نشریه پژوهش در هنر و علوم انسانی
پیاپی 44 (امرداد 1401)

خیانت یکی از معضلهای عمیق اجتماعی است که از گذشته های دور، خانواده ها را درگیر خودساخته و بزرگترین عمل فریبکارانه محسوب میشود. در این نوشتار با مقایسه تحلیلی و تطبیقی، مقوله خیانت در داستان »شوهر آهو خانم« اثر افغانی و نمایشنامه »خیانت« اثر پینتر مورد بررسی قرار گرفته است. روش پژوهش به صورت کتابخانه ای و توصیفی- تحلیلی است. بررسی مقایسهای دو مجموعه، منبعی برای شناخت آداب و سنن جامعه و محیط اجتماعی عصر نویسندگان است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که با وجود تفاوت در زبان و منطقه جغرافیایی، دو اثر »شوهر آهو خانم« و نمایشنامه »خیانت« از منظرهای مختلف محتوایی و ساختاری مانند شخصیت پردازی، مضمون و موضوع شباهتهایی باهم دارند. اگرچه تفاوتهایی در زاویه دید، فضا، نوع گفتگوها و توالی روایت (گاه شناسی معکوس در خیانت) وجود دارد. در واقع آنچه بیشازپیش دو اثر را مشابه میکند، مضمون خیانت است. شخصیتهای دو اثر با مسیله خیانت مواجه میشوند و دردها و مرارتهای مشابهی را تجربه میکنند و در نهایت هر دو اثر با بخشش همسران و بازگشت به زندگی قبلی پایان میپذیرد.

شخصیت و شخصیت پردازی یکی از عناصر مهم داستان بعد از پیرنگ در رمان کودکان و نوجوانان است. شخصیتها کنشگرانی هستند که کنشهای داستان را انجام میدهند؛ و شخصیتپردازی ساختن و پرداختن یک روایت است. این پژوهش با شیوه توصیفی و تحلیلی و با استفاده از روش کتابخانه ای صورت گرفته است در این پژوهش شگردهای شخصیت شخصیت پردازی در رمانهای (ریحانه دختر نرگس، خنده را از من بگیر) از جواد ماه زاده نویسنده جوان امروزی مورد بررسی قرار میگیرد. شیوه های شخصیت پردازی در این دو رمان از جنبه های مختلف بررسی میشود. شخصیت پردازی این رمانها با استفاده از روش مستقیم و غیرمستقیم و از طریق اعمال گفتگو، توصیف، لحن، کنش و کشمکش مورد توجه است؛ و انواع شخصیت از جمله اصلی، فرعی، تیپ، ایستا، پویا، ساده و جامع... را در سبک ادبی رئالیسم در نظر گرفته میشود. هدف این تحقیق پاسخ به سوالات زیر است. از چه نوع شخصیتها در داستانها بیشتر استفاده است؟ چه تیپها، گروه سنی و جنسیت در سبب گسترش و پیشبرد داستان موثرند؟ چه روشی در شخصیت پردازی کاربرد بیشتری داشته است.

هنر در میان متفکران ایرانی و اسلامی همواره توام با اخالق بوده است، به طوری که بسیاری از حکما هنر را مترادف با فضیلت دانسته اند. با بررسی آراء فارابی میتوان نظریات خاص او را در مورد هنر و هنرمند استخراج کرد. در نظریه هنر فاضله فارابی هنرمند در طبقه دوم مدینه فاضله قرار دارد و حامل حقایق دینی و سعادت معقول است. همچنین نظریه هنر فاضله تمامی ویژگیهای زیباشناختی و خلاقیت هنری را دارا میباشد و در حقیقت همه ارزشهای هنری پیش فرض هنر بودن هنر فاضله است. با تامل در آثار متعدد و مبانی فکری سهروردی نیز میتوان دریافت که وی نیز به هنر فاضله و جنبه های متعالیه هنر توجه ویژهای داشته است؛ گرچه خود وی مستقیما در مورد مبانی هنر نظریه پردازی نکرده است، ولی با بررسی نظریات او میتوان مبانی هنر فاضله اشراقی را استنباط کرد. همچنین شیخ اشراق برخی از آثار خود را به زبان تمثیلی و هنری نگاشته است و این خود جلوه ای از هنر اشراقی سهروردی میباشد. در میان اندیشمندان معاصر، سیدحسین نصر و تیتوس بورکهارت با توجه به مبانی متعالیه هنر و سنت گرایی رهیافتی را با عنوان هنر قدسی ارایه دادهاند.

مطالعات علوم انسانی در دوران معاصر، روش های مختلفی در فرایند انجام پژوهش، برای مسیله تحلیل داده های گردآوری شده به منظور دست یابی به واقعیت پدیده های محیطی و اجتماعی تجربه کرده است. یکی از ریشه دارترین این روش ها، تحلیل محتوا میباشد. هدف پژوهش جاری بررسی کوتاهی بر سیر تحول این روش و بررسی گونه ها و بازشناسی جایگاه آن از دید روش شناسی، از جمله تفکیک رویکرد از روش های موجود، پیرامون استفاده از تحلیل محتوایی برای دستیابی به واقعیت است. بدیهی است توجه به ضرورت افزایش کارایی تحلیل محتوا از طریق تفکیک ابزار (تکنیک) از روش (رویکرد)، ضمن افزایش دقت و کاهش هزینه های پژوهشگری، باعث افزایش انطباق بین متن با واقعیت، بواسطه افزایش ارتباط و انطباق بین داده های ورودی با اطالعات استخراج شده میگردد. بدین منظور، پژوهش جاری به روش کیفی، ضمن بررسی منابع کتابخانه ای به قصد تحلیل و تفسیر روش ها و نظرات تحلیل محتوایی، تلاش کرده است نقش روش های تحقیق موجود در شکل دهی به وجوه نظری واقیعت در متون را، مالکی جایگزین برای تفکیک رویکرد از روش معرفی کند. کاربرد نگاه اصلاح کنندگی و توسعه ای بکار گرفته شده در این پژوهش، از یکسو تفاوت و تشابه روش های کمی و کیفی را در دستیابی به واقعیت بیان میکند، از دیگر سو، همین تفاوت ها را مالک اصلاح شاخصهای تفکیک بین رویکرد و روش قرار داده است. این نوآوری در یکدست سازی رویکردهای پژوهشی بر اساس نقش آنها در فرایند تولید علمی است. در حقیقت، در این پژوهش، شاخصه تفکیک بین رویکردهای پژوهشی، بجای اولویت دادن به فرایند بهره گیری از روش های تحلیل محتوایی، به مسیله نقش تحلیل محتوای متون علمی در فرایندهای ترویج، تطبیق، تولید و اکتشاف علمی توجه دارد. این امر، به خودی خود، نوعی تغییر دیدگاه روش شناسی است که ضمن کاهش آمیختگی روش و رویکرد، مسیله انتخاب آگاهانه رویکرد پژوهشی و استفاده هوشمندانه از روش های محدود و منعطف بیان شده را سامان می بخشد.

شیراز به عنوان پایتخت دیلمیان در عصر آل بویه که پیش از آن نیز در عصر صفاریان به پایتختی برگزیده شده بود در کنار بناهای ارزشمندش باید با اقدامات و ساخت و سازهای جدید آماده حکومت ارزشمند دیلمیان میشد. در این میان برخی از ابنیه موجود از عصر صفاریان و عباسیان، مورد استفاده حاکمان دیلمی قرار گرفت و نیز بناهای جدیدی در عصر آل بویه توسط حکام آن احداث شدند تا آنجا که شهر شیراز از همه جهات شاهد گسترش و توسعه چشمگیر بود. تاکنون در پژوهشها به آثار دیلمیان به طور پراکنده پرداخته شده است اما مورد بررسی و تحلیل قرار نگرفته اند و ابنیه موجود مورد استفاده دیلمیان بررسی نشده اند. این پژوهش بنابر منابع تاریخی موجود به بررسی هر دو دسته ابنیه برای شناخت بهتر شهر شیراز در عصر آل بویه پرداخته است.