نشریه فضای گردشگری
پیاپی 8 (پاییز 1392)

گردشگری درعرصه جهانی به عنوانی موضوع اجتماعی و جغرافیایی در نظرگرفته شده و تحت تاثیر عوامل اقلیمی، زیست‌محیطی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و غیره می‌باشد. شرایط مناسب و ایده آل اقتصادی، فرهنگی و نیز اقلیمی در مقصد گردشگری می‌تواند منجر به واکنش مثبت گردشگر به آن شود. در نتیجه گردشگران وسازمان‌هایگردشگری نیازمند اطلاعات قابل اعتمادی در این زمینه هستند. در طول چند دهه اخیرشاخص‌ها و مدل‌های زیست اقلیمی بسیاری ارایه شده است تا به کمک آنها بتوان چگونگی اقلیم آسایش و مساعد بودن شرایط آب و هوایی یک منطقه را ارزیابی کرد. این پژوهش به منظور مطالعه و بررسی روند تغییرات اقلیم آسایش گردشگری استان چهارمحال و بختیاری با استفاده از شاخص PMVانجام گرفته است. در این تحقیق از داده‌های ماهانه‌ی 8 ایستگاه هواشناسی در طی 24 سال (1987 – 2010) استفاده شده است. پس انجام مراحل لازم، با کمک نرم افزارArc GIS 9.3 نقشه‌های ماهانه (از ژانویه 1987 میلادی تا دسامبر 2010) با سلول‌های 10*10 کیلومتر تهیه شد. در نهایت روند تغییرات این شاخص، بر روی هر سلول طی 24 سال به صورت ماهانه با استفاده از روش من-کندال محاسبه و نقاط دارای روند افزایشی با علامت + مشخص گردید. بر اساس نتایج بدست آمده، طی سال‌های اخیر وضعیت شاخص اقلیم آسایش گردشگری استان چهارمحال و بختیاری در فصل بهار بهبود یافته است. جنوب استان دارای شرایط مطلوبتری برای گردشگری در ماه‌های سرد سال می‌باشد و در ماه های گرم، نواحی شمالی استان، برای سفر به گردشگران توصیه می‌شود.

امروزه به دلیل اثرات چشمگیری که فعالیت های گردشگری در اقتصاد مناطق پذیرنده گردشگران برجای می گذارد، توجه فراوانی به این زمینه از فعالیت معطوف می شود. اینمقاله راهکارهای توسعه گردشگری در ناحیه اشکورات شهرستان رودسر با توجه به قابلیت ها و محدودیت های بخش گردشگری این ناحیه و تعیین و ارایه راهبردهاراهکارهای مناسب به منظور توسعه گردشگری را مورد بررسی قرار داده است. از این رو مقاله حاضر از نظر هدف کاربردی و از لحاظ روش توصیفی- تحلیلی است. اطلاعات مورد نیاز تحقیق از طریق مطالعات کتابخانه ای و پیمایشی بدست آمده است. جهت ارایه راهبردها و راهکارهای مناسب از طریق تعیین نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدها، از مدل تحلیلی SWOT استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که هر چند ناحیه اشکورات از قابلیت ها و در نتیجه نقاط قوت زیادی در زمینه گردشگری و با توجه به فرصت های پیش روی آن جهت توسعه این فعالیت برخوردار است، ولی ضعف ها و تهدیدهای نیز در این زمینه مشاهده وجو دارد که با توجه به کوهستانی بودن ناحیه اشکورات و آستانه آسیب پذیری آن به ویژه از نظرامکانات و تاسیسات گردشگری و مسایل زیست محیطی، تدوین و ارایه سیاست های مناسب با ویژگی های جغرافیایی ناحیه مورد مطالعه در راستای رفع موانع و محدودیت ها و بهره برداری بهینه از مزیت های نسبی آن، احساس می شود.

امروزه توریسم به عنوان ابزاری جهت توسعه روستایی در نظر گرفته می شود. این پژوهش باهدف شناسایی قابلیتهای توسعه گردشگری در روستای فهرج  استان یزد  و بهره برداری از این قابلیتها جهت  فراهم سازی زمینه های توسعه در چهارچوب توسعه پایدار انجام شده است. به منظور دستیابی به این هدف از  مشاهده، مطالعه میدانی، مصاحبه نیمه ساختار یافته با مسولین و ساکنین روستا  و پرسشنامه بسته استفاده شده است. تجزیه و تحلیل پرسشنامه ها به روش کمی نشان میدهد روستای فهرج پتانسیلهای لازم جهت توسعه گردشگری را دارد. اما به دلیل عدم بهره برداری از این قابلیتها زمینه توسعه پایدار روستایی در این منطقه فراهم نشده است. با بکارگیری مدل باتلر مشخص شد که این روستا در مرحله اکتشافی قرار گرفته است و ازاغلب منابع گردشگری روستا استفاده نشده است. در این مطالعه اثرات اقتصادیی اجتماعی-فرهنگی و زیست محیطی گردشگری برروستا و همچنین میزان رضایت جامعه میزبان بررسی شده است؛علی رغم اینکه گردشگری در روستا اثرات  مثبت اجتماعی – فرهنگی نظیر افزایش غرور روستاییان،افزایش آگاهی آنها از آثار تاریخی، بازسازی مکانهای تاریخی و حفاظت از آنها را در پی داشته است، جامعه میزبان نتوانسته از مزایای اقتصادی آن بهره مند گردد. با این حال گردشگری از بعد زیست محیطی با مراقبت بیشتر روستاییان از تمیز ماندن روستا همراه بوده است.  به علت عدم وجود گردشگر کافی در روستا، گردشگری آثار منفی به همراه نداشته است. همچنین جامعه میزبان رضایتمندی خود را از توسعه گردشگری در روستا بیان کرده است.

گردشگری روستایی در جهان امروز به عنوان یک منبع کسب درآمد و ایجاد اشتغال است. روستای ییلاقی جواهرده در شهرستان رامسر دارای بافت با ارزش است که واجد ارزش‌های اکولوژیک، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی است. این روستا هر ساله گردشگران زیادی را در فصول گرم سال جذب می‌کند. با این حال، ورود گردشگران به صورت برنامه‌ریزی نشده و خودجوش پیامدهایی را در بافت با ارزش این روستا به دنبال داشته است. روش تحقیق این پژوهش، توصیفی- تحلیلی است. برای تجزیه و تحلیل یافته‌های میدانی از نرم افزار SPSSو Excelو نیز مدل SWOT استفاده شد. یافته‌های پژوهش نشان داد که گردشگری پیامدهایی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی- زیست محیطی را در بافت با ارزش روستای جواهرده به دنبال داشته است؛ مثل افزایش قیمت زمین و مسکن، گسترش فعالیت‌های خدماتی فصلی، ایجاد درآمد برای ساکنان بافت، تغییر در الگوی معماری بومی، گسترش کالبدی روستا و تغییر در شیوه زندگی سنتی. برای تقویت توسعه گردشگری در بافت‌های با ارزش روستایی و جلوگیری از اثرات منفی آن، لازم است راهکارهایی اتخاذ گردد که تمامی ابعاد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی- زیست محیطی را دربرگیرد و از دیدگاه صرف کالبدی پرهیز کند.

گردشگری روستایی در بسیاری از کشورها، رو به توسعه گذاشته و روز به روز بر اهمیت آن افزوده می‌شود که ناشی از ر کود اقتصادی در سطح روستاها می‌باشد. روستاهای کشور ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و با رکود بخش کشاورزی در چند دهه اخیر، ضرورت توجه به منابع درآمدی همچون گردشگری بیش از پیش اهمیت یافته است. هدف اصلی در این نوشتار این است که با استفاده از مدل SWOT راهبردهای اجرایی جهت بهره‌مند ساختن روستاییان از این منبع درآمدی ارایه کرد که در نهایت با رویکرد توسعه پایدار نیز همخوان باشد. نمونه مورد مطالعه روستای سورین شهرستان بانه است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی تحلیلی از نوع پیمایشی و مطالعات کتابخانه‌ای است. در بررسی‌های میدانی مشخص شد که نقش گردشگری اثرات مثبت چندانی بر اقتصاد و اشتغال روستا نداشته است. این امر با وجود جاذبه‌های تاریخی، طبیعی، دینی و فرهنگی فراوانی است که در روستای مورد مطالعه وجود دارد. آنچه که مسلم است این است که با برنامه‌ریزی صحیح و اصولی، ایجاد خدمات زیربنایی، بهبود تسهیلات و امکانات اقامتگاهی و پذیرایی، تبلیغات بیشتر در زمینه گردشگری روستایی و... می‌توان وضعیت اقتصادی روستای مذکور و سایر روستاهای منطقه را بیشتر متحول کرد و گردشگری را به عنوان فعالیت مکمل در کنار سایر فعالیت‌های اقتصادی وارد منطقه کرد تا به تبع آن وضعیت اجتماعی، کالبدی و زیست محیطی روستاهای منطقه نیز بهبود یابد.

صنعت گردشگری به ویژه بوم‌گردی، به عنوان رویکردی جدید برای توسعه هم زیستی انسان و طبیعت، به منظور بهره‌وری اقتصادی، امروزه درتوسعه مناطق جایگاه چشمگیری یافته است.استان مازندران به سبب طبیعت بکروزیبا، در این راستا از مزیت قابل توجهی برخوردار است.هدف از این مطالعه معرفی استان مازندران به عنوان یکی از قطب‌های طبیعت‌گردی می‌باشد. یافته‌های تحقیق حاکی از توانایی‌های این منطقه در زمینه صنعت نوپای اکوتوریسم از جمله موقعیت جغرافیایی خاص خود و داشتن آب و هوایی مطبوع به ویژه درفصل بهار و تابستان و بهره‌مندی از مناظر چشم ‌نواز طبیعی، ظرفیت تبدیل شدن به یکی ازقطب‌های طبیعت‌گردی ر ادارا می‌باشد .مانع اساسی و ضعف بزرگ در راه رسیدن به این هدف، به تعدد تصمیم‌گیران، مسایل مدیریتی و ضعف در زیرساخت‌ها برمی‌گردد. هدف اصلی این پژوهش شناسایی و تحلیل جاذبه‌ها و شناخت قابلیت‌های اکوتوریسم استان مازندران در شاخه‌های گوناگون این صنعت و سپس سطح‌بندی استان بر اساس9 شاخص اصلی جهت جذب اکوتوریست می‌باشد.روش تحقیق در این پژوهش، بر اساس هدف کاربردی و بر اساس ماهیت، توصیفی و موردی می‌باشدکه ضمن جمع‌آوری اطلاعات اکوتوریسم استان و دسته‌بندی آن، توسط مدل TOPSIS به سطح‌بندی توانمندی‌های استان پرداخته شده است.بر اساس امتیاز نهایی تاپسیس از لحاظ توان‌های اکوتوریسم شهرستان‌های  ساری، چالوس، سوادکوه، رامسر، نور  در سطح خوب و شهرستان‌های  جویبار، نوشهر، نکا، قایم‌شهر  در سطحی ضعیف قرار گرفته‌اند. نتایج حاصله در این پژوهش بیانگر آن است که در اکثر موارد، استان از لحاظ شاخص‌های اکوتوریسم در وضعیت خوبی قرار گرفته است.

الگوهای نوین توسعه بر مدار توسعه محلی و بهره‌گیری از تنوع‌های مکانی- فضایی استوار هستند؛ بنابراین شناسایی ظرفیت‌ها و توانمندی‌های مختلف در سطوح خرد فضاهای جغرافیایی در کانون توجه برنامه‌ریزان توسعه قرار دارد. از سویی، با توجه به محدودیت‌های مختلف اعم از فنی، مالی، زمانی و مانند آن، امکان بهره‌گیری و توسعه تمام ظرفیت‌ها در سطوح محلی در مدت زمان کوتاه وجود ندارد؛ بنابراین، استفاده از روش‌های مناسب برای تعیین بهترین مکان از میان تعداد زیادی مکان، با بهره‌گیری از تعدادی معیارها و شاخص‌ها، ضروری می‌شود. یکی از پتانسیل‌های موجود در سطوح محلی در مناطق روستایی کشور، ظرفیت‌های توسعه فعالیت‌های گردشگری است که از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشد. در این میان مناطق نمونه گردشگری، از جمله مراکز مهم به منظور گسترش صنعت توریسم محسوب می‌شوند، به طوری که نقش و اهمیت این مراکز بر هیچ مدیر و برنامه‌ریز گردشگری پوشیده نیست. در این پژوهش به کمک تلفیق مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و منطق ارزش‌گذاری لایه‌ها (IndexOverlay) با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، مدلی جهت تعیین و مکانیابی بهینه مناطق نمونه گردشگری که بر روی استان سیستان و بلوچستان اعمال شده است، ارایه می‌گردد. در این استان ایجاد 54 منطقه و 48 روستای نمونه گردشگری به تصویب هییت دولت رسیده است. لذا با استفاده از مدل پیشنهادی، مناسب‌ترین سایت جهت احداث منطقه نمونه گردشگری جدید برای استان انتخاب شده است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که مناطق گردشگری دره سرباز، تیس و تنگه فنوج مناسب‌ترین گزینه‌ها برای انتخاب به عنوان مناطق نمونه گردشگری و تهیه طرح جامع گردشگری هستند.

گردشگری در توسعه اقتصادی – اجتماعی کشورها اهمیت دارد؛ تا آنجا که اقتصاددانان از آن به عنوان صادرات نامرئی یاد می‌کنند.گردشگری اغلب به عنوان کلید یا رمز رشد اقتصادی، چه در کشورهای توسعه یافته و چه در کشورهای در حال توسعه به کار می‌رود Ahjem,1999 . توسعه گردشگری راه حل کلی برای رفع همه مسایل شهری نیست؛ ولی بی‌شک توسعه گردشگری استان آذربایحان شرقی باعث توسعه ملی خواهد شد و راهبردی مناسب رابرای توسعه پایدار و کاهش محرومیت مناطق،پیش روی برنامه‌ریزان قرار خواهد داد. در زمان حاضر بسیاری از کشورها منافع اقتصادی و اجتماعی‌شان را از گردشگری دریافت می‌کنند و درآمدهای گردشگری را برای توسعه زیرساخت‌های منطقه به کار می‌برند . Eccles and Casta, 1996 قابل ذکراست که کریدورگردشگری تبریز -جلفا شامل دو محور تبریز- پیام وتبریز- جلفاست که در مقاله دو محور به صورت جداگانه مورد مطالعه قرار گرفته است.یافته‌های تحقیق نشان دهنده آن است که این دو محور به رغم برخوردار بودن از ظرفیت‌های بالای گردشگری در بخش‌های تاریخی،فرهنگی و طبیعی، وجود عواملی مانند کمبود امکانات زیربنایی و رفاهی،تعدد تصمیم‌گیران و مسایل مدیریتی و ضعف تبلیغاتی مانع رونق صنعت گردشگری در این دو محور شده است. اصلاح نهادهای مدیریتی،تقویت تبلیغات، جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی،تعامل بیشتر بین مسئولان و سازمان‌های مرتبط با گردشگری و مردم در این دو محور می‌تواند گردشگری را به عامل ارز آور و اشتغال‌زا تبدیل کند.نتایج این پژوهش می‌تواند در سازمان میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی، سازمان حفاظت محیط زیست استان آذربایجان شرقی و شهرداری شهرستان تبریز،جلفا و مرند وشرکت‌های گردشگری کاربرد داشته باشد.