فهرست مطالب

طبیعت ایران - سال هفتم شماره 2 (پیاپی 33، خرداد و تیر 1401)

نشریه طبیعت ایران
سال هفتم شماره 2 (پیاپی 33، خرداد و تیر 1401)

  • تاریخ انتشار: 1401/03/01
  • تعداد عناوین: 19
|
  • عادل جلیلی* صفحه 3

    زباله شهری، زباله روستاها، زباله سایر مناطق مسکونی و خدماتی،زباله ساخت و سازها، زباله کارخانجات، صنایع و معادن ، زباله بیمارستان ها، زباله بخش کشاورزی و زباله کوهنوردها، گردشگران و رهگذران...بهرحال مجموعه از تولیدکنندگان آشغال و رها کردن آن در طبیعیت... این داستان زباله در ایران است. خروجی این مجموعه از تولیدکنندگان زباله، ایجاد مناظر زشت و غیر بهداشتی برای انسان و طبیعت است. جالب توجه است ما در ایران همه نوع ساختار مدیریتی، قوانین و مقرارت و آیینامه و فرایندها هستیم که بخش گسترده ای از منابع کشور را به خود اختصاص داده است؛ سازمان محیط زیست، شورای شهر و روستا، استانداران، فرماندران و بخشداران و شهرداران  و از همه بالاتر انواع رسانه های ملی، منطقه ای و محلی و به زبان های ملی و قومی ومحلی  و مراکز فرهنگی و آموزشی و تربیتی... ولی دریغ ازیک درصد تاثیرگذاری! یعنی استاندار یک استان وقتی که زباله ها را در رویشگاه های بکر جنگی و مرتعی می بیند اصلا وجدان درد نمی گیرد و به رگ غیرتش بر نمی خورد؟! یا شهرداری که نخاله های ساختمانی تخلیه شده یا رها شده  درحریم شهر را می بیند شکی در نیمچه مدریت خود نمی کند. یا رییس جهاد کشاورزی استان یا شهرستان و دهستان، کسیه های پلاستیک رها شده از مزارع کشاورزی در همه جای طبیعیت را، به فکر فرو نمی رود. از همه مهمتر از مجموعه مصوبات سفرهای رییس جمهور و دولتمردان چند تا به موضوع مدیریت زباله و پسماند اختصاص داده شده است. همه ما حداقل به چند کشور خارجی سفری داشته ایم ایا در جای غیر از ایران این مناظر زشت پخش تیکه های پلاستیک در طبیعیت را مشاهده کرده ایم؟ قبول بکنیم در این ارتباط یا بی سوادیم، یا بی توجهیم، یا ناتوان درمدیریت این پدیده زشت و اگر مدیریت می شد حتی سهمی اساسی در چرخه اقتصاد می داشت.

  • رضا جزایری*، محمدباقر رضایی، سعید مهدوی، صدیقه نظری صفحات 7-18

    آینده نگری یکی از مقولات مهم در تدوین راهبردهای مناسب برای بخش های مختلف اقتصادی ازجمله صنعت است. بر مبنای آینده نگری دقیق و درست می توان برنامه های درازمدت را به صورت کارآمد پی ریزی کرد. برای پیش بینی روندهای بلندمدت در مقایسه با روندهای کوتاه مدت، تحلیل های اقتصادی متفاوتی وجود دارد. از آغاز قرن بیست و یکم، صنعت چوب در مقیاس جهانی شاهد تحولات چشمگیری بوده است، بازار جهانی صنعت چوب روند متفاوتی را نسبت به آنچه که در قرن بیستم بود، نشان می دهد. در مسیر تحولات مشاهده می شود، کشورهایی که بیشترین سهم را در بازار جهانی محصولات چوبی سنتی داشتند به تدریج با کاهش سهم خود روبه رو بودند، ولی با رشد تولید فراورده های نسل دوم چوب همراه شده اند. در این رابطه اقتصادهای نوظهور به سهم بیشتری در تولید محصولات چوبی سنتی نظیر خمیر کاغذ و کاغذ دست یافته اند. بر مبنای تحولات موصوف، پیش بینی هایی در تولید محصولات نسل اول و دوم چوب برای دهه های آتی انجام شده است. براساس تجزیه و تحلیل های حاصل از آن می توان آینده نگری را به تناسب توان بالقوه و ظرفیت های کشور در صنعت چوب انجام داد تا نقاط ضعف و قوت موجود به همراه فرصت های بالقوه شناسایی شوند.نوشتار پیش رو نگاهی به سیر تحولات صنعت چوب داشته و به بررسی اهداف درازمدت جهانی آن پرداخته است.

  • نگهدار اسکندری* صفحات 19-33
    مدیریت مراتع در طول سالیان متمادی، دستخوش تغییرات و تحولات زیادی شده که این تغییرات، پوشش گیاهی مراتع و تولید آن را تحت تاثیر قرار داده است. در یک تقسیم بندی کلی دو نوع مدیریت خصوصی و دولتی وجود دارد، تفاوت های این دو شیوه مدیریتی، منشا بسیاری از تغییرات و تحولات است و در هدایت و تعیین خط مشی مدیریت بعدی نقش مهمی را ایفا می کند.شیوه های مدیریت اعمال شده بر منابع طبیعی در دوره های مختلف بر مراتع استان فارس شامل موارد زیر است که در این نوشتار مورد بحث قرار خواهد گرفت:1) از اواخر حکومت قاجاریه تا سال 13412) از سال 1341 تا سال 13573) از سال 1357 تا سال 13624) از سال 1362 تا سال 13695) از سال 1369 تاکنوندر این تحقیق، دوره های یاد شده با هدف بهره مندی از نتایج آن برای مدیریت آینده مراتع، بررسی و تحلیل شدند. نکته مهم این است که در دوره اول (قبل از ملی شدن جنگل ها و مراتع)، مالکیت و مدیریت بر مراتع به صورت کاملا خصوصی و ملوک الطوایفی بود و دولت در تعیین حد و حدود و تقسیم، یا سیستم اجاره ای و خرید و فروش آن هیچ نقشی نداشت. دامداران متکی به مرتع، به دلیل مشکلات دسترسی به جاده و علوفه دستی، تناسب میان دام و ظرفیت مراتع و جمعیت کم بهره بردار، به شیوه متعادل، بهره برداری می کردند. حتی دامداران ضعیف ازنظر اقتصادی، در بهره برداری از مرتع مستقل از ایل و طایفه نبودند و سلسله مراتب را به طور کامل رعایت می کردند. در دوره دوم (از ملی شدن مراتع تا پیروزی انقلاب اسلامی) مدیریت دوگانه و غیر پایدار حاکم بود. سیستم مدیریتی غیردولتی و سیستم مدیریتی دولتی مبتنی بر قانون و مقررات، حاکمیتی بر روند بهره برداری صحیح از مراتع و جنگل ها نداشت.
  • فاطمه احمدلو*، محسن کلاگری، آزاده صالحی، سعیده اسکندری صفحات 35-48
    با توجه به طرح تنفس جنگل و عدم بهره برداری از جنگل های طبیعی، مشکلات مربوط به واردات چوب و افزایش نوسانات قیمت در بازار، زراعت چوب با گونه های تند رشد، بهترین گزینه برای تامین مواد اولیه صنایع چوبی است. نیاز سالانه صنایع چوب و کاغذ کشور به چوب به عنوان ماده اولیه، حدود 13 میلیون مترمکعب برآورد شده است (مدیررحمتی و پناهی، 1397) که برای تامین آن باید تدابیری اساسی اندیشید. از راهکارهای اصولی برای رفع کمبود ماده اولیه صنایع چوب و کاغذ کشور می توان به توسعه زراعت چوب، پرهیز از توسعه نامتناسب و ناموزون صنایع چوب، بازیافت فراورده های کاغذی، راه اندازی خطوط صنعتی بازیافت، بهینه سازی صنایع مستعمل و برنامه ریزی بلندمدت جامع و کاربردی اشاره کرد.کمبود ماده اولیه چوب و کیفیت کم آن، به روز نبودن و فرسودگی ماشین های تولیدی، تحریم های بین المللی، واسطه گری در امر انتقال مواد و فروش ماده اولیه، قیمت زیاد فراورده های تولیدی با کیفیت کم در کشور، هزینه زیاد حمل ماده اولیه و هزینه زیاد نگهداری در کارخانه ها برخی از مواردی است که توسعه صنایع چوب و کاغذ کشور را با چالش های اساسی مواجه کرده و رفع آن نیازمند تدبیر و حمایت سازمان های مسیول برای بر طرف کردن موانع و مشکلات و تدوین برنامه های جامع و اصولی است.
  • علی اصغر معصومی* صفحات 51-57

    در میان 57 جنس بزرگ گیاهی، که بیش از 500 گونه دارند، جنس گون، دارای بیشترین تعداد گونه در جهان است و اولین جنس بزرگ در میان گیاهان گل دار به شمار می رود. گونه‎های این جنس متعلق به 150 بخش در دنیای قدیم و 94 بخش در دنیای جدید، با 3،500 گونه هستند. ازنظر تعداد گونه‎ها، گون‎های جهان به سه گروه کوچک، متوسط و بزرگ تقسیم شده اند که در قاره آسیا، اروپا و به طور پراکنده در آفریقا انتشار دارند. برای درک بهتر از تنوع و فراوانی زیاد، این جنس را باید در سیستم زادآوری، گرده‎افشانی، خواب بذر و بانک بذر خاک، شرایط رویشگاهی و گونه‎زایی جست وجو کرد. در این مقاله کوشش شد تا اندکی به بیولوژی و فیزیولوژی این جنس اشاره شود. در تشخیص و تفکیک گونه‎ها، کلیه صفات ارزشمند به صفات مرفولوژیک، آناتومیک، سیتولوژیک، فیزیولوژیک و شیمیایی تقسیم شدند.

    کلیدواژگان: گون، زاد آوری، گرده افشانی، خواب بذر، گونه زایی
  • فاطمه ربیع زاده*، فرزانه بهادری صفحات 59-66
    حفر تعداد زیادی از معادن گچ در غرب سمنان، موجبات حذف گونه های گچزی بومی از رویشگاه ها  را ایجاد کرده است. در این ارتباط، مطالعات محدودی در خصوص سازش پذیری اکولوژیکی گونه‎ها در چنین رویشگاه هایی انجام شده تا بر مبنای آن بتوان، اقدامات موثر علمی و گسترده ای برای "حفاظت"، "احیاء" و "بهره برداری" از اکوسیستم های مرتعی، به عنوان سه مولفه رویکردی مرتبط با مدیریت مراتع، انجام داد. نمونه برداری از خاک و گیاه در 38 ایستگاه و 115 پلات در سطوح ارتفاعی مختلف از سطح دریا در یک مثلث که در حد فاصل بین لاسجرد و مومن آباد در ارتفاعات پایین و افتر در ارتفاعات بالاتر انجام شد. خصوصیات (pH و هدایت الکتریکی یا EC)  و سایر آنالیزهای خاک مورد بررسی قرار گرفت. ازهمبستگی های درونی CCA  برای ارزیابی اهمیت متغیرهای محیطی استفاده شد.  نتایج حاصل از بررسی ارتباط پراکنش گونه های گچ زی با مشخصه های توپوگرافی و خاکی رویشگاه های مذکور، بیانگر آن است که ارتفاع، مقدار گچ با محتوی سدیم، هدایت الکتریکی (EC) و اسیدیته (pH)، نقش موثری در سازش پذیری و بقای گونه های گچزی دارد. 4 رویشگاه افتر، لاسجرد و مومن آباد، رویشگاه های آهکزی و رویشگاه های متمایل به شور در منطقه شناسایی شدند.
    کلیدواژگان: رویشگاه های گچی، اکوسیستم های مرتعی، افتر، مومن آباد
  • کاظم ساعدی*، مرتضی خداقلی، رستم خلیفه زاده، علیرضا افتخاری، جواد معتمدی صفحات 67-75
    با توجه به خدمات متفاوت مراتع، در این مقاله، تلاش شده است تا با نگرشی اجمالی بر تعاریف و تعیین تیپ های گیاهی مناطق رویشی آلپی/شبه آلپی ایران، شناختی اکوسیستم محور در این خصوص ارایه شود.در این راستا، انواع ساختار رویشی، بر پایه اطلاعات پوشش گیاهی حاصل از «طرح شناخت مناطق اکولوژیک کشور» تعریف شده اند.بر اساس این طرح، و با در نظرگرفتن مناطق بالاتر از ارتفاع 2700 متر از سطح دریا، مساحتی حدود 2/2 میلیون هکتار دارای پوشش گیاهی آلپی/شبه آلپی هستند.این مناطق بر اساس ساختار پوشش (شکل های رویشی و جنس های گیاهان)، به ترتیب مساحت، به بوته ای ها و بالشتکی ها، گندمیان، پهن برگان علفی و ارس زارها تقسیم شدند. طرح شناخت مناطق اکولوژیک کشور، درباره جوامع تنک کوهسری، مانداب ها و چمنزارها اطلاعات چندانی به دست نمی دهد. همچنین، به نظر می رسد که تنوع تیپ ها و ساختارهای گیاهی به دست آمده، بیانگر این واقعیت باشند که معیار ارتفاع بالاتر از 2700 متر از سطح دریا به تنهایی برای تلقی عبارت رویشی آلپی برای کل کشور نمی تواند پاسخگو باشد و معیارهای به روز و دقیقتری می تواند در مطالعات آتی به تعریف و تحدید این مناطق در نواحی مختلف رویشی کمک کند. طرح های کلان پژوهشی و اجرایی بر مبنای چالش ها و فرصت های این نواحی پیشنهاد شده است که مهمترین آنها پایش تفصیلی و حفاظت است. پیچیدگی و شکنندگی این اکوسیستم ها، اولویت این نواحی در برنامه های احیا و اصلاح را نشان می دهد.
    کلیدواژگان: کوه های مرتفع، نواحی رویشی، شکل های رویشی
  • سیما سهرابی*، عادل جلیلی، اسکندر زند، جاوید قرخلو صفحات 77-85
    گونه های بیگانه دومین عامل تهدید تنوع زیستی هستند، با پیشرفت بشر و سهولت رفت و آمد و تجارت های جهانی میزان ورود گونه های بیگانه افزایش یافته است. ایران همانند سایر کشورهای دنیا با ورود گونه های بیگانه روبه رو است. گیاهان بیگانه با ورود به منطقه جدید باعث آثار منفی بر محیط و شرایط اجتماعی- اقتصادی می شوند. این آثار منفی شامل اثر بر زمین های کشاورزی، محیط های آبی، حیات وحش، جنگل و سلامت انسان است. این گونه ها در بعضی موارد نیز باعث انقراض گونه های بومی، کاهش تنوع زیستی و همگنی اکوسیستم ها می شوند. این مطالعه با بررسی وسیع منابع، تعداد گونه های گیاهی بیگانه ایران را براساس وضعیت تهاجمی (در سه سطح گهگاهی، بومی شده و مهاجم) و نیز نحوه پراکنش آنها بررسی کرده است. نتایج نشان داد، بیش از 200 گونه گیاهی بیگانه شناسایی شده از مرحله اول تهاجم (ورود) عبور کرده اند. تعداد گونه های بومی شده بیشتر از گونه های گهگاهی و مهاجم بود و بیشتر آنها در مناطق دست کاری شده بشر، یافت شدند. فراوانی گیاهان بیگانه مستعد تهاجم در ایران و نبود سیستم نظارتی قوی برای ورود آنها خطر تهاجم و آثار منفی آنها را افزایش خواهد داد. برای این هدف پایش مداوم گونه های بیگانه، نظارت جدی بر ورود و خروج محموله های گیاهی در کشور و اعمال چهارچوب منظم و قوی درمورد گیاهان بیگانه در سطح کشور و استان ها، از ضروریات مهم برای کاهش آثار منفی تهاجم های زیستی گیاهی است.
    کلیدواژگان: بیگانه، تنوع زیستی، سابقه تهاجم، وضعیت تهاجمی
  • احمد رحمانی* صفحات 87-105
    در گفت وگوی ویژه شماره قبل نشریه طبیعت ایران، مطالبی درباره اهمیت پایش عرصه های طبیعی کشور و اقدامات انجام شده در بخش های تحقیقاتی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور ارایه شد. نظر به اینکه فاز اول پایش جنگل های زاگرس رو به اتمام است، همچنین با توجه به نتایج جالب و مهم به دست آمده در این پایش، در گفت وگوی این شماره از نشریه، از مجریان طرح جامع و طرح های ملی پایش جنگل های زاگرس دعوت شد تا پیرامون چگونگی پایش این جنگل ها و نتایج اولیه سنجش و پایش آنها، گزارشی را در اختیار خوانندگان نشریه طبیعت ایران قرار دهند. در این گفت وگو آقایان دکتر مهدی پورهاشمی، دکترسیدکاظم بردبار، دکتر حسن جهانبازی، دکتر محمد متینی زاده، دکتر یعقوب ایرانمنش و دکتر مجید توکلی حضور دارند. این گفت وگو شامل دو قسمت است، چگونگی پایش و معیارها و شاخص های اندازه گیری در قسمت اول و نتایج به دست آمده تا این مقطع زمانی در قسمت دوم مطرح شد. امید است با تداوم اجرای این طرح ها و ارایه نتایج حاصل از آنها، بتوان در مدیریت جنگل های زاگرس بهتر از گذشته عمل کرد و این سرمایه های ملی و غیر قابل جایگزین کشور را از روند زوال و تخریب نجات داد.
  • مهری دیناروند* صفحات 109-123

    استان خوزستان به واسطه هم جواری با خلیج فارس، وجود تالاب ها و رودخانه های فصلی و دایمی متعدد و ده ها چشمه و آبگیر در بخش های کوهستانی و جلگه ای، مطابق طبقه بندی کنوانسیون رامسر بستر زیستگاه آبی متنوعی است. تالاب هورالعظیم یکی از بزرگ ترین تالاب های دایمی آب شیرین بین النهرین است که در محدوده مرزی ایران و عراق قرار دارد و دارای اهمیت بسیاری از جنبه هیدرولوژی و بیولوژی است. پوشش گیاهی منطقه شامل، گیاهان خشکی پسند شوردوست یک ساله و چندساله، درختچه های شورپسند، نم پسندان، گیاهان حاشیه زی، غوطه وران، شناوران و یک نوع جلبک (Nitella flexilis) است. تالاب هورالعظیم مامن حضور 17 گونه ماهی و 53 گونه پرنده است که 60درصد از این پرندگان مهاجر هستند و 6/5درصد آنها در لیست قرمز  IUCNقرار دارند. سفرهای متعدد به منطقه با هدف اجرای طرح های پژوهشی، اجرای برنامه مطالعات ریزگردها و بررسی منابع علمی، منجر به معرفی تالاب هورالعظیم از جنبه های مختلفی شد. هدف از این مقاله شناخت ویژگی های بیولوژی، استعدادها و اهمیت تالاب هورالعظیم برای آگاهی بیشتر از جایگاه و پتانسیل آن و امید به برنامه ریزی برای حفاظت و صیانت از این اکوسیستم بی نظیر است.

    کلیدواژگان: استان خوزستان، پوشش گیاهی، بین النهرین، رودخانه کرخه، نی زار
  • عادل جلیلی*، مصطفی جعفری صفحات 124-124
    1-در موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور بزرگترین دغدغه؛ پدیده تغییر کاربری عرصه های طبیعی کشور است که همه روزه در رویشگاه های جنگلی، مرتعی و بیابان های کشور رخ می دهد. این تغییر در قالب اکتشاف معادن، توسعه اراضی کشاورزی خصوصا دیمزارها، گسترده کردن حریم شهرها و روستاها، ایجاد پارک ها و شهرک های صنعتی و توسعه  زیر ساخت ها و غیره اتفاق می می افتد و هیچ پایانی هم بر آن متصور نیست. متاسفانه هم زمان در دو دهه اخیر پدیده جدید دیگری در این کشور رخ نموده است و آن تغییر کاربری زمین های کشاورزی است. بر اساس گزارش موسسه تحقیقات خاک و آب کشور سطح و سرعت این تغییر کاربری بسیار پر شتاب و گسترده بوده و نتیجه این تغییرات، تهدید امنیت غذایی کشورمی باشد. کانون تغییر کاربری اراضی کشاورزی حریم شهرها و روستاهاست و به تدریج در تمای عرصه های زراعی و باغی کشور گسترش می یابد حتی در استانهای شمالی کشور که قطب کشاورزی کشور محسوب می شوند امکان جدا سازی حرایم اختصاصی شهرها و روستاها به صورت چشمی مقدور نمی باشد. اگر سی سال بیش به این مناطق سفر می شد پهنه های کشاورزی، پهنه های طبیعی، حریم شهری و روستایی کاملا از هم تفکیک و به زیبای تمام قابل مشاهده بود. اکنون مناظر حاکم به صورتی است که مجموعه های  مسکونی، ویلایی، خدماتی و صنعتی به صورت جمعی و یا فردی به صورت تصادفی در تمامی اراضی کشاورزی و محیط های طبیعی پراکنده شده  است بطوریکه امکان جداسازی عرصه های کشارزی، شهری، روستایی و صنعتی و طبیعی وجود ندارد.2-ما در مطالعات مرتبط با تغییرات اقلیمی منجمله مدیریت جنگلها نیاز داریم تا از استاندارهای مورد قبول بهره بگیریم تا ضمن افزایش اثر بخشی و بهره وری، امکان ارزیابی و ارزشیابی نیز برای اقدامات ما فراهم شود. کاری که بسیار پیچیده و حساس است و ضرورت دارد تا بصورت بومی سازی شده مورد استفاده قرار گیرند.استاندارهای مورد نظر می تواند بر چگونگی تغییرات از نرمال عواملی باشد که در دسته بندی های زیر مورد بررسی قرار می گیرد: اقلیم (در بر گیرنده تشعشعات، دمای هوا، بارش، رطوبت نسبی، مه، باد، نور، و غیره)، فیزیوگرافی (اثرات شکل اراضی، موادمادری، جهت شیب و غیره)، خاک (شامل بافت خاک، ساختمان خاک، مواد تغذیه ای و مواد آلی موجود در خاک، چگونگی شرایط زهکشی و غیره)، و عوامل زیستی (حیوانات و میکروارگانیزم های سطح خاک و زیر خاک). این تغییرات می تواند ایجاد خسارت و مزاحمت نماید.
  • فاطمه سفیدکن* صفحات 125-125
    اکثر قریب به اتفاق دیمزارها در ایران مراتعی هستند که در طول زمان، بتدریج تغییر کاربری داده و به کشاورزی تبدیل شده اند. روند رو به رشد تغییرات اقلیمی در جهان و نمود پررنگ تر آن در ایران که افزایش درجه حرارت، تغییر الگوی بارش و خشکسالی را به همراه داشته است، برخی از این دیمزارها را با کاهش عملکرد تولید مواجه کرده تا حدی که زراعت در آنها صرفه اقتصادی نداشته و به حال خود رها شده اند. از طرف دیگر در دیمزارهای با شیب بالاتر کشت گیاهان یک ساله نه تنها باعث بهم خوردن بافت خاک شده، بلکه از آنجا که گیاهان فقط در دوره کوتاهی روی زمین وجود دارند و در سایر فصول سال، خاک عاری از پوشش گیاهیست، فرسایش خاک در آنها قابل توجه است.
  • خسرو ثاقب طالبی* صفحات 127-133

    سیدفخرالدین ضیایی ضیابری، پانزدهم اسفند ماه سال 1315 شمسی در روستای ضیابر، از توابع شهرستان صومعه سرا (استان گیلان) دیده به جهان گشود و آن گونه که خود همه ساله یادآوری می نمود، تولدش، مصادف با روز درخت کاری بود. به دلیل اینکه پدرش در سنوات مختلف، ریاست مراکز دخانیات استان های گیلان، آذربایجان غربی و گلستان را بر عهده داشت، تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در شهرهای رشت، ارومیه و خوی سپری کرد و در سال 1337 در شهرستان خوی موفق به دریافت مدرک دیپلم طبیعی شد.در همان سال، علی رغم پذیرش در رشته مدیریت بازرگانی دانشگاه، به دلیل علاقه ای که به طبیعت و رشته جنگل داشت، تصمیم به ادامه تحصیل در رشته مهندسی جنگل در دانشگاه استانبول ترکیه گرفت و برای اجرای این تصمیم، علاوه بر آموختن زبان ترکی برای تامین بخشی از هزینه ها، به برنامه ریشه کنی مالاریا، که در آن سال ها به توصیه سازمان جهانی بهداشت در ایران آغاز شده بود، پیوست. سال 1339 عازم ترکیه و پس از شرکت در دوره تکمیلی زبان ترکی استانبولی، در سال 1961 (1340 شمسی) در رشته مهندسی جنگل دانشگاه استانبول پذیرفته شد. وی در سال 1968 میلادی (1347 شمسی) با موفقیت، دیپلم مهندسی عالی (کارشناسی ارشد) جنگلبانی را از این دانشگاه دریافت کرد.

  • طیبه امینی اشکوری*، حبیب زارع، زیبا جم زاد، عادل جلیلی صفحات 135-141
    جایگاه حفاظتی دو گونه انحصاری از گل گندم به نام های C. aziziana Rech. f. و C. kandavanensis Wagenitz در قالب طرح تعیین جایگاه حفاظتی گیاهان، براساس شیوه نامه اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت  (IUCN)و با استفاده از سه معیار میزان حضور، سطح تحت اشغال و اندازه جمعیت، تعیین شد. سطح تحت اشغال (AOO) گونه C. aziziana با بازدیدهای صحرایی و استقرار پلات در رویشگاه های آن در ایران، 4/4 کیلومتر مربع و در رویشگاه های ایران و ترکیه با استفاده از نرم افزار ژیوکت و عدد پیش فرض این نرم افزار، 36 کیلومتر مربع برآورد شد که بر اساس دو اندازه گیری به ترتیب در جایگاه در بحران انقراض (CR) و در معرض خطر انقراض (EN) قرار گرفت. میزان حضور گونه در محدوده انتشار آن (EOO)، 62،034 کیلومتر مربع برآورد شد که در طبقه با کمترین نگرانی (LC) قرار می گیرد. سطح تحت اشغال گونه C.kandavanensis به همین ترتیب، بر اساس اندازه گیری های میدانی 3/4 کیلومتر مربع و با استفاده از نرم افزار ژیوکت، 32 کیلومتر مربع برآورد شد که در خطر انقراض (EN) قرار می گیرد. میزان حضور گونه در محدوده انتشار، 3،375 کیلومترمربع برآورد شد، که از این نظر نیز در خطر انقراض (EN) است. نتایج این بررسی نشان داد، اگرچه هر دو گونه در رویشگاه خود در خاک های واریزه ای کنار جاده ها به خوبی مستقر شده اند و زادآوری طبیعی دارند، ولی در پی فعالیت های عمرانی و مداخلات انسانی، مدام در معرض تهدید قرار دارند.ضروری است حفاظت در خارج از رویشگاه برای این گونه ها از طریق حفاظت از بذور آنها در بانک ژن منابع طبیعی و کاشت پایه هایی در باغ های گیاه شناسی ملی ایران و باغ گیاه شناسی نوشهر انجام شود. همچنین برای حفاظت خارج از رویشگاه ضروری است، حداقل یک رویشگاه در هر یک از استان های محدوده پراکنش گونه، توسط سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور به عنوان رویشگاه حفاظت شده اعلام شود.این گونه ها ارزش زینتی نیز دارند، بنابراین، کاشت آنها در باغ های گیاه شناسی می تواند علاوه بر حفاظت آنها در خارج از رویشگاه اصلی، برای تکثیر و اهلی کردن آنها نیز موثر باشد.
    کلیدواژگان: جایگاه حفاظتی، IUCN، جنس گل گندم، گونه های انحصاری
  • امین زراعتکار*، زیبا جم زاد، عادل جلیلی، فرزانه خواجوئی نسب صفحات 143-155
    حدود 15درصد از گونه های جنسDionysia  تنها در استان های فارس و کهگیلویه و بویراحمد رشد می کنند. با هدف تعیین میزان خطر انقراض و برنامه ریزی های حفاظتی، وضعیت حفاظتی 7 گونه انحصاری این جنس در این دو استان با استفاده از شاخصB  و C (به ترتیب محدوده جغرافیایی و اندازه جمعیت های کوچک) شیوه نامه اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت مطالعه و بررسی شد. همچنین نکاتی پیرامون جایگاه حفاظتی گونه های تازه کشف شده Dionysia jamzadiae و D. splendens ارایه شد. نتایج نشان داد، همه گونه ها در بحران انقراض (CR) هستند. معدن کاوی های گسترده، احداث جاده، کوه خواری و گسترش شهرها، برخی از رویشگاه های این گیاهان را به طورکلی نابود و به برخی آسیب های جدی وارد کرده است. برای حفاظت از این گیاهان، رویشگاه های آنها باید توسط سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور به عنوان رویشگاه حفاظت شده اعلام شود.
    کلیدواژگان: تغییر کاربری، معدن کاوی، گیاهان زینتی، بومی، گردشگری، پامچالیان
  • فیروزه حاتمی* صفحات 156-157
    نتایج مطالعه جدید توسط 100 دانشمند برتر دنیا با استفاده از بزرگ ترین پایگاه داده جنگلی نشان داد، حدود 73000 گونه درختی روی زمین وجود دارد و حدود 9200 گونه هنوز کشف نشده است.برآورد جهانی از تعداد گونه های درختی حدود 14درصد بیشتر از تعداد موجود است، احتمالا بیشتر گونه های کمیاب کشف نشده، جمعیت بسیار کم و پراکنش فضایی محدودی دارند. یافته های جدید با هدف حفاظت از جنگل ها باعث شده است این گونه های آسیب پذیر در برابر دخالت های انسانی مانند جنگل زدایی و تغییرات آب و هوایی اولویت بندی شوند.پیتر ریچ (Peter Reich)، اکولوژیست جنگلی دانشگاه میشیگان (Michigan)، در مقاله منتشرشده در 31 ژانویه در مجموعه مقالات آکادمی ملی علوم نشان داد، در معرض تهدید بودن تاکسون های نادر در برابر فشارهای انسانی بیانگر آسیب پذیری تنوع زیستی جنگل های جهان در برابر دخالت های انسانی، به ویژه تغییر کاربری و آب و هوا است. ریچ مدیر موسسه Global Change Biology اشاره کرد، با ایجاد یک معیار کمی، می توان برای حفاظت از درختان و جنگل ها و کشف درختان جدید و گونه های مرتبط در نقاط خاصی در آینده کار کرد. برای این مطالعه، محققان دو داده فراوانی درخت و حضور آن را از دو مجموعه داده جهانی Global Forest Biodiversity Initiative و TREECHANGE، با هم ترکیب کردند. پایگاه داده های ترکیبی در مجموع، 64100 گونه درختی مستند را در تمام دنیا نشان داد که در واقع مشابه مطالعه قبلی بود (حدود 60000 گونه درختی در این سیاره). نویسنده دیگر این مقاله جینگ جینگ لیانگ (Jingjing Liang) از دانشگاه Purdue هماهنگ کننده Global Forest Biodiversity Initiative، گفت که مجموعه داده های فردی در یک مجموعه داده جهانی بزرگ از داده های سطح- درخت با هم ترکیب شود. این مجموعه داده شامل فردی است که وارد یک توده جنگلی می شود و هر درخت را به صورت جداگانه اندازه گیری می کند، در انتها مجموعه ای از اطلاعات درباره گونه درختی، اندازه و سایر ویژگی های آن دارد.
  • پروین صالحی شانجانی* صفحه 158

    درختان از طریق فتوسنتز، دی اکسید کربن (CO2) هوا را می گیرند، کربن آن را در اندام های هوایی و زمینی خود ذخیره و اکسیژن را آزاد می کنند. نتایج پژوهش ها نشان می دهند، حدود 30درصد از کربن ناشی از مصرف سوخت های فسیلی توسط جنگل ها جذب می شود و این ریه های زمین هستن که باعث می شوند ما آثار زیان بار تغییرات اقلیمی را کمتر احساس کنیم.لوسی هوتیرا (Lucy Hutyra)، استاد زمین و محیط زیست دانشگاه بوستون، بیش از یک دهه روی اثر قطعه قطعه شدن جنگل ها در مناطق شهری بر میزان جذب دی اکسید کربن مطالعه کرده است. گروه هوتیرا با بررسی بیش از 48000 قطعه جنگلی در شمال شرقی ایالات متحده دریافتند درختان حاشیه ای تقریبا دو برابر سریع تر از درختان داخلی تر (درختانی که تقریبا فاصله 30 متری از حاشیه دارند) رشد می کنند و بیش از آنچه قبلا تصور می شد، دی اکسید کربن را جذب می کنند، زیرا درختان حاشیه ای رقابت کمتری دارند و نور بیشتری دریافت می کنند و هر چه رشد درخت بیشتر باشد، کربن بیشتری جذب می کند. اما این بدان معنا نیست که قطعه قطعه شدن بیشتر جنگل راه حلی برای جذب بیشتر کربن از جو باشد، زیرا میزان جذب کربن در امتداد حاشیه های جنگل های قطعه قطعه شده به قدری نیست که آثار جانبی و منفی تخریب جنگل ها را خنثی کند.

  • مائده فدائی خجسته* صفحه 159

    کشف دو نمونه فسیل گیاهی جدید از ایالت واشنگتن که به خوبی حفظ شده اند، دیرینه شناسان گیاهی را وادار به تجدید نظر در شرح چگونگی پراکنش گیاهان در طول کرتاسه پسین، یعنی حدود 66 تا 100 میلیون سال قبل نمود.تحقیقات منتشر شده در New Phytologist، جزییات دو میوه بال دار فسیل شده از جنس Ceratopetalum را توصیف می کند که پیش تر تصور می شد پراکنش آن طی دوره کرتاسه به نیمکره جنوبی محدود شده است. حال، این فسیل ها در جزیره Sucia در ایالت واشنگتن کشف شده اند. این کشف شگفت انگیز باعث شده است که دیرینه شناسان به بررسی مجدد این موضوع بپردازند که دامنه پراکنش آنها به چه میزان گسترده بوده است و این انتشار چگونه ممکن است رخ داده باشد.کینا تانگ (Keana Tang)، نویسنده اصلی این مقاله، دانشجوی دکترای اکولوژی و زیست شناسی تکاملی در دانشگاه کانزاس و موسسه تنوع زیستی KU و موزه تاریخ طبیعی می گوید: «ما در این مقاله، دو میوه فسیل شده نسبت داده شده به جنس Ceratopetalum و خانواده گل دار Cunoniaceae را مطالعه کردیم». «هم خانواده Cunoniaceae و هم جنس Ceratopetalum هنوز اعضای زنده ای دارند. نکته جالب توجه این است که در حال حاضر جنس Ceratopetalum تنها در استرالیا یافت می شود، پس حضور تمام خانواده به نیمکره جنوبی محدود می شود، بنابراین، جای شگفتی است که این فسیل را اینجا، در نیمکره شمالی پیدا کنیم. ما فکر کردیم، او چطور خودش را به اینجا رسانده است؟»

  • مصطفی اسدی* صفحات 161-163
    جنس گون متعلق به تیره باقلاییان یا پروانه آسا است. این جنس بزرگ ترین جنس ایران است و چند گونه از آن در بیشتر رویشگاه ها حضور دارند، این وضعیت درمورد هیچ یک از جنس های دیگر گیاهی در ایران، به اینگونه نیست. آقای دکتر علی اصغر معصومی، نویسنده فلور ایران، جنس گون، کارهای پژوهشی خود را پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، در هربایوم موسسه گیاه شناسی وقت ایران شروع کرد، در آن موقع درمورد تیره آلاله پژوهش می کرد. از همان زمان، نشانه هایی در او دیده می شد که علاقه مندی او را به جنس گون نشان می داد. ایشان پس از اخذ مدرک دکتری در خارج از کشور و مراجعت، دوباره در هرباریوم، که اینک زیرمجموعه موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع شده بود، فعالیت خود را شروع کرد. این بار پژوهش های خود را پیرامون جنس گون ادامه داد و تا پایان خدمت دولتی به طور متمرکز درمورد این جنس پژوهش کرد. به همین دلیل، در برنامه ریزی های اولیه طرح فلور ایران، آقای دکتر معصومی تدوین فلور این جنس را پذیرفتند.
|
  • Reza Jazayeri *, Mohammad Bagher Rezaee, Saeed Mahdavi, Sedighe Nazari Pages 7-18
  • Fateme Ahmadlou *, Mohsen Calagari, Azade Salehi, Saeede Eskandari Pages 35-48
  • Ali Asghar Maassumi * Pages 51-57

    Among 57 genera having more than 500 species, the genus Astragalus, with a large number of species worldwide, is the first big genus in flowering plants. The species belong to 150 sections in Old World and 93 sections in New World, with 3500 species. In the point of species numbers, the genus is divided into three big groups; Small size, medium size, and big size sections. In the Old World, the species are widely distributed in Asia, Europe, and sparsely in African continents. To understand better the high diversity of the genus, it is necessary to seek the main factors of reproduction system, pollination, seed dormancy, soil seed bank, habitat, and speciation mechanism. In this paper, the author tried to explain the biology of the genus briefly. All diagnostic characters are divided into Morphology, Anatomy, Cytology, Physiology, and Chemistry.

    Keywords: Astragalus, Reproduction, pollination, Seed dormancy, Speciation
  • Fatemeh Rabizadeh *, Farzane Bahadori Pages 59-66
    Digging a large number of gypsum mines in the west of Semnan has caused the removal of native western Iran gypsum species from habitats. In this regard, limited studies on the ecological compatibility of species in such habitats have been conducted in order to be able to take effective and extensive scientific actions to "protect", "rehabilitate" and "exploit" rangeland ecosystems as three components of the approach related to rangeland management. In this regard, soil and plant sampling was performed in 38 stations and 115 plots at different altitudes in a hypothetical triangle between Lasjerd and Mo'menabad at low altitudes and Aftar at higher altitudes. Soil pH, electrical conductivity of EC and other soil characteristics were analyzed. CCA internal correlations were used to assess the importance of environmental variables.  The results of the study of the relationship between the distribution of gypsum species with the topographic and soil characteristics of the mentioned habitats indicate that height, amount of gypsum with sodium content, electrical conductivity (EC) and acidity (pH), have an effective role in adaptability and survival of gypsum species. Four habitats of After, Lasjerd and Mo'menabad, calcareous and saline were identified in the studied area.
    Keywords: Gypsum habitats, rangeland ecosystems, Aftar, Momen Abad
  • Kazem Saedi *, Morteza Khodagholi, Rostam Khalifehzadeh, Alireza Eftekhari, Javad Motamedi Pages 67-75
    In this study, regarding to the diversity of rangeland services, we tried to explain structure of alpine/subalpine ecosystem habitats using a brief review on current data and determine their dominant vegetation types in Iran. In this regard, different vegetation characteristics were determined using the data of the previous project of “Recognition of ecological zones of Iran”. On the basis of the information of mentioned project, the regions above 2700 m a.s.l., equal to 2.2 m ha were considered as alpine/subalpine vegetation zones. These zones, have been categorized according to their vegetation formations (growth forms and plant genus) and the area occupied by bushes and cushion plants, grasses, forbs and Junipers, respectively. The final report of the project of recognition of ecological zones of Iran, has lack of data for vegetation types of the peak areas, wetlands and meadows. According to diversity in vegetation types and structures, selecting the area above 2700 m a.s.l, is not a valid criteria for the alpine vegetation in the whole country’s area, so, it required a up to date and precise criteria to identify and distinguish this areas within different vegetation zones. Therefore, it need further studies according to challenges and opportunities of these areas, which among them, detailed monitoring and conservation, are the most important plans. The complexity and vulnerability of these ecosystems emphasize the priority of eco-restoration plans for these vegetation zones.
    Keywords: High mountains, growth zones, growth forms
  • Sima Sohrabi *, Adel Jalili, Eskandar Zand, Javid Gherekhloo Pages 77-85
    Alien species are the second threat to biodiversity. Like other countries in the world, Iran is facing the introduction of the alien species. The introduction of alien plants into the new region cause negative impacts on the environment and socio-economic conditions. These negative impacts include impact on agriculture, aquatic environments, wildlife, forests and human health. In some cases, they led to the extinction of native species, reduced genetic diversity, and homogeneity of ecosystem.  The number of alien plant species in Iran was studied by literate review. Alien plants are determined based on their invasive status (at three levels: naturalized, casual, and invasive) and their spreading situation in Iran. More than 200 alien plant species that had passed the first stage of invasion (introduction) were identified. The results showed that the number of naturalized plants was more than the casual and invasive species and most of them were common in areas that were more manipulated by humans. The abundance of alien plants susceptible to invasion in Iran and the lack of a strong monitoring system for their entry will increase the risk of invasion and their negative impacts. To this reason, continuous monitoring and the application of a regular and strong framework for alien plants in the country are important necessities.
    Keywords: Alien, Biodiversity, history of Invasion, invasion status
  • Ahmad Rahmani * Pages 87-105
  • Mehri Dinarvand * Pages 109-123

    According to the classification of the Ramsar Convention, Khuzestan province is the home of various aquatic habitats, seasonal and permanent wetlands and rivers, and dozens of springs and reservoirs in mountainous and plain parts. The Hur al-Azim wetland is one of the largest permanent freshwater wetlands in Mesopotamia located on the border between Iran and Iraq and is of great importance in terms of hydrology and biology. Vegetation of the area includes drought-tolerant annual and perennial shrubs, halophytes, damp shrubs, marginal plants, submerged, floating, and a type of algae (Nitella flexilis). Hur al-Azim wetland is home to 17 species of fish and 53 species of birds, 60% of which are migratory birds and 5.6% of which are on the IUCN Red List. During several trips to the region to implement research projects and study programs for fine dust and study of scientific resources, Hur al-Azim wetland is introduced from various aspects. The purpose of this article is to recognize the biological features, potentials, and importance of the Hur al-Azim wetland to be more aware of its location and hope to plan for the protection and preservation of this unique ecosystem.

    Keywords: Khuzestan Province, vegetation, Mesopotamian region, Karkhe river, Reed bed
  • Adel Jalili *, Mostafa Jafari Pages 124-124
  • Fateme Sefidkon * Pages 125-125
  • Khosro Sagheb Talebi * Pages 127-133
  • Tayebeh Amini *, Habib Zare, Ziba Jamzad, Adel Jalili Pages 135-141
    The conservation status of two endemic species of the genus Centaurea, including C. aziziana and C. kandavanensis of the Asteraceae family, were evaluated and defined based on IUCN threat categories and criteria. Based on IUCN guidelines, three criteria were used to evaluate the status of these species: The Extent of Occurrence (EOO), Area of Occupancy (AOO), and size of populations. Based on field studies and plot sampling, for C. aziziana, the Area of Occupancy was estimated at 4.4 Km2, but 36 Km2 using GeoCAT software. The Extent of Occurrence was estimated to be 62034.124 Km2, defined as the Least Concern (LC) species. According to our results, C. aziziana is an endangered (EN) species. For C. kandavanensis, the Extent of Occurrence was estimated to be 3375 Km2, defined as an endangered (EN)species, and the Area of Occupancy was estimated at 4.3 Km2 based on field studies and plot sampling, but 32 Km2 using GeoCAT software. According to our results, C. kandavanensis is defined as an endangered (EN) species. The results of this study showed that although both species are well established in their habitats in screes on roadsides and have natural regeneration, they are constantly threatened due to development activities and human interventions. The field observation indicated that road construction was the main threatening factor for these species that have ornamental value. Ex-situ conservation of these species can be implemented by planting them in botanical gardens. Meanwhile, they can be propagated, domesticated, and introduced as ornamental species.
    Keywords: Conservation status, IUCN, Centaurea, Endemic species
  • Amin Zeraatkar *, Ziba Jamzad, Adel Jalili, Farzaneh Khajoei Nasab Pages 143-155
    In the flora of Iran, c. 15 percent of the Dionysia species are endemics in Fars and Kohgiluyeh va Boyer-Ahmad provinces. The IUCN Red List criteria, i.e., criteria B and C (geographic range and small population size, respectively) are used to evaluate the risk of extinction and necessary planning for the species protection. Moreover, the conservation status of the recently discovered Dionysia jamzadiae and D. splendens are discussed here. Our findings show all the species are Critically Endangered (CR). Some habitats of these plants have been destroyed or severely damaged as a result of the massive expansion of mines, construction of roads, and urbanization in mountainous regions. To protect these plants, their habitats must be designated as a protected area by the Forests and Rangelands and Watershed Management Organization of Iran.
    Keywords: Land-use change, mining, ornamental plants, native, tourism, Primulaceae
  • Parvin Salehi Shanjani * Page 158
  • Maede Fadaei Khojasteh * Page 159
  • Mostafa Asadi * Pages 161-163