فصلنامه ره آورد نور
سال بیست و یکم شماره 78 (پیاپی 95، بهار 1401)

نشست تخصصی «هستی‌شناسی و فلسفه هویت در فراجهان (متاورس)» دوشنبه، 26 اردیبهشت 1401 شمسی، به دو صورت برخط و حضوری در سالن گلستان هنر فرهنگستان هنر، با حضور و سخنرانی متخصصان و صاحب‌نظران این حوزه: دکتر یونس سخاوت (معاون گروه تخصصی چندرسانه‌ای فرهنگستان هنر)، دکتر مظفر پاسدار (معاون پیشین توسعه مدیریت و منابع انسانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران)، دکتر شمس‌الملوک مصطفوی (رییس گروه تخصصی فلسفه هنر فرهنگستان هنر) و دکتر حمید شهریاری برگزار شد.
آنچه در ذیل از نظر شما خوانندگان گرامی می‌گذرد، شرح بیانات دبیرکل مجمع تقریب مذاهب اسلامی و استادیار پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم اسلامی و انسانی (سمت)، دکتر حمید شهریاری است که به بیان مفهوم متاورس، ویژگی‌ها و چالش‌های اصلی آن پرداخته شده است.
 

به مناسبت یکصدمین سالگرد تاسیس حوزه علمیه قم، با عضو هیات امناء مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، جناب آقای دکتر بهروز مینایی، گفت‌وگو نموده‌ایم و به طرح مباحثی چند در خصوص بازآفرینی حوزه‌های علمیه در فضای مجازی پرداخته‌ایم و رسالت سنگین حوزه علمیه را در استفاده بهینه از فضای مجازی و نیز کاربست هوش مصنوعی در تولید و عرضه جذاب‌تر پیام دینی به مخاطب، یادآور شده‌ایم.

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، در حوزه متن‌کاوی فعالیت‌ها و دستاوردهای متعدد و ارزنده‌ای داشته است. متن‌کاوی در سه مرحله: آماده‌سازی، پردازش و تحلیل متون، در روند تولید محصولات نور جلوه دارد. در این میان، پردازش متون عربی، به سبب دشواری‌ها و پیچیدگی‌های خاصی که این زبان برخوردار است، همواره با چالش‌های جدی مواجه است. ازاین‌رو، تحلیل‌گرهای صرفی در دنیا، با مشکلات و کاستی‌هایی جدی روبه‌رو بوده‌اند. این امر، مرکز نور را بر آن داشت تا از سال 1389 اقدام به تولید یک تحلیل‌گر صرفی بومی نماید.
در این راستا، هشتمین نشست از سلسله نشست‌های علمی علوم اسلامی و انسانی دیجیتال با موضوع «پردازش هوشمند زبان عربی (جلسه اول) با محوریت تحلیل‌گر صرفی نور»، در 19 خرداد 1401ش در سالن اجتماعات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور برگزار گردید. دکتر حبیب سریانی (پژوهشگر گروه علمی قرآن و لغت نور) و حجت‌الاسلام سید محمد دانش (توسعه‌دهنده متن‌کاوی نور) به عنوان کارشناس، و جناب دکتر محمود شکراللهی (عضو هیات علمی دانشگاه تبریز) و حجت الاسلام و المسلمین محمدرضا مدرسی (پژوهشگر حوزه علمیه) به عنوان ناقد در این نشست علمی حضور داشتند. در ذیل، خلاصه‌ای از این نشست علمی، به همراه دسته‌بندی و تیترگذاری جدید، از نظر خوانندگان عزیز می‌گذرد. گزارش تفصیلی این نشست، در وبگاه نورسافت انعکاس یافته است.

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی تاکنون محصولات مفید و ارزنده‌ای در حوزه حدیث و رجال تولید کرده است که مسیر تحقیقات رجالی پژوهشگران این حوزه از دانش را هموار نموده است. از آنجا که نسخه سوم نرم‌افزار درایه النور در آستانه عرضه قرار دارد، بر آن شدیم که با یکی از پژوهشگران برجسته گروه رجال مرکز نور گفت‌وگو کنیم و قابلیت‌ها و ویژگی‌های این محصول تخصصی را واکاوی نماییم. امید است که مورد استفاده علاقه‌مندان قرار گیرد.

در فرایند بهره‌برداری از روایات، اساسی‌ترین نیاز، شناخت و فهم قطعات مختلف یک داده حدیثی و تحلیل آن با دیگر احادیث است که از دیرباز، به‌صورت دستی انجام می‌گرفته است. معجم‌های لفظی و موضوعی، با پشتوانه پژوهش انسانی، آماده‌سازی مطالب را با هدف دسترسی آسان فراهم نموده‌اند و آنچه در فرمت تخصصی به‌عنوان یک فرایند خاص، مورد توجه است، بارور نمودن و ارزش‏دار کردن کلمات و جملاتی است که هیچ‌یک از آنها، به جز در حروف و ساختار لفظی، تفاوتی با یکدیگر ندارند و رایانه به طور عادی، قابلیت فهم معنای آنها را ندارد. فرمت‌گذاری تخصصی و ایجاد شبکه ارتباطی معنایی میان کلمات و به دنبال آن، بانک بزرگ‌داده‌های روایی، به‌عنوان پشتوانه‌ای غنی برای تغذیه و پردازش داده به شمار رفته و خروجی‌های جدیدی را در راستای زمینه‌سازی برای تولید علم و توسعه حدیث‌پژوهی و فراهم‌سازی بستری جامع برای مطالعه، تحقیق و دانش‌افزایی مخاطبان ارایه خواهد داد.

در این نوشتار، به‌اختصار مهم‌ترین محصولات تولیدی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و نرم‌افزارهایی که با مشارکت این مرکز تحقیقاتی با سایر مراکز، نهادها و موسسات علمی و پژوهشی سامان یافته، معرفی شده و جدیدترین تولیدات نور در معرض اطلاع خوانندگان محترم قرار گرفته است. برخی از این برنامه‌ها، جدید بوده و برای نخستین‌بار تولید و عرضه شده‌اند و شماری نیز از نظر محتوای علمی و قابلیت‌های پژوهشی روزآمدسازی شده و ارتقاء نسخه یافته‌اند.

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور که پیشگام در کاربرد فناوری اطلاعات و علوم رایانه برای پژوهش در علوم اسلامی و انسانی به شمار می‌رود، از همان آغاز کار، افزون بر رقمی‌سازی محتواهای معتبر، ابزارها، امکانات و قابلیت‌هایی نیز برای تسهیل کار پژوهشگران عرضه کرده و با انجام پژوهش‌های دقیق در متون، و استخراج اصطلاحات مهم و کاربردی در هر شاخه از دانش، ارزش علمی به متون افزوده است. نتیجه این فعالیت‌ها، تولید برنامه‌های متنوع با روش‌های: درختواره‌ای، معجم موضوعی، دانشنامه و فرمت تخصصی است. معاجم موضوعی (فرهنگ‌های موضوعی)، از جمله مهم‌ترین روش‌های غنی‌سازی و سازمان‌دهی محتواست. در این مقاله، به معرفی یکی از تازه‌ترین محصولات مرکز که با استفاده از این شیوه تولید شده، یعنی «معجم موضوعی آثار ملاصدرا» پرداخته خواهد شد.

از جمله فعالیت‌های لازم و موثر برای مدیر یک پایگاه، داشتن سازوکار و برنامه منظم، برای ارزیابی آن وبگاه است. با توجه به گسترش روزافزون پایگاه‌های اینترنتی، رویکردهای متفاوتی به ارزیابی وبگاه‌ها وجود داشته که همین مسیله، زمینه‌ساز ایجاد استانداردها و روش‌های متنوع ارزیابی شده است. در این نوشته، با بررسی منابع موجود، رویکردهای متداول در ارزیابی پایگاه‌ها معرفی شده و برخی از روش‌ها و مفاهیم اساسی مرتبط با آن، توضیح داده شده است.