نشریه اسلام و پژوهش های تربیتی
سال سیزدهم شماره 2 (پیاپی 26، پاییز و زمستان 1400)

هرچند در مقام تربیت، شناسایی و تشخیص اولویت و عمل بر طبق آن ضروری است و اینکه ملاک‌های تشخیص اولویت‌های تربیتی چیست؟ با چه ابزارهایی قابل تشخیص است و براساس ملاک‌های فوق، اولویت‌های مهم تربیتی کدام است؟ سوالاتی است که این نوشتار با روش توصیفی و تحلیلی، درصدد پاسخگویی به آنها از منظر علامه مصباح یزدی (ره) است. نتایج تحقیق حاکی از این است که برای تعیین اولویت‌های تربیتی، ملاک‌هایی همچون میزان تطابق با اهداف مطلوب، تاثیرگذاری در زندگی و ارزشمندی کمی و کیفی مطرح است. برای تشخیص ملاک‌های اولویت، می‌توان از نیروی عقل و آموزه‌های دینی مدد گرفت، ولی در صورت عدم تخصص در این زمینه، می‌توان با استفاده از روش عقلایی رجوع غیرمتخصص به متخصص، ملاک‌های اولویت را در جنبه‌های گوناگون تربیت تشخیص داد. همچنین، از بین اولویت‌های گوناگون تربیتی، موارد زیر از منظر علامه مصباح یزدی (ره) مورد توجه ویژه قرار گرفته‌اند: اولویت بعد شناختی بر ابعاد گرایشی و رفتاری، اولویت تربیت معنوی بر تربیت مادی، اولویت عمل به واجبات بر عمل به مستحبات و اولویت پیش‌گیری بر درمان.

دین و جایگاه آن در کشور بریتانیا، قدمتی تاریخی دارد و از زمان‌های بسیار دور، به‌عنوان چالشی در مقابل دولت‌های مختلف قرار داشته است. این مقاله با هدف بررسی جایگاه تربیت دینی در مدارس انگلستان تدوین یافته است. از آنجایی که تنوع دینی در این کشور، به‌واسطه مهاجرت‌های پیاپی از کشورهای گوناگون زیاد است، وضعیت این کشور از این جهت به‌گونه‌ای متفاوت رقم خورده است. در این مقاله، نویسنده سعی دارد که تنوع دینی در انگلستان و جایگاه ادیان و فرقه‌های مختلف دینی و تاثیرات آنها را، به‌ویژه در مدارس این کشور بررسی کند.

یکی از مهم‌ترین واژگانی که از لحاظ لغوی و مفهومی، همواره مورد چالش بسیاری از نویسندگان قرار گرفته، واژه «تربیت» است. برخی معتقدند که این واژه در مفهوم رشد جسمانی و برخی دیگر، آن‌را در معنای کمال نفسانی به‌کار برده‌اند. «گروه سوم» مفهوم کنونی تربیت را که در آموزش و پرورش به‌کار می‌رود صحیح نمی‌دانند. مسئله این پژوهش بررسی مفهومی و کاربردی این واژه از نظر لغوی، قرآنی و علوم تربیتی بوده و هدف از آن، به موازات ارایه مفهومی صحیح از واژه مورد نظر، پاسخگویی به چالش‌ها و نظرات مخالف آن می‌باشد. روش این پژوهش، توصیفی و کتابخانه‌ای مبتنی بر کاوش‌های لغوی، تفسیری، حدیثی، تاریخی و... است. یافته‌های این مقاله نشان می‌دهد که تربیت در دو معنای جسمانی و معنوی به‌کار رفته، منحصر کردن مفهوم آن در رشد جسمانی صحیح نیست. همچنین باید گفت: کاربرد کنونی این واژه در آموزش و پرورش، که به مفهوم رشد جسمانی و کمال معنوی است، کاملا صحیح بوده و مطابق با مفهوم اولیه آن است.

فرزندآوری و استمرار نسل، از اهداف اصلی تشکیل خانواده می‌باشد، اما رسالت برتر، تربیت و پرورش فرزند است که نیازمند وقت و توان کافی، آرامش و آسایش است تا با کنش و واکنش‌های مناسب، فرزند نیز از تعادل روانی، اخلاقی و هماهنگی بیشتر شخصیتی برخوردار شود. الگوهای ساختار قدرت در خانواده، تاثیر به‌سزایی در این مقوله دارد. این پژوهش، درصدد بررسی نقش و تاثیر «قوامیت» به‌عنوان الگوی برگزیده قرآن از ساختار قدرت خانواده در تربیت و تعالی فرزند است که به روش توصیفی تحلیلی، سامان یافته است. یافته‌های پژوهشی حاکی از این است که مهم‌ترین راه ایجاد الگوی سالم در احترام به والدین، با نهادینه‌سازی فرهنگ قدردانی در فرزندان، استفاده بهینه از فرصت والدگری والدین، برقراری روابط محترمانه و صمیمانه بین فرزندان، رشد و تقویت سلامت جسمی شخصیتی فرزندان، تقویت و رشد نقش جنسیتی فرزندان، آموزش و نهادینه‌سازی غیرت و حیای فرزندان است که علاوه بر رضامندی و تحکیم خانواده ارتباط مستقیمی با تعالی جامعه نیز دارد.

هدف این پژوهش، تحلیل ابعاد، مولفه‌ها و شاخص‌های سازنده عرصه تربیت دینی، براساس سند تحول بنیادین آموزش و پرورش می‌باشد. روش‌های مورد استفاده در این پژوهش عبارت بود از: روش تحلیلی که شامل تجزیه، ترکیب، کشف روابط و کشف شبکه مفهومی‌، جست‌وجوی ارتباط میان مفاهیم مختلف و بازشناسی روابط و شبکه‌ها بود. یافته‌های پژوهش در قالب پاسخ به سوال تحلیل ابعاد و مولفه‌های تربیت دینی در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش انجام شد. جامعه آماری این پژوهش، سند تحول بنیادین، مبانی نظری تحول بنیادین و منابع و مقالات معتبر دینی است. یافته‌های این پژوهش شامل ابعاد 4 گانه تربیت دینی و 10 مولفه تربیت دینی و 44 شاخص اصلی تربیت دینی است که در سند تحول بنیادین مطرح گردیده‌اند از این‌رو می‌توان گفت: سند تحول بنیادین در عرصه تربیت دینی، با منابع معتبر دینی و با نظر صاحب‌نظران تربیت دینی همسو بوده و نگاه سند به تربیت دینی جامع بوده و زیربنای اصلی تمامی‌ساحت‌های تربیتی می‌باشد. با توجه به اهمیت نقش تربیت دینی مطالعه مذکور برای تصمیم‌گیرندگان برای دستیابی به اهداف سند تحول بنیادین کاربرد دارد.

ازجمله امور ناپسند در اخلاق اسلامی، مسئله دشنام و ناسزاگویی است که گاه در کلام اهل‌بیت (ع)، که الگوی گفتاری و رفتاری برای مسلمانان هستند، وارد شده است. این مقاله، به روش توصیفی‌ تحلیلی، ابتدا مصادیق ظاهری دشنام در کلام اهل‌بیت (ع) را مشخص نموده و سپس، به ماهیت آن در کلام ایشان می‌پردازد. با جست‌وجوهای انجام گرفته در احادیث معصومین (ع) این نتیجه حاصل شد که برخی از مصادیق ظاهری دشنام در کلام اهل‌بیت (ع)، جزیی از لعن و نفرین‌‌اند که از دستورات دین و تحت عنوان «تبری» قرار دارند. برخی دیگر از این‌گونه کلمات مانند زنازاده، از موارد ترجمه غلط در معنای کلمات هستند. اما تشبیه به حیوانات در کلام اهل‌بیت (ع)، هم درباره مومنان و هم غیر‌مومن به‌کار رفته‌‌اند که نشان از عدم مصداق قرار گرفتن این تشبیهات، به‌عنوان دشنام‌گویی‏ است؛ چراکه گاه به‌کار گرفتن چنین تعابیری با توجه به وجه تشبیهه، در فرهنگ زمانه تلقی به دشنام نمی‌شود. از موارد دیگر اشباح‌الرجال، خیانتکار و... هستند که با وجود عصمت و علم اهل‌بیت (ع) و شناخت آنها نسبت به باطن افراد، وصف صورت حقیقی افراد و در جهت اخطار به آنها و یا در مواردی، شناساندن آنها به عامه مردم بوده است. این امر نیز برخلاف کاربرد آن در افراد معمول، به‌عنوان دشنام تلقی می‌شود.