موانع فرهنگی، موانع اجتماعی، موانع اقتصادی، موانع فردی و روان شناختی و موانع سازمانی یا اداری به دست آمد و در این راستا برای آسان شدن این تجزیه و تحلیل داده ها، مقولات یاد شده، در کدگذاری محوری در5 مدل پارادایمی قرار داده شد و با مقایسه هر مقوله با مفاهیم خود و مفاهیم سایر مقولات ارتباط بین آنان کشف و در نهایت این مقولات به عنوان موانع موجود بر سر راه اشتغال زنان منطقه مورد مطالعه تجزیه و تحلیل گردید. در پایان راهکارهایی برای نهادینه کردن اشتغال زنان ارایه گردید.

شخصیت و هویت انسانی تبلور در جامعه به عوامل گوناگونی از جمله امکان تاثیر گذاری و تاثیر پذیری از رهگذر حضور در عرصه ی سیاسی و انجام فعالیت های سیاسی وابسته است، که این فعالیت ها با تدبر امور و مصلحت اندیشی به قصد تاثیر گذاری در امور حکومتی ریز و درشت جامعه انجام می گیرند، از این رو در حرکت احیاگرانه اولیاء الهی از جمله حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) توجه ویژه ای به این موضوع گردیده است. و معرفی جایگاه سیاسی زن در رفتار پیامبر (صلی علی علیه و آله) با حضرت فاطمه (سلام الله علیها) و فعالیت های سیاسی حضرت در حیات پیامبر (صلی علی علیه و آله و سلم) و پس از رحلت ایشان تجلی یافت و ایشان به عنوان الگویی جامع برای زنان هر عصری قرار گرفتند. بررسی الگوی رفتاری و عملی حضرت فاطمه و ایستادگی وی در برابر ظلم و جور پس از رحلت پیامبر با تمام ضوابط دینی خاص زنان و حضور دلاورانه او در عرصه ی عمومی، حساسیت نسبت به امور پیرامونی که از حق انسانی زن مسلمان ناشی می شود را به نمایش میگذارد و ضرورت اتخاذ حضور زنان را در عرصه و عمل سیاسی برای حفظ اصالت آموزه های آیین نبوی در همیشه تاریخ را آشکار می سازد، که در مقاله حاضر ابتدا فعالیتهای سیاسی حضرت را قبل و بعد از حیات پیامبر مورد بررسی قرار می دهیم و سپس به تاثیر گذاری این فعالیت ها بر زن قبل و بعد از انقلاب می پردازیم. این پژوهش به روش کتابخانه ای گردآوری شده است و پردازش اطلاعات به صورت توصیفی - تحلیلی و تاریخی - نقلی می باشد.

شهرداری‌ یکی از مهم‌ترین نهادهای شهری به ویژه در کلانشهرها می‌باشد که مسیولیت‌ها و وظایف زیادی بر عهده دارد و می‌تواند در زندگی شهروندان تاثیرات زیادی داشته باشد. این نهاد عمومی غیر دولتی موظف است، ضمن رعایت حاکمیت قانون به حقوق شهروندان به عنوان اعضای جامعه احترام گذاشته و تصمیماتش نیز باید قانونی باشد و مولفه‌های حقوق شهروندی از جمله حقوق مدنی، سیاسی و اجتماعی را رعایت کند. علاوه بر این، شهرداری به عنوان مهم‌ترین رکن اجرایی مدیریت شهری و به عنوان نهاد عمومی غیردولتی با داشتن امکانات و ویژگی‌های خاص خود می‌تواند با آموزش اصولی و هدفمند از طریق سیاست‌گذاری صحیح، بهره‌مندی از مربیان متخصص و به کارگیری روش‌های مختلف آموزشی در خصوص بسیاری از مشکلات کشور که ناشی از عدم آگاهی شهروندان نسبت به حقوق و مسیولیت‌هایشان است به آن‌ها پایان دهد و گامی موثر در ارتقای فرهنگ حقوق شهروندی بردارد. رعایت حقوق شهروندی به ویژه اصول دادرسی منصفانه توسط شهرداری‌ها بسیار اهمیت دارد و باید قواعد حاکم بر آن‌ها نیز مبتنی بر اصول دادرسی منصفانه باشد. بنابراین در این مقاله جایگاه شهرداری‌ها از منظر حقوق شهروندی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

یکی از سبک های مهم در حوزه احیایی معارف دینی و اسلامی مناظره و گفت و گویی های مثبت می باشد، قرآن کریم در آیات متعددی به این روش و سبک مناظره تاکید کرده است، «ادع الی سبیل ربک بالحکمه والموعظه الحسنه وجادلهم بالتی هی احسن» (نحل/125) یعنی با حکمت و اندرز نیکو، به راه پروردگارت دعوت کن و با آنها به روشی که نیکوتر است، استدلال و مناظره کن، مرحوم شیخ طوسی در تفسیر تبیان در توضیح جدال احسن به عنوان بهترین سبک در مناظره این گونه مرقوم می دارد: جدال احسن روشی همراه با نرمی و وقار و سکینه و همراه با نصرت حق با حجت است؛ همانگونه که خداوند به حضرت موسی (ع) دستور می‌دهد که با فرعون به نرمی سخن بگوید: «فقولا له قولا لینا لعله یتذکر او یخشی» (طه/44) پس بهترین سبک و روش، در مناظره، روش که قرآن معرفی کرده و در زندگی انبیاء وجود داشته است، از این رو شناخت و شیوه مناظرات انبیاء و ایمه (ع) لازم و ضروری می باشد، زیرا شناخت شیوه‌های مناظره ای، ایمه (ع) می‌تواند آسیب‌های گفتمان‌سازی امروز ما را مرتفع سازد، امام صادق (ع) در مدت امامت خودش مناظرات گوناگون و متعددی، در موضوعات مختلفی از جمله در موضوع امامت داشته اند، این امام همام با الهام گرفتن از قرآن کریم، و وسعت علمی که داشتند، با استدلال های عقلی، و نقلی، ضرورت امام و جایگاه آنرا به خوبی برای مخالفین تبیین می کردند، به گونه که برخی از مخالفین از امام (ع) می خواستند که آنها را به شاگردی قبول کنند، به همین دلیل است که امروزه دانشمندان جهان اسلام از نقش انکار ناشدنی امام صادق (ع) در احیای معارف دینی و اسلامی سخن می گویند.

نظم عمومی در زمره مفاهیم بنیادین، معمول و درعین‌حال پرچالش در قلمرو حقوق داخلی و بین المللی است. این مفهوم، علاوه بر نقش محدودکننده در قلمرو داخلی، در قلمرو بین المللی، اعمال قوانین و قواعد مخالف نظم عمومی کشور میزبان را بامانع روبرو می سازد. در هر جامعه ای ارزش ها و مصالح عالی از جایگاه ویژه ای برخوردار هستند. نظام های حقوقی ملی در قالب مفهوم نظم عمومی از این ارزش ها و مصالح عالی در برابر منافع و آزادی های فردی حمایت به عمل می آورند. در این نظام ها کارکرد نظم عمومی محدود ساختن آزادی قراردادی افراد و جلوگیری از اجرای قانون و احکام خارجی است. جامعه بین‌المللی، اگرچه هنوز کاملا توسعه‌نیافته است و از هویتی مستقل همچون جوامع ملی برخوردار نیست، دارای ارزش ها و مصالح عالی خاص خود می باشد. نظام حقوق بین‌الملل نیز به‌رغم توافقی بودنش می تواند به استناد نظم عمومی بین المللی آزادی فردی دولت ها را محدود سازد. هرچند این نظام به دلیل عدم تکامل و ماهیت متفاوت با نظام های حقوقی ملی قادر به جذب تمام مفاهیم و اصول نظام های حقوقی ملی نیست. پژوهش حاضر ضمن پرداختن به ابعاد و جایگاه مفهوم نظم عمومی در حقوق بین‌الملل خصوصی، با رویکردی کاربردی به تحلیل و بررسی این مفهوم و تفاوت نظم عمومی داخلی با نظم عمومی بین المللی می پردازد؛ به‌عبارت‌ دیگر هدف تحقیق حاضر، بررسی و تحلیل مفهوم نظم عمومی در حقوق بین‌الملل خصوصی با تاکید بر تفاوت نظم عمومی داخلی با نظم عمومی بین المللی می باشد.

این مقاله با مروری بر تحقیقات گذشته به تحلیل و بررسی مفهوم نظم عمومی در حقوق بین‌الملل خصوصی می‌پردازد. مقاله حاضر از نوع مروری بوده و با رویکرد مرور متون به نگارش درآمده است.

این مقاله حاصل پژوهش نبوده ولی سعی کرده است با نگرش و نگاهی نو، مفهوم نظم عمومی در حقوق بین‌الملل را تشریح داده و به بررسی و تحلیل آن بپردازد.