نشریه مطالعات مهندسی انتظامی
پیاپی 15 (تابستان 1391)

از سال 1340 تاکنون زمین لرزه های مختلف و در مواقعی ویران کننده مناطق مختلف کشور را با خسارات و تلفات سنگینی روبه رو کرده است. با توجه به زلزله اخیر آذربایجان شرقی و اثرات آن بر روی ساخت و ساز، منابع انسانی و مالی، نوشتن و تحقیق درباره زلزله ضرورت بیشتری می یابد تا در جهت ساخت وساز چه به عنوان کارفرما و چه به عنوان مهندس طراح جدی تر به مسله زلزله بنگریم .ایران کشوری لرزه خیز است و بر روی یکی از دو کمربند بزرگ لرزه خیزی جهان موسوم به آلپا قرار دارد. کارشناسان فن معتقدند در صورتی که هزینه های گزاف امدادرسانی و جبران خسارت های مادی و معنوی حوادث طبیعی نظیر زلزله در مسیر بازسازی و ایجاد تغییرات بنیادی در حوزه ی شهرسازی و تمهیداتی لازم برای پیشگیری از حوادث غیرمترقبه قرار گیرد نتایج به مراتب بهتر از گذشته خواهد بود. در این مقاله سعی شده است که در حد ممکن تجربیات دیگر کشورهای زلزله خیز و موفق در ساماندهی به امور شهری و مقاوم سازی شهری ارایه شود به این امید که در آینده شاهد فجایعی چون رودبار، بم و آذربایجان شرقی (اهر، ورزقان و هریس) نباشیم.برای آنکه تمام انرژی موج های حاصل از زلزله به سازه انتقال نیابد می توان از روش های متعددی استفاده کرد. مهمترین سیستمی که در سال های اخیر در کشورهایی نظیر ژاپن، امریکا، ایران (به صورت آزمایشی در شهرک پرند) و... برای بالا بردن ضریب مقاومت ساختمان ها در برابر زلزله استفاده شده، عمل مجزا-سازی پایه و شالوده می باشد. امروزه دو نمونه ی ساده از سیستم های مجزاسازی موجود می باشد. سیستمی که در سال های اخیر بطور گسترده مورد استفاده قرار گرفته، کاربرد نگهدارنده الاستومر می باشد که به کمک آنها ساختمان در برابر حرکات و تکان های زمینی و افقی زمین لرزه مقاومت نشان می دهد و دومین نمونه ی اساسی از سیستم های مجزاسازی سیستم لغزشی است که وظیفه محدودیت در جابجایی شکاف در سیستم را بر عهده دارد.

در ایران به علت موجود نبودن مقاطع بال پهن H و داشتن این پیش زمینه که ساخت مقطع جعبه ای پر دردسر و گران است معمولا سعی بر آن است که از ترکیب دو مقطع IPE به عنوان ستون استفاده شود البته ، از جمله این موارد تردید استفاده از مقطع دوبل IPE در قاب های خمشی است که در آن تیر ها به کمک ورق های اتصال به ستون متصل می شود. در این مقاله با در نظر گرفتن شرایط مشابه اتصال گیردار تیر، به دو مقطع جعبه ای و دوبل IPE به عنوان ستون با یکدیگر مقایسه شده و نقاط ضعف شناسایی شده است. تحلیل مورد استفاده از نوع تحلیل استاتیکی غیر خطی و بار گذاری مورد استفاده مشابه AISC می باشد. نتایج تحلیل حاکی از ضعف اتصال در مقطع دوبل به علت انعطاف پذیری ورق اتصال ستون است که این امر مانع از تشکیل شدن مفصل پلاستیک در تیر می شود و تغییر شکل در همین ورق انباشته می شود.

لزوم استفاده از ساختمان های بلند در شهرهای پر جمعیت، هر روز بیشتر احساس می شود، لذا استفاده از سیستم های سازه ای مناسب و کارآمد از لحاظ فنی و اقتصادی، ضروری به نظر می رسد. سیستم کمربند خرپایی با داشتن یک هسته مهاربندی شده در مرکز سازه که توسط کمربند خرپایی محاط شده است، سیستمی کارا و مطمین را در مواجهه با زلزله های شدید تامین می کند. به دلیل کاهش تغییرمکان های جانبی و فولاد مصرفی در سازه، این سیستم مورد توجه خاص محققین قرار گرفته است.

در سازه های نگهبان مسلح شده با مهار های اصطکاکی، الگوی تغییر شکل بسیار پیچیده بوده و با تیوری توزیع فشارهای رانکین یا کولمب سازگار نمی باشد. در این تحقیق اثر نیروی پیش تنیدگی مهارهای اصطکاکی بر تغییر شکل ها و ضریب اطمینان پایداری در یک دیواره در خاک رسی سفت تا سخت و در حالت خشک که سیستم حایل جانبی آن متشکل از شمع نگهبان و مهارهای اصطکاکی بوده، بررسی شده و نتایج در انتها ارایه شده است.

در این مقاله ضمن بررسی ویژگی های فنی و عمومی سیستم سازه ای قاب فولادی سبک(LSF) مزایای استفاده از این سیستم در ساخت و سازهای سریع و مقاوم سازی موضعی ارایه شده است. سیستم (LSF) که از مقاطع سرد نورد شده فولادی (CFS) ساخته می شود در حدود 20 سال است که به شکل گسترده در تولید صنعتی انواع ساختمانهای اداری تجاری و مسکونی به کار می میرود و به عنوان جایگزین مناسبی برای روش های سنتی ساخت، جایگاه ویژه ای در صنعت ساخت و ساز کشورهای پیشرفته یافته است. به منظور بررسی کاربرد سیستم (LSF) در ساخت و ساز سریع، روش های ساخت این سیستم مورد مطالعه قرار گرفته و به دنبال آن سیستم (LSF) از جنبه های گوناگون با سیستم های سنتی رایج در ساخت بویژه سازه فولادی معمولی، مقایسه شده و از طریق این مقایسه، مزایای استفاده از این روش ارایه شده است. نتایج این بررسی نشان می دهد بهره گیری از سیستم LSFبه دلیل دارا بودن قابلیت پیش ساخته سازی و سبک بودن، بدون ایجاد وقفه و یا اختلال در کاربری محل، سرعت ساخت و ساز را تا 5/2 برابر افزایش داده و با کاهش 40 درصدی در مصرف فولاد نسبت به سازه های فولادی معمولی، وزن سازه را نیز تا 50 درصد کاهش می دهد.

با افزایش تراکم در عرصه های محدود و در نواحی پرتراکم شهری، تعداد طبقات زیرزمین و عمق گودبرداری افزایش می یابد. برای طراحی پایداری جداره های گودبرداری باید این اطمینان وجود داشته باشد که یک ضریب ایمنی کافی برای مدت عمر سازه های پایدار کننده وجود دارد. روش مناسب گودبرداری با توجه به شرایط و جنس خاک، سطح آب زیرزمینی، عمق و ابعاد گودبرداری، موقعیت و نحوه قرارگیری محل گود، موقعیت و شرایط مجاور پروژه، لرزه خیزی منطقه، الزامات قانونی ساختگاه، اصل تامین ایمنی کامل همسایه های مجاور پروژه (جهت جلوگیری از آسیب های جانی)، هزینه های پایدارسازی، هزینه های ناشی از گسیختگی و یا تغییرشکل جداره های گودبرداری و مشکلات و محدودیت های اجرایی انتخاب می گردد. روش میخکوبی دارای مزیت های نسبی قابل توجهی می باشد. این روش از نظر سرعت اجرا به دلیل همزمان بودن عملیات خاکبرداری و اجرای حایل، هزینه قابل قبول، انطباق سریع و آسان با شرایط سایت های مختلف، عدم نیاز به ماشین آلات سنگین، امکان ساخت پوسته درجا و عدم تداخل سازه نگهبان با عملیات اصلی ساختمان از مناسب ترین روش های پایدارسازی جداره گودبرداری می باشد. محدودیت های این روش، وارد شدن به محدوده مالکیت مجاورین گودبرداری، وجود تاسیسات زیرسطحی در مجاورت گود، نیاز به پیمانکاران متخصص و عدم استفاده در خاک های با خورندگی بالا می باشد.

ساخت و ساز را می توان از محورهای اساسی توسعه هر کشور به شمار آورد. داد و ستد و تجارت بدون تولید و تولید بدون ساخت و ساز راه به جایی نمی برند. با توجه به سیاست حرکت کشور به سمت توسعه، در این خصوص همه ساله درصد بالایی از بودجه سالیانه کشور در پروژه های عمرانی هزینه می گردد. در این بین پیمانکاران صنعت ساخت و ساز به عنوان بازوان اجرای پروژه های عمرانی آبادانی قرار دارند و تبدیل سرمایه های پایان پذیر به سرمایه های قابل تکثیر و زیر ساختی به دست توانمند آنها صورت می پذیرد. اجرای پروژه های عمرانی نیازمند صرف زمان،هزینه و سایر منابع از سوی عوامل ذیربط پروژه می باشد و صرف این منابع خود ایجاد حق برای طرفین می نماید. لذا نیاز به یک مبنای حقوقی می-باشد که محور انجام توافقات و خاستگاه توافق طرفین پروژه باشد. این مقاله سعی دارد که با برشمردن برخی ادعاهای پیمانکاران، یک نگاه پیشگیرانه درجهت جلوگیری از به اختلاف کشیده شدن رابطه پیمانکار و کارفرما ارایه کند.