نشریه پژوهش در هنر و علوم انسانی
پیاپی 43 (تیر 1401)

میخاییل باختین نظریه پرداز روس ، برای اولین بار پای ادبیات کارناوالی را به حوزه نقد ادبی باز کرده است. از منظر او با استفاده از واژگان و فرمهای ادبیات کارناوالی میتوان به درک وجوه و الیه های ژرف یک متن رسید. او بدین طریق امکانات جدیدی را پیش روی تحلیلگران آثار ادبی و هنری قرار داد. پس از باختین منتقدان حوزه تیاتر با توجه به پیوند آیین و نمایش به این نتیجه رسیدند که نمایش و درام میتواند زمینه مناسبی برای بررسی مفهوم آیینی کارناوال باشد. در مقاله حاضر ابتدا به شرح مسیله کارناوال پرداخته و سپس صورتهای ادبیات کارناوالی در قالب چندصدایی، ریالیسم 1 گروتسک و کنشهای کارناوالی تبیین شده و در آخر صورتهای ادبیات کارناوالی بر متن نمایش از ریورساید تا دیوانگی در بستر خوانشی باختینی تطبیق داده شده است. هدف مقاله حاضر علاوه بر کشف زوایای 1 اثر استیون ادلی گرگس پوشیده این اثر از منظر ادبیات کارناوالی، دریافت فهم بهتری از مکتب باختین میباشد.

معماری ساختمان ها برای پاسخ به نیازهای فرهنگی و محیطی افراد، طراحی شده است، هر بخشی از جامعه در طرح این معماری تاثیر می گذارند. معماری با دادن کیفیت به فضا معنایی مغایر با سرپناه پیدا می کند، مکانی می شود که با شناخت کامل از قابلیتهای هر فضا نه تنها به عملکرد آن توجه دارد، بلکه نیازهای روانی و حتی نیازهای والاتر ساکنانش را نیز تامین می نماید. در این راستا فضای تهی جزء فضاهایی است که با داشتن معانی قابل توجه، کمتر بررسی شده و آن طور که باید با آگاهی طراح، طراحی نشده است. تاکید اسالم بر محرمیت و حجاب، سبب شده که این مشخصه بر تمامی ابعاد اجتماعی و فرهنگی - که یکی از نمودهای آن معماری است- اثر گذارد. محرمیت نه تنها ضوابط دیگری را بر مسکن سنتی اعمال می کند، بلکه به عنوان مهم ترین معیارهای ساخت نیز قلمداد می شود. هدف اصلی این پژوهش، شناخت ارتباط بین محرمیت و فضاهای تهی در معماری خانه های دوره قاجاریه است که خانه های سنتی شهر ارومیه به عنوان نمونه انتخاب شده است. ارومیه از گذشته، به عنوان شهری با مردمی مذهبی و پایبند به اصول اسالمی شناخته شده است. محرمیت، یکی از ویژگی های اصلی خانه های این شهر است که در این مقاله، مورد بررسی قرار می گیرد. پرسش اصلی پژوهش عبارت است از: فضاهای تهی و خالی بر حجاب و محرمیت در معماری بناهای مسکونی چه تاثیری میگذارند؟ روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی است که با مطالعات کتابخانه ای در زمینه محرمیت و فضاهای تهی، معماری شهر ارومیه و دوره قاجار و با مطالعات میدانی و حضور در خانه های سنتی ارومیه انجام گرفته است. در این پژوهش، پنج خانه سنتی موجود مورد مطالعه، تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج تحقیق، نشان می دهد که تحقق محرمیت یکی از اولویت های اصلی طراحان در این دوره بوده است، نقش فضاهای خالی در ایجاد محرمیت غیر قابل انکار می باشد و وجود این فضاها برای ایجاد محرمیت الزامیست.

جشن تندرستان یکی از آیین های مهم مردم کرمان محسوب می شود که در فهرست میراث ناملموس کشور هم به ثبت رسیده و پس از آگاهی-رسانی برخی دیگر از ایرانیان نیز درآن شرکت میکردند. در مورد این جشن گفته میشود که از گوشه و کنار کشور مردمان بسیاری کوشش میکردند تا در چهل روز پس از نوروز، با پیمودن مسافتهایی طولانی، خود را به محل برپایی این جشن برسانند و سالمت روان و جسم را برای خود و خانواده آرزو کنند. در چهلم بهار که نیروی زایندگی و باروری کیهانی به بلوغ و نقطه اوج میرسد یک قلعه دختر محلی مردم در زمان اوج نیروی زایندگی کیهان جمع میشوند و نیازهایشان را طلب میکنند. نشانه های این جشن حاکی از آن دارد که قلعه دختری که مردم کرمان برای برپایی جشن تندرستان گردهم میآیند، احتماال همان قلعه ای است که در داستان هفتواد در شاهنامه فردوسی آمده است.

از زمان پیدایش اولین پوسترها تاکنون، همواره پوستر به عنوان یک رسانهی قوی و تاثیرگذار جهت اطالعرسانی مورد استفاده قرار میگیرد. در این میان، نام هنرمندان صاحب سبکی چون میلتون گیلزر به عنوان پیشگامان این عرصه، در پیشبرد و تحول هنر پوسترسازی مورد توجه بوده است. وی با ارایه سبکی متفاوت و دیدی فراتر و هنرمندانه رویکرد متفاوتی در دنیای پوستر به مخاطبین ارایه نمود که پیروان و منتقدان بسیاری را با خود همراه کرد. امروزه با فراگیری هنر تبلیغات کمتر دنیای هنر شاهد آثار خالق و تاثیرگذار بوده و از این رو این نیاز احساس شد تا به بررسی متد و روش استادانی چون گیلزر پرداخته شود. این پژوهش با هدف مطالعه محتوا و رنگهای به کار رفته در پوسترهای میلتون گلیزر و استفاده از آن در پوسترهای معاصر به صورت متحرک صورت گرفته و در این راستا چه المانهای فرهنگی در آثار میلتون گلیزر تاثیرگذار بوده است و اینکه چه تاثیراتی از هنر اسلامی و هنر شرق آفریقا بر آثار میلتون گلیزر داشته است مطرح گردید. این پژوهش با روش کیفی و توصیفی-تحلیلی، به صورت جمع آوری کتابخانه ای و مشاهده از طریق استناد به تصاویر، مقالات، سایت، مجلات صورت گرفته است. در پایان با پاسخ به سوالات مطرح شده مشخص گردید که با دید بسیار وسیع و نگاهی متفاوت از آنچه هنرمندان قرن بیست به هنر داشتند میلتون گلیزر توانست دنیایی متفاوت را به مخاطبین ارایه دهد و با استفاده چند و جهی از رنگ و فرم طبقات خیال و واقعیت را با هم همسو نماید.

تحلیل نشانهشناختی فیلم و ارزیابی آن به مثابه یک زبان، در زمره نخستین تلاشهای جدی پژوهشگران سینما برای رمزگشایی ماهیت و سازوکار فیلم بود. از مساعی کانودو و باالش تا تحلیلهای فرمالیستها، ساختارگرایان و پساساختارگرایان نقطه اشتراک آنها را در خوانش فیلم بهمثابه یک زبان میتوان دانست. در این میان یکی از جدیترین رویکردها به ارزیابی فیلم به مثابه نوعی نظام نشانه شناختی که هم از پشتوانه تیوریک کسانی چون لیندسی و متز برخوردار است و هم آثار فیلمسازان بزرگی همچون آیزنشتاین در فربه کردن آن تاثیرگذار بوده خوانش فیلم به مثابه یک ساختار زبانی ویژه است. آیزنشتاین به مدد قیاسهایی که میان مونتاژ فیلم و هیروگلیفهای چینی برقرار ساخت توانست ضمن اشاره به خصایص زبانی فیلم، سازوکار عمل مونتاژ را تبیین نماید. اینک مقاله پیشرو قصد دارد نشان دهد که چگونه میتوان در کنار هیروگلیفهای چینی با استمداد از هیروگلیفهای مصری و مفاهیمی نظیر اندیشه نگارها و مونتاژ واگشایی به تبیین دیگری از مونتاژ در فیلم دست زد. ضمن باورمندی به ماهیت متکثر و امکانهای موازی خوانش های چندگانه، پژوهش حاضر بر آن است که چنین خوانشی از مونتاژ بنا به دالیلی که در ضمن پژوهش به آن اشاره میشود در برخی فیلمهای کوتاه تجربی به بهترین شکل تبلور مییابد.

هنر و معماری از مواردی است که با کنکاش و تجزیه و تحلیل و مورد مداقه قرار دادن آن میتوان به بسیاری از موارد از قبیل هویت اعتقادی-دینی، فرهنگ و آداب و رسوم و سیاست و... آن کشور دست پیدا کرد. مسجد گوهرشاد واقع در مضجع شریف و متبرک رضوی  علیه ا لسالم  از معماری ناب و منحصری به فردی برخوردار است و به عنوان یکی از شاهکارهای نادر معماری دوره تیموری شناخته شده است و یکی از بزرگترین و زیباترین مساجد تاریخی در ایران، حتی جهان اسلام به شمار میرود. در این مسجد استفاده از معماری سنتی ایرانی و اسلامی به وضوح دیده میشود. مسجد جامع گوهرشاد که بانی آن »گوهرشاد آغا« است، سرشار از هنرهای قدسی معماری ایران زمین، بنا شده است. تاثیر مقرنس کاری بر طراحی لباس اجتماع زنان از جمله مانتو از اهداف این پژوهش محسوب میشود همچنین ترویج الگوهای مناسب پوشاک برای بانوان به واسطه شناخت عناصر سنتی البسه بومی بانوان و کاربردی ساختن مساله بهره برداری نو از پوشاک در ایران است. با توجه به مطالب فوق الذکر در پژوهش حاضر در پی آن هستیم که مقرنس کاری معماری مسجد گوهرشاد و تاثیر آن بر لباس اجتماع زنان را مورد تبیین و مداقه قرار دهیم. در پژوهش حاضر برای گردآوری و دستیابی به نتیجه از روش کتابخانه ای و توصیفی و نهایتا تحلیلی استفاده شده است.

کاروانسرای گمرک شیراز به عنوان مجموعه اخذ مالیات و گمرک کالاهای وارد شده به این شهر در واقع ترکیبی از دو بنای گمرکخانه و سرای گمرکخانه بود که ما امروزه آنها را با نام سرای گمرک و احمدی میشناسیم که علت این نامگذاری در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است. کتیبه های موجود در سرای گمرک نشانگر تغییر سیستم مالیاتی در دوره های مختلف پادشاهی عصر قاجار است و ابزار تعیین مالیات و دیگر جزییات در این کتیبه ها شرح داده شده است. این سرا در شیراز به عنوان یکی از مهمترین ابنیه کریمخانی تا کنون پژوهش مفصلی برای شناخت دقیق آن صورت نگرفته است. این پژوهش با تکیه بر منابع دست اول، بررسی و خوانش کتیبه های موجود در سراها برای نخستین بار و نیز با به کارگیری اسناد موجود در مرکز اسناد ملی به بازشناسی این بنای ارزشمند پرداخته است.