نشریه میگو و سخت پوستان
سال سوم شماره 1 (پیاپی 7، بهار و تابستان 1397)

از جمله ابزارهای ساده و در عین حال کارآمد در مبحث مدیریت تغذیه ، سینی غذادهی می باشد . مبنای کاربرد این ابزار عبارتست از " مصرف میزان مشخص غذا در مدت زمان مشخص ، توسط بخشی از جمعیت موجود در استخر پرورش " . از این رو، عوامل متعددی  نظیر مقدار غذای قرار داده شده در سینی ، مقدار غذای داده شده به استخر ، زمان بررسی سینی ها ، تراکم جمعیت موجود در استخر و غیره بر استفاده و شیوه صحیح تفسیر نتایج حاصل از کنترل سینی های غذادهی تاثیر گذار خواهد بود. با این حال و علیرغم اذعان اغلب مدیران مزارع پرورش میگو به اهمیت سینی های غذادهی ، عمدتا در استفاده صحیح از این ابزار مشکلاتی مشاهده می گردد که ناشی از مواردی همچون عدم شناخت کافی نسبت به کارایی ، تفسیر اشتباه در بررسی و یا مشکلاتی در شناخت رفتار صحیح تغذیه میگوها می باشد . از این رو ، تمرکز مقاله حاضر، عمدتا بر مبانی شناخت ماهیت و کارکردهای این ابزار قرار گرفته و در پایان ، به پاره ای مشکلات بر پایه مشاهدات میدانی در مدیریت سینی های غذادهی و راهکارهای عملیاتی در خصوص رفع آنها پرداخته خواهد شد .

محدودیت منابع آب شیرین، گستردگی اراضی ساحلی لم یزرع و فراوانی آب شور دریایی، زمینه توسعه آبزی‎پروری آب شور به ویژه پرورش میگو را در نقاط گرمسیری جهان فراهم ساخته است. نکته قابل توجه این است که شرایط محیطی و فیزیکی جهت پرورش این گونه آبزیان باید در جهت حداکثر بهره وری بهینه سازی شود. نگاهی به صنعت پرورش میگو در جهان نشان می‎دهد که این صنعت نه تنها از جنبه تامین ماده غذایی بلکه از نظر تجاری نیز دارای اهمیت وافر است. پیشرفت این صنعت منجر به ایجاد فرصت های شغلی زودبازده و در عین حال سودآور شده است. بنابراین نیاز است تا توجه ویژه‎ای به محیط‎ های پرورش میگو شود و نیازهای عملیاتی آن برآورده گردد. در این میان انتخاب سایت بهینه جهت پرورش این گونه آبزی از اهمیت بالایی برخوردار است و سهم عمده ای در افزایش میزان تولید و بهره وری اقتصادی خواهد داشت. در این مقاله به بررسی معیاری ترکیبی چند-شاخصه می‎پردازیم که قادر است شایستگی شرایط محیطی در مجتمع های پرورش میگو را ارزیابی نماید. با این روش می‎توان علاوه بر ارزیابی شرایط محیطی در ایران مقایسه ای نیز با سایر کشورهای پیشرو در تولید میگو انجام داد. برای این منظور در این مقاله دو نقطه بوشهر و هرمزگان در کشور ایران و Mahakam Delta در کشور اندونزی انتخاب شده اند و مورد مقایسه‎ های کمی وکیفی قرار گرفته‎ اند. همچنین در هر مورد عامل محدودکننده شایستگی نیز شناسایی شده است. هر مقدار معیار شایستگی بیشتر باشد نشان دهنده پتانسیل بالاتر و سازگاری بیشتر آن منطقه جهت پرورش میگو است.

اسیدیته و قلیاییت از جمله عواملی هستند که بر حیات تمامی جاندارانبه خصوص آبزیانموثرمی باشند.در شرایط طبیعی،نوسانات این عوامل به کمک ترکیبات مختلف از جمله کربنات ها و بی کربنات ها تعدیل شده و از افزایش ناگهانی این عوامل ممانعت می گردد. مزارع پرورش میگو، به دلیل وجود فضولات و مواد غذایی مصرف نشده و تراکم زیاد آبزی، شرایط مناسبی برای تولید اسیدهای مختلف آلی و معدنی از جمله دیهیدروژن سولفید و اسید کربنیک ایجادمی کنند. مواد فوق در طی دوره پرورش با مصرف بی کربنات ها و کربنات ها و همچنین هوادهی مناسب تعدیل می شوند.در طی دوره آماده سازی و پرورش آبزیان، از انواع آهک های کشاورزی و صنعتیبه منظور حفظ و جبران قلیاییت استخرها استفاده می گردد. بررسی های انجام شده گویای آن است که در طی دوره آماده سازی،استفاده از پودر سنگ (کربنات کلسیم) می تواند ضمن افزایش میزان قلیاییت، بستر استخر را در مقابل فرآیندهای حاصل از خاک سیاه مقاوم تر نماید در حالی که طی دوره پرورش و ضد عفونی،آهک صنعتی یا آهک کشته در تنظیم نوسانات اسیدیته و قلیاییت آب موثر می باشد.

آبزی پروری موفق مستلزم فراهم آوردن شرایط مطلوب جهت حفظ بقاء و افزایش رشد موجود آبزی است. از آنجا که حیات آبزیان کاملا وابسته به کیفیت آب دارد، از این رو تامین آب با کیفیت و عاری از هرگونه عامل بیماری زا می تواند موجب بهبود شرایط پرورشی آبزی گردد. هم زمان با انتقال آب دریا به استخرهای پرورش، موجودات بسیاری همراه پمپاژ آب وارد استخر می شوند که می توانند حامل (ناقل) بسیاری از عوامل بیماری زای ویروسی، باکتریایی، قارچی و انگلی باشند. در طول دوره پرورش پیشگیری از ورود این عوامل به درون محیط های پرورشی بسیار سرنوشت ساز است. استفاده از سیستم فیلتراسیون تا حدود زیادی قادر است مانع از ورود عوامل بیماری زا (از طریق کنترل ورود ناقلین) به درون استخرهای پرورشی گردد. لیکن طراحی این سیستم تاثیر زیادی برروی کارایی آن دارد. از این رو توصیه می شود که به منظور فیلتراسیون مناسب تر آب از فیلترهای چند لایه که ترکیبی از فیلترهای شنی و میکرونی است استفاده گردد.

رشد علم ژنتیک در طی دهه اخیر شگفت انگیز بوده است و ابزارهای جدید به آن سرعت بخشیده است، اما پیشرفت در زمینه ژنتیک میگوها کند بوده که بدلیل کمبود دانش کلیدی در زمینه بیولوژی آنها است. میگوهای خانواده پناییده از آبزیان ارزشمندی هستند که به صورت گسترده در آب های گرمسیری و نیمه گرمسیری زندگی می کنند و بیش از نیمی از تولید ناخالص میگو در جهان را به خود اختصاص می دهند. در میگوها ممکن است تکامل ژنوم زیاد افزایش یافته باشد و راهی برای اندازه گیری صحیح آن وجود ندارد ولی احتمالا سرعت جدایی مورفولوژیکی در میگوها پایین است و جدایی ژنتیکی میان دو گونه بسیار شبیه موید آن است که یک عامل پایدار کننده روی شکل ظاهری و ویژگی های اکولوژیکی اثر می کند، ولی تفاوت های مولکولی به صورت معمولی ظاهر می شوند. یکی از راه های کمک به توسعه و حفظ منابع شیلاتی،  مطالعه جمعیت ها و تنوع ژنتیکی آن ها با استفاده از علم ژنتیک است.

پرورش هم زمان دو گونه میگوی بومی ببری سبز (Penaeussemisulcatus) و سفید هندی (Fenneropenaeusindicus) با گونه غیر بومی سفید غربی (Litopenaeusvannamei) در سال 1387 در استخرهای خاکی در ایستگاه تحقیقاتی میگوی سایت حله انجام گرفت. میزان ذخیره سازی در سه گونه25قطعه در متر مربع، طول دوره پرورش 110 روز، میانگین فاکتورهای مورد بررسی دما آب 30 درجه سانتیگراد و شوری46 تا 48 قسمت در هزار اندازه گیری شده است. نتایج این تحقیق نشان دهنده رشد بیشتر میگوی سفید غربی با میانگین وزن 6/2±88/17 گرم در مقایسه با دو گونه دیگر سفید هندی 1/2±66/14 گرم و ببری سبز49/1±77/7گرم بود، همچنین میانگین تولید در هکتار برای سه گونه به ترتیب 3033، 1983 و 848 کیلوگرم محاسبه گردیده است. میگوی سفید غربی از ضریب تبدیل غذایی بهتری (1/1) نسبت به میگوی سفید هندی48/1 و میگوی ببری سبز15/2 برخوردار بود. نتایج نشان داد که پرورش گونه سفیدغربی در مقایسه با دو گونه دیگر با توجه به رشد بیشتر از نظر اقتصادی بهتر می باشد.

گیاه سیردارای خواص دارویی فراوانی از جمله اثرات ضد باکتریایی، ضد لخته شدن خون، کاهنده چربی، ضد آرتریت، کاهنده قند خون و اثرات ضد سرطانی می باشد. آلیسینیا دی آلیلتیوسولفینات به عنوان عامل اصلی بوی تند سیر، از مهم ترین و فراوان ترین ترکیبات موجود در گیاه سیر است. این گیاه قادر است که سیستم ایمنی سخت پوستان راتحریک نماید. لذا برای میگوهای با میانگین وزنی 5-4 گرم و8-7 گرم استفاده از پودر گیاه سیردر جیره غذایی به میزان 1و 2 درصد وزن بدن علاوه بر بهبود جذب و کارایی غذا، موجب ارتقاء رشد نیزخواهد شد، همچنین در میگوهای تغذیه شده با جیره های غذایی حاوی پودر گیاه سیر پس از گذشت ده روز، به دلیل تحریک سیستم ایمنی غیر اختصاصی تراکم سلول های هموسیت خون در مقایسه با میگوهایی که از جیره غذایی معمولی استفاده کرده بودند افزایش پیدا نمود. این حالت باعث می شود که علاوه بر مقاومت میگوها در برابر عوامل بیماری زا،میزان بقاء آن ها نیز در طول دوره پرورش بهبود یابد.

میگوی ببری سبز (Penaeus semisulcatus De Haan, 1844) یکی از مهمترین گونه های میگو در ایران و در آبهای خلیج فارس می باشد. این گونه ارزش اقتصادی بالایی داشته و به عنوان ذخیره ای با سوددهی بالا در بازار جهانی معامله می گردد. میگوی ببری سبز دارای عمر کوتاهی بوده و حضور آن در آبهای استان بوشهر در بازه زمانی محدودی اتفاق می افتد. بدین لحاظ برداشت از این ذخیره بایستی با مدیریت صحیح صورت گیرد تا از صدمات بیشتر به ذخیره جلوگیری گردد. با انجام گشت های دریایی، میانگین طولی کل ذخیره محاسبه شده و سپس با استفاده از واریانس یا پراکندگی طولی ذخیره، طول مناسب در زمان گشایش زمان صید محاسبه می گردد. سپس از فرمول رشد ون برتالانفی، ضریب رشد و طول مجانب میگو ببری استفاده نموده و زمان لازم برای رشد میگو از طول اولیه (قبل از گشایش صید) به طول ثانویه (در ابتدای فصل صید میگو) محاسبه می گردد. از اطلاعات صید تجاری لنجهایی که در طول فصل صید میگو صید می نمایند، استفاده شده و روند کاهش ذخیره تعقیب می گردد. وقتی صید در واحد تلاش به 40 کیلوگرم لنج- روز برسد، پیشنهاد ممنوعیت صید میگو به شیلات و صیادان اعلام می گردد.

شاه میگو از جمله آبزیانی است که علاوه بر اهمیت اقتصادی و ارزش غذایی، جزو پالایشگرهای آبهای یوتروف به حساب     می آید، از این رو سالیان زیادی است که از نظر تحقیقاتی مورد توجه جوامع علمی بوده است .ده پایان (Decapoda) از جمله گروه های وسیع سخت پوستان هستند که حدود 1200 جنس و نزدیک به ده هزار گونه از آنها تا کنون از سراسر جهان شناسایی و گزارش شده است که تنها ده درصد آنها در آب شیرین و یک درصد خشکی زی هستند. ده پایان به سه خانواده اصلی تقسیم می شوند که Astacidae و Cambaridae در نیمکره شمالی و Parastacidae در نیمکره جنوبی پراکنش دارند.گونه شاه میگو دراز آب شیرین(Astacus leptodactylus) تنها گونه از جنس Astacus در ایران می باشد که در دریاچه سد ارس پراکنده می باشد. از این گونه چهار زیرگونه معرفی شده اند:Astacus leptodactylus leptodactylus،Astacus leptodactylus eichwaldi،Astacus leptodactylus salinus، Astacus leptodactylus cubanicus ؛ که در این بین دریاچه سد ارس زیستگاه زیر گونه A. Leptodactylus leptodactylus  محسوب می شود.